ЕSMİRA ZƏRBƏLİYЕVA
Magistrant
YENİYETMƏLƏRİN BƏDİİ ZÖVQÜNÜN
FORMALAŞMASINDA KİTABXANALARIN ROLU
Respublikamızda 1990-cı illərdən başlayaraq tərbiyə prosesi milli
istiqamətdə məqsədli şəkildə formalaşmağa başlamışdır. Bu da
müstəqillik illərində respublika uşaq və gənclər kitabxanalarından
yeniyetmələrə xidmətin təşkilini keyfiyyətcə yeni vəzifələrin həyata
keçirilməsini tələb edir. Yeni şəraitdə mütaliənin məzmununda baş
verən dəyişikliklər yeni xidmət növlərinin istifadəsi üçün şərait
yaratmalıdır.
Mütaliəyə rəhbərlik işi hər cür ideoloji ehkamlardan azad olub
yeniyetmələrin
mütaliəsinə,
xalqımızın
müstəqilliyinin
möhkəmlənməsinə, azərbaycançılıq ideologiyasının təbliğinə və
demokratik dünyagörüşünün formalaşmasına istiqamətlənməlidir.
Yetişməkdə olan gənc nəsil üçün milli tərbiyənin vacibliyini
ümummmilli liderimiz Heydər Əliyev də ziyalılarla görüşlərində dönə-
dönə qeyd etmiş, strateji istiqamətini müəyyənləşdirmişdir: “Gənclərimiz
milli ruhda tərbiyə olunmalıdır, bizim milli-mənəvi dəyərlərimizin
əsasında tərbiyələnməlidirlər.”(4) Liderin sözlərinə istinad edən Təhsil
Naziri prof. M. Mərdanov da öz fikirlərində bu məqama toxunmuşdur:
“Milli tərbiyə işinin məzmunu ilk növbədə gənclərin dövlətçilik,
müstəqillik və mübarizlik ruhunda tərbiyəsindən ibarət olmalıdır.
Üzərində düşən borcun dərk edilməsi və bunun üçün məsuliyyət hissi
daşımaq artıq yetkinlik əlamətidir. Kiçik yaşlarından başlayaraq tərbiyə
işi psixoloji, metodik əsaslar ilə düzgün qurulmalıdır ki, hər bir böyüyən
uşaqda yetkinləşmə getsin. Əgər tərbiyə işinin məqsədi aydın
müəyyənləşdirilərsə, ona çatmaq yolları düzgün tapılarsa heç şübhəsiz
nəzərdə tutulan nəticəni almaq olar. ”(3,13)
Bunu biz t.e.d. prof. A.A. Xələfovun “Azərbaycan müstəqilliyinə
və milli ideolgiyasına qiymətli töhfə” adlı məqaləsində görə bilərik:
“Milli ideologiyamız tarixi keçmişimizlə,
millətimizin adət-ənənələri ilə xalqımızın, dövlətimizin bugünü və
gələcəyi ilə bağlı olmalıdır.”(6,s 130)
Təhsil alan hər bir yeniyetməyə milli tərbiyə qaydalarının
aşılanmasında təhsil müəssisələri, tərbiyə ocaqları ilə bərabər respublika
kitabxanaları da yaxından iştirak etməli, bu sahədə dövlət proqramlarının
həyata keçirilməsində köməklik göstərməlidir.
Milli tərbiyənin əsas məqsədi mühitə və ehtiyaca uyğun olaraq gənc
nəslin hansı keyfiyyətlərə yiyələnməsi problemini araşdırmaqdır. Uşaq
mütaliəsi sahəsində tanınmış alim, dos. Sahib Rzayevin fikirlərinə görə
tərbiyə işində öyrətmək başlıca şərtdir. Ona görə də kitabxanaların
üzərinə düşən vəzifə onlardan daha böyük məsuliyyət tələb edir. Bu
baxımdan mütaliə vasitəsilə öyrətmək, öyrətməklə tərbiyə etmək
vəzifəsini üzərinə götürən uşaq kitabxanalarının işi daha rəngarəng və
çoxcəhətlidir (5,s 61).
Inkaredilməz faktdır ki, yeniyetmələrin milli tərbiyə prosesinin
həyata keçirilməsində mütaliə mədəniyyətinin formalaşması ölkəmizin
gələcək taleyində mühüm əhəmiyyət kəsb edən amildir. Çünki
yeniyetmələrin mütaliəsi onun lazımı tərbiyə almasına, şəxsiyyətinin
formalaşmasına çox güclü təsir göstərir.
Qədim və zəngin tarixi keçmişə malik Azərbaycan xalqının
ibrətamiz, tərbiyəvi inci xəzinələri- yazılı tarixi abidələri mövcuddur.
Yeniyetmə mütaliəsinə rəhbərlik edən kitabxanaçı öz oxucusuna böyük
əhəmiyyətli, qədim abidələri təbliğ etməklə yeni nəsli Metenin
vətənpərvərliyi ilə Cavad xan qeyrəti, Koroğlu dəliqanlılığı Dədə Qorqud
müdrikliyi ilə tərbiyə etməyi bacarmalıdır. Gənc nəsli yüksək ideyalar
uğrunda tərbiyə etmək üçün kitabxanaçı bəşəriyyətin biliklər
məcmusundan yaradıcılıqla istifadə etməyi bacarmalıdır. Belə biliklər
məcmusunda “Kitabi- Dədə Qorqud” abidəsi mütəsna əhəmiyyətə
malikdir. Dastanda deyilən deyimlər, qiymətləndirilən keyfiyyətlər, irəli
sürülən hikmətamiz fikirlər yeniyetmələrin möhkəmlənməsi, həyat
hadisələrindən baş çıxarması, şəxsiyyət kimi yetkinləşməsi üçün böyük
əhəmiyyət kəsb edir:
“Qız anadan görməyincə öyüd almaz.”, “Ağıllı oğul ağacın közü,
ağılsız oğul isə külüdür.” (3, s.66)
Dastanda vəsf edilən ata-ana, valideyn- övlad məhəbbəti bu gün də
böyük əhəmiyyət daşımaqdadır. Dastanda baş qəhrəman, el ağsaqqalı
Dədə Qorqudun dilindən verilmiş hakimanə sözlər, öyüd, nəsihətlər
oxucuya böyük əxlaqi keyfiyyətlər aşılayır.
Milli sərvətimiz olan folklorumuz o qədər zəngindir ki, kitabxanaya
müraciət edən hər bir yeniyetmədə bu mənbələrdən istifadə etməklə milli
tərbiyə aşılmaq, yüksək bədii zövq formalaşdırmaq mümkündür.
Kitabxanlarda keçirilən kitab sərgilərinin, yaradılan plakatların
başlıqlarını zəngin folklor qaynaqlarından maraqlı nümunələr seçməklə
tərtib etmək olar. Məs:
Hər zərbi məsəlin öz tarixi var
Yersiz söz deməyib bizim babalar(H.Arif)
başlığı altında disputlar təşkil etməli, hər bir oxucuya müəyyən mövzuda
atalar sözü və məsəllərin əzbərlənməsi tapşırılmalıdır. Keçirilən
disputlarda oxucuların qənaətə gəldikləri əxlaqi fikirlər, çıxardıqları
nəticələr digər dinləyicilərə də çatdırılmalıdır. Geniş müzakirələr
nəticəsində yeniyetmələrdə fəallıq, təşəbbüskarlıq, müstəqillik,
özünütərbiyə, qarşılıqlı hörmət, özünütənqid və s. keyfiyyətlər
formalaşır. Nəsildən-nəslə keçən, gündən-günə cilalanan, daha da kəsərli
olan atalar sözləri haqqında yazıçı və şairlərimizin çox gözəl fikirləri
vardır:
“Atalar sözlərinin hər biri bir dastandır.” S.Vurğun
“Atalar sözləri öyüddür bizə
Yüz illər, min illər deyiləcəkdir” B.Vahabzadə
Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikası konstitusion əsaslar
üzərində qurulmuş dünyəvi dövlətdir. Azərbaycanda tərbiyə prosesi dini
dayaqlara söykənib, hüquqi-demokratik əsaslarla birləşərək mükəmməl
bir sistem yaratmışdır. Milli istiqlaliyyətimizi əldə etdikdən sonra dinə,
mənəviyyata, keçmişə qayıdış sahəsində bir sıra addımlar atılmaqdadır.
Bu işə kömək məqsədilə respublika gənclər kitabxanalarında milli-
mənəvi və bəşəri dəyərlər əsasında yeniyetmələrin milli tərbiyəsini və
bədii- estetik zövqünü formalaşdırmaq labüddür.
Bu sahədə yeniyetmələrin mütaliəsinə rəhbərlik zamanı 7-ci əsr
abidəsi islam mədəniyyətinin qiymətli incisi olan Qurani- Kərim
abidəsini təbliğ etmək vacibdir. Bu abidə ən zəkalı insanların, ən müdrik
filosofların, ən qabiliyyətli siyasətçilərin gənclərə verə biləcəyi
mükəmməl tərbiyə əsəridir. Şifahi xalq inciləri və klassik ədəbi irs
xalqımızın hərtərəfli sosial həyat təcrübəsinə əvəzsiz xəzinə olduğundan
həm də şəxsiyyətin kamilləşməsi, yetkinləşməsi, yəni sosiallaşması
problemi ilə sıx bağlıdır ki, bu cəhət də kitabxanaçının diqqətindən
yayınmamalıdır.
Azərbayan ədəbiyyatı tarixinə nəzər saldıqda şifahi xalq sənəti ilə
bərabər kitabxanalarda yeniyetmələrimizə təbliğ olunacaq klassik
ədəbiyyat nümunələri də az deyil. Bu cəhətlərə diqqət verən kitabxanaçı
milli ədəbiyyatımızın hər iki qolunu eyni səviyyədə təbliğ etməlidir.
Klassik ədəbi irsə nəzər saldıqda görürük ki, klassiklərimizin yaratdıqları
əsərlərdə təsvir olunan səhnələr, şərh olunan ibrətamiz hadisələr
kitabxanaların yeniyetmə oxucuları üçün bir ibrət dərsidir, onların
qəlbində yüksək bəşəri duyğular oyadır, tərəqqi və inkişafa, ağıl və elmə,
yer üzərində həqiqi bərabərlik, ədalət və sülhə ruhlandırır.
Mütaliəyə yüksək qiymət verən, kitabı və mütaliəni hər cür tərbiyə
üsullarından üstün tutan söz dühamız Nizami Gəncəvinin həm mütaliə,
həm də tərbiyə barədəki qiymətli fikirlərinə nəzər salaq:
Dünyada nə qədər kitab var belə
Çalışıb –vuruşub gətirdim ələ
Oxudum-oxudum, sonra da vardım
Hər gizli xəznədən bir dürr çıxardım.
“Insan xeyirxah olmalıdır. Düşmənə isə xeyirxahlıq ağılsızlıqdır.”
“Ikiüzlü yalançı dost düşmənlərdən daha qorxuludur. Dostu bərk ayaqda,
yaman gündə sınamaq lazımdır.”
Nizami
Gəncəvinin
bu
ibrətamiz
fikirləri,
humanist
ideyaları,əxlaqi-estetik görüşləri kitabxanaların həyata keçirdiyi tərbiyə
işində tətbiq olunmağa layiqdir.
Yeni dövr Azərbaycan mədəniyyətinin mütəffəkiri M.F.Axundovun
fikirlərinə görə xalqda milli mənlik şüurunu inkişaf etdirmədən milli
ləyaqət, milli vətənpərvərlik hissi aşılamadan onu mədəniyyət yoluna
çıxarmaq olmaz(3,s 147). M.F.Axundov özü milli şüurun inkişafının
rəmzi idi. O uşaqlarda aşılanması zəruri olan mənəvi keyfiyyətlər
içərisində vətənpərvəliyi, millətpərəstliyi birinci yerdə qoyurdu.
Azərbaycan xalqının tarixində ilk dəfə olaraq milli dil və mədəniyyət
məsələlərini qaldırmış bir şəxsiyyətin əsərləri ilə müasir gəncliyimizə
milli tərbiyənin, bədii zövqün aşılanması kitabxanaçılarımızın qarşısında
duran ən ümdə məsələlərdən olmalıdır.
Bu gün kitabxanalara müraciət edən hər bir yeniyetmə sabah
dövlət tribunalarından öz xalqının taleyini həll etməli olacaqdır.
Kitabxanaşünaslıq kafedrasının dosenti, pedaqoji elmlər namizədi
E.Y.Əhmədov yeniyetmələrin milli-ideoloji tərbiyəsindən bəhs edərək
qeyd edir ki, uşaqların tərbiyəsindən strateji əhəmiyyət kəsb edən milli –
ideoloji tərbiyə onların təfəkkürünə tam sahib olmalıdır. Çünki qlobal
informasiya məkanında müstəqil dövlətin malik olduğu atributlara
tamamilə uyğun olan bir prosesdir. Bu prosesdə kitabxanalar mədəniyyət
instinktinin etibarlı qorunub saxlanması üçün ənənəvi mütaliə ilə eyni
zamanda çap məhsullarının elektron variantı vasitəsilə də uşaqlarda
mütaliə tərbiyəsini aktual problem kimi qoymalıdır. Belə yeniləşmə
mütaliəyə rəhbərlik edən kitabxana işçilərindən xüsusi tədqiqatların
aparılmasını və tövsiyələrin verilməsini tələb edir.(2,s 49)
Bu proses yeniyetmələrin milli tərbiyəsini, bədii estetik zövqünü
formalaşdırmaq üçün yeni nəzəri metodik əsasların işlənib hazırlanması,
yeni azad cəmiyyətin tərbiyəsinə uyğun prinsiplərin yaradılması və
ondan istifadə edilməsini zəruri edir. Odur ki, yeni şəraitdə uşaqlara
kitabxana-informasiya xidmətini yeniləşdirmək yaşadığımız informasiya
cəmiyyətinin tələblərinə cavab verməyi qarşısına məqsəd qoyan
kitabxanaların XXI əsrin əvvəllərində yeniyetmələrə kitabxana
xidmətinin təşkili, kitabxanaların müasir informasiya resursları ilə təmin
edilməsi məsələlərində nailiyyət qazanması üçün mühüm şərtdir.
Ədəbiyyat
1.
Aslan K. Bədii ədəbiyyatın təbliği üsullarının təkmilləşdirilməsi
yolları//Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi –nəzəri, təcrübi jurnal.
- B.: Bakı Universiteti Nəşriyyatı,2002.-№1. S. 54-64
2.
Əhmədov E.Y. ABŞ və Rusiya kitabxanalarının iş təcrübəsində
uşaq mütaliəsi məsələləri.-B.- 2005,49 s.
3.
Əhmədova Ə. Azərbaycan ictimai- pedaqoji fikrində milli
tərbiyə problemi və onun həlli yolları: I kitab.-B.: “MBM”, 2005, 184 s.
4.
Əliyev H. Hər bir Azərbaycan gənci müstəqil dövlətimizin fəal
qurucusu olmalıdır//Azərbaycan.-1996.-2 fevral
5.
Rzayev S.M Kiçik məktəb yaşlıların mütaliəsinə fərdi rəhbərliyin
pedaqoji-psixoloji əsasları.// ADU-nun elmi əsərləri: Kitabxanaşünaslıq
və biblioqrafiya ser.-1983.- №1. S.61-67.
6.
Xələfov A.A. Azərbaycan müstəqilliyinə və milli ideologiyasına
qiymətli töhfə//Bakı Universiteti Xəbərləri: Humanitar elmlər ser.-1998.-
№1. S.128-139.
Эсьмира Зарбалиева
Рол библиотек художественная вкуса
формирование подрастающие поколение
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются вопросы о роли и значения
библиотек. Воспитание национального самосознания подрас-
тающего поколения, при помощи пропаганды художественной
литературы.
Esmira Zarbalиyeva
The role of the lиbrarиes иn formatиon
adolescent’s artиstиc taste
SUMMARY
Ыn artиcle иs examиned questиons about a role and values of
lиbrarиes. Educatиon of natиonal conscиousness of rиsиng generatиon, by
means of propaganda of fиctиon.
7.
Dostları ilə paylaş: |