Magistratura məRKƏZİ” Əlyazması hüququnda Umarova Afən Çingiz qızı (Magistrantın A. S. A.) «Bank xidmətləri bazarında yeni məhsul və xidmətlərin tətbiqi»

3.2. Bank xidmətlərinin satışının təşkili və həvəsləndirilməsi
Kommersiya bankları daim müştərilərlə işlədikləri üçün onlar öz məhsul və xidmətlərini müştərilərə satmaq məcburiyyətindədir. Odur ki, banklar fasiləsiz olaraq öz məhsul və xidmətlərinin reklam ilə məşğul olmalıdırlar. İnzibati amirlik sistemi olan sovetlər dönəmində buna bəlkə də ehtiyac yox idi. Çünki bir pilləli bank sistemi, mülikyyət üzərində dövlət inhisarı müştəriləri bank seçimindən məhrum etmişdir. Müəsisə və təşkilatlar, ümumilikdə hüquqi şəxs statusu alan hər bir müəssisə fəaliyyət göstərdiyi ərazidə olan bankların birində öz hesabımı açaraq yalnız onun xidmətlərindən istifadə etməyə məhkum idi. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində vəziyyət köklü surətdə dəyişmişdir. Müştərilər istənildən bankda (ərizidən asılı olmayaraq) öz hesablarını açaraq onun xidmət və məhsullarından istifadə edə bilərlər. Odur ki, bu gün banklar öz məhsul və xidmətlərini reklam etməkdə daha çox müştəri cəlb etmək imkanı qazanmışlar. Bu məsələlərin nizama salınmasında bank marketinqinin rolu daha da artmışdır. Hazırda bank marketinqi kommersiya banklarının idarə olunmasının başlıca ünsürlərindəndir. Dünya iqtisadiyyatında bu prosesin əsasını iki istiqamət xarakterizə edir: bank institutlarının milləşdirilməsi əsasında bank məhsul və xidmətlərinin təqdim edilməsi və maliyyə bazarlarının nizamlı idarə edilməməsi. Buna əyani misal kimi göstərə bilərik ki, 2000-ci illərdə Luksemburqda Beynəlxalq kredit-kommersiya bankının (BCCİ) müflis elan edilməsi dünyanın əsas maliyyə institutlarına böyük zərbə vurdu.¹

Bu gün dünyada maliyyə institutlarının beynəlmiləlləşdirilməsi bank məhsul və xidmətlərinin ümumi xarakter alması banklararası rəqabəti daha da gücləndirmişdir. Aydındır ki, rəqabət bank gəlirlərinin də azalmasına səbəb olmuşdur. Odur ki, bank marketinqinin vəzifəsi bu gün daha aktual xarakter daşıyır. İndi bank marketinqləri bazarı hər tərəfli təhlil etməklə müştərilərə daha çox və keyfiyyətli-eyni zamanda ucuz bank məhsul və xidmətlərinin təklif edilməsinin yoddarını tapmalıdırlar.

Bunun üçün bank bazarının vəziyyəti hər tərəfli öyrənilməli, müştərilərin nəyə daha çox (hansı məhsul və xidmətlər nəzərdə tutulur) tələbat olmasını, bankın imkanlarını, bank məhsul və xidmətlərinin genişləndirilərək münasib qiymətlərlə mühtərilərə təklif olunması olduqca vacibdir.

İqtisadiyyatın digər sahələrindən fərqli olaraq bank marketinqi bankların spesifik fəaliyyətindən asılı olaraq öz işlərini təşkil etməlidir. Belə ki, banklar istehsal sferasına aid olmadıqdarı üçün, onların yaratdığı məhsul və xidmətlərdə özünə məxsus olmaqla istehsal və tədavül prosesində özünəməxsus rol oynayır. Bank məhsulu xammal və hazır məhsuldan ibarət olmayıb, kreditin verilməsi, əmanət işləri, kassa-hesablaşma xidməti, mqaviləyə əsaslanan müştərilərarası hesablaşmalar və s. ibarətdir.

Bank marketinqinin əsas vəzifəsi kapital bazarının təhlili və öyrənilməsini, onun bank üçün maraqlı olan ayrı-ayrı seqmentlərini, faiz siyasətin7in təhlili və öyrənilməsini, reklam işini, bankın aktiv və passivinin genişləndiriləmsini, bank idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsini, müştərilərə xidmətin yaxşılaşdırılmasını və digər vəzifələri həyata keçirməkdən ibarətdir.

Bank fəaliyyətində marketinq nəzarətində olan və bu nəzarətdən kənarda qalan amillər mövcuddur.

Bank fəaliyyətində marketinq nəzarətində olan faktorlara – məqsədli maliyyə bazarının seçimi, marketinq işinin təşkili, bank marketininin quruluşu, marketinq proqramına nəzarət və onun idarə olunması və s. məsələlər aid edilir.

Bank marketinqinin nəzarətindən kənar amillər dedikdə – buraya istehlakçılar, rəqabət, hökumət, iqtisadiyyat, texnologiya, kütləvi mətbuat və s. göstərmək olar.

Bank marketinqinin əsas vəzifələrindən biri müştəri kontingeti haqqında dolğun informasiyaya malik olmaqdır. İri kommersiya bankları bu məsələnin öyrənilməsinə kifayət qədər vəsait xərcləməkdən çəkinmirlər. Burada məqsəd müştərinin arzusuna müvafiq yeni, daha keyfiyyətli bank məhsul və xidmətlərinin tədavülə çıxarılması və satışıdır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu gün bank müştəriləri haqqında dolğun informasiyaya malik olmaq, onların maliyyə vəziyyəti və krediti ödəmə qabiliyyətinin təhlili bank fəaliyyətinin təminatlı olmasına əminliyi təmin edir. Bu gün bankların gəlirinin 80%-ə qədəri kredit əməliyyatlarından alındığı üçün, bu məsələnin vacibliyi şübhə doğurmur.

Bank marketinqi müştəriyə kredit verilərkən ilk növbədə onun maliyyə vəziyyətinə, əvvəllər kredit üzrə bankla olan vəziyyətə, ən əsası ilə biznes-planın dəqiq öyrənilməsi və təhlilinə xüsusi fikir verməlidir.

Bank müştərisi haqqında məlumat toplanarkən əsasən aşağıdakılara fikir verilməsi tövsiyə edilir:

- müştərinin xarakterinə – buraya müraciət eilən kreditin məbləği, kreditə müraciətin təkrarlanmasına, ödəmələrin gecikdirilməsi, banka olan cari borc və s.;

- müştərinin maliyyə vəziyyəti – buraya, kommersiya riski səviyyəsi, müştərinin balans vəziyyəti, onun gəlir və xərclərinin vəziyyəti və s.;

- müştərinin təmsil etdiyi sahənin vəziyyəti – buraya müştərinin istehsal etdiyi məhsulun bazardakı mövqeyi, texnoloji vəziyyət, investisiya qoyuluşu və s.;

- müştərinin bazardakı mövqeyi – burada istehsalın həcmi, bazarda rəqabətə davamlılığı, güclü və zəif tərəfləri, bazardakı payı və s.

Bu məsələləri nəzərdən keçirərkən bizim kommersiya banklarındakı mövcud vəziyyət həyəcan təbili vurmağa çağırır. İlk növbədə bizim banklarda bank məhsul və xidmətlərin təbliği demək olar ki, aparılmır. Banklar özləri haqqında demək olar ki, heç bir məlumat vermirlər, onların təqdim edəcəkləri məhsul və xidmətlər, onların qiyməti, faiz səviyyəsi və s. haqqında informasiyalar məxfi saxlanılmaqla müştərilərdən gizlədilir. Elə bu səbəbdən də bu gün kommersiya bankları, müştərilərlə problemli kreditlə qarşılaşmışlar.

Kifayət qədər yüksək faizə kredit verən banklara, indi həmin kreditin qaytarılması üzrə ciddi problemlə qarşılaşmışlar. Bunların başlıca səbəbi banklar kreditə verərkən müştəri haqqında demək olar ki, heç bir mlumata malik olmadan bu əməliyyatları yerinə yetirməsidir. Banklar təqdim edəcəkləri məhsul və xidmətlərin reklam işi ilə məşğul olmurlar. Bank marketinqinin başlıca vəzifələrindən biri də reklam tədbirlərini canlandırmaqdır. Kommersiya banklarının reklam tədbirlərinə aşağıdakıları aid edirlər:

- reklam obyektlərinin müəyyən edilməsi – buraya bank məhsul və xidmətləri haqqında məlumatlar, onların qiyməti və digər şərtlər bankın müştərilərinə çatdırılır;

- reklam subyektləri və ya reklamın çatdırılması, nəzərdə tutulan müştərilər, eləcə də bank məhsulu və xidmətləri üçün müraciət edən müştərilərin tələbləri nəzərə alınmalıdır;

- müştərilərin diqqətini çəkən məsələlərin reklam vasitəsilə işıqlandırılması;

- reklam məlumatlarının müəyyənləşdirilərək çap edilməsi;

- reklam tədbirlərinə nəzərdə tutulmuş xərclər;

- bank məhsul və xidmətlərinin reklamından əldə ediləcək səmərə və s.

Kommersiya bankı öz məhsul və xidmətlərini satmaq üçün müasir texnoloji imkanlardan da geniş istifadə etməlidir.

Bank marketinqinin fəaliyyəti kommersiya banklarının strukturu müəyyən edilərkən nəzərə alınmalıdır. Bir qayda olaraq banklarda marketinq fəaliyyətinə rəhbərlik bankın prezidenti müavinlərindən birinə həvalə edilir. Ölkəmizdə kommersiya banklarının məhsul və xidmətlərinin satışının zəif reklam edilməsinin bir səbəbi də banklarda kapitallaşma səviyyəsinin aşağı olmasıdır. Belə ki, kreditə tələbat kifayət qədər yüksək olduğu halda vəsait çatışmazlığı bütün banklarda hiss olunur. Odur ki, banklar öz məhsullarının satmaqla narahat olmur və müştəri çatışmazlığından əziyyət çəkmirlər. Ona görə də onları müştərinin kreditə görə müraciətlərini hər tərəfli öyrənməyə, onun biznes-planlı uyğunluğuna, təklif edilən layihələrin iqtisadi inkişafına təsirini başdansovma yoxlayır, kreditə görə kim daha çox haqq ödəyəcəksə (həm faiz, həm də şapka) ona üstünlük verməyə çalışırlar. Nəticədə isə problemli kreditlər meydana çıxır.

Əslində isə banklar müştərinin təqdim etdiyi layihələri hər tərəfli təhlil etməklə, onun biznes-planla uyğunluğuna daha böyük diqqət yetirməli, belə layihələrin xalq təsərrüfatı əhəmiyyətini, yeni daimi iş yerlərinin açılmasını, bazara əlavə, əhali və iqtisadiyyat üçün lazımlı məhsulların çıxarılması imkanlarını hər tərəfli öyrəndikdən sonra kredit verilməsi haqqında son-düzgün qərar verməlidirlər. Məlum olduğu kimi iri kredit məbləğləri hissə-hissə (kredit xəttinə müvafiq) verilir və hər dəfə müəyyən müddətdən sonra verilmiş kreditin düzgün xərclənməsini yerində yoxlamalıdır. Əgər vəsaitin xərclənməsi kredit müqaviləsi və biznes-plana uyğun deyilsə o zaman növbəti kredit məbləğinin verilməsindən imtina edilərək, əvvəl verilmiş vəsaitin və ona müvafiq faizin təcili geri qaytarılmasını təmin etməlidirlər. Belə olarsa müştəri və banklar bir-birini saymaqla, kreditdən daha səmərəli istifadə etməyə çalışacaqlar və banklar da öz məhsul və xidmətlərini satmağa daha məsuliyyətlə yanaşacaqdır. Bu məsələlərin düzgün həyata keçirilməsində bank işçilərinin peşəkarlığı müstəsna əhəmiyyətə malikdir. İşçilərin peşəkarlığı dedikdə, işçilərin fəaliyyətindən bankın faydalanması, müştərilərin maarifləndirilməsi, təşəbbüskarlıq, aparılan əməliyyatların şəffaflığı, vahid komanda formasında fəaliyyət göstərmək, öz işinə yaradıcı yanaşmaq bacarığı və s. nəzərə alınaraq onların iş bacarığı fərdi qaydada qiymətləndirilməlidir. Bu qiymətləndirmələrin nəticələri işçilərin əmək haqqını müəyyənləşdirərkən istifadə edilir.

Bank məhsullarının satışının həvəsləndirilməsi sisteminin vacib elementlərindən biri də satışın həcminin artırılmasında bank işçilərinin fərdi həvəsləndirilməsidir. İşçilərin bankın fəaliyyətində rollarını - bank məhsullarının satıçısı rolunu dərk etməsi və onlann öz öhdəliklərinə münasibəti, son nəticədə, bankın uğurunu müəyyən edir.

Artıq yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bankın gəlir və mənfəəti onun ayrı-ayrı bölmələrinin gəlir və mənfəətlərindən formalaşır. Bankın ayn-ayn bölmələrinin əldə etdikləri gəlirlər həmin bölmələrin əməkdaşlarının fəaliyyətinin nəticəsidir. Buna görə də bankın fəaliyyətinin effektliliyi hər bir konkret işçinin ayrıca götürülmüş bölmənin və bütünlükdə bankın fəaliyyətinin nəticələrinə verdiyi tövhədən asılıdır.

Bankın işçilərinin maddi həvəsləndirilməsi sistemi hər bir işçinin işlədiyi bölmənin fəaliyyətinin nəticələrində payına, bu nəticənin əldə edilməsində iştirakına əsaslanmaqla təşkil edilməlidir. Bankın istənilən funksional bölməsinin işçisinin gəlirləri ilə həmin bölmənin gəlirləri arasındakı birbaşa asılılıq bank işçilərini realizə etdikləri bank məhsullarının satışını maksimumlaşdırmağa təhrik edən, həvəsləndirən əsas həvəsləndirmə faktorudur.

Bankın ştab işçilərinin gəlirlərinin həcmi onların realizə etdikləri bank xidmətlərinin kəmiyyətinin əsasında müəyyən edilə bilməz. Bankın ştab bölmələri xidmətlərin satışını həyata keçirmədiyindən onlar xərc mərkəzləridir və onların gəlirləri olmur. Lakin ştab funkusiyası yerinə yetirən bölmələrin faktiki olaraq pul qazanmamaları hələ həmin bölmələrin fəaliyyətinin bankın fəaliyyəti baxımından "qeyri məhsuldar" olması demək deyildir. Söhbət bankın ştab bölmələrindən getdiyi vaxt bu bölmələrin olmaması halında bankda yarana biləcək əlavə xərclərdən və itkilərdən danışmaq daha doğrudur. Bu əlavə xərcləri və itkiləri pul ifadəsində kifayət qədər dəqiqliklə müəyyən etmək mümkündür.[6]¹

Xərclərə qənaətin və qarşısı alınmış itkilərin həcmini bankın ştab bölmələrinin faktiki və real qazancları kimi qəbul etmək olar. Ştab bölmələrinin bu qazanclarını da konkret icraçının fəaliyyətinə aid etmək olar. Məsələn, avtomatlaşdırma idarəsinin fəaliyyəti ödəniş sənədlərinin işlənməsinə və hesabatların hazrlanmasına sərf edilən vaxtı ixtisar etməyə imkan verir. Bankda belə bir idarə olmadığı halda sənədlərin işlənməsi və hazırlanması üçün əlavə işçi qüvvəsinə təlabat yaranardı və onlara əmək vermək lazım gələrdi və yaxud bu işlərin yerinə yetirilməsi üçün işləyən işçilərə əlavə əmək haqqı vermək lazım gələrdi. Bundan başqa bankda avtomatlaşdırma idarəsinin olmaması sənədlərin işlənməsində gecikmələrə, bu isə bankın öz müştərilərini itirməsinə və onun resurs bazasının azalmasına gətirib çıxara bilər.

Analitik bölmənin fəaliyyəti bank işində olan zəif yerləri aşkar etməyə və itkilərin yaranmasının qarşısını alan tədbirlər həyata keçirməyə imkan verir. Məsələn, əgər təhlil nəticəsində müəyyən əməliyyatların gəlirliliyinin müntəzəm aşağı düşməsi aşkar olunarsa, bank dərhal aktivlərin strukturunun dəyişdirilməsi haqqında qərar qəbul edə bilər və bundan müəyyən faydalar əldə edə bilər. Belə bir təhlilin aparılmaması resursların optimal yerləşdirilməməsi ilə əlaqədar olan itkilərin yaranmasına gətirib çıxarardı.

Bankın marketinq bölməsi bilavasitə bank xidmətlərinin satışı ilə məşğul olmur, lakin yeni istehlakçılann cəlb edilməsini təmin etməklə və mövcud müştərilərin "itirilməsinin" qarşısını almaqla satışın həcminin artırılmasına şərait yaradır. Başqa sözlə, bankın hər bir ştab bölməsinin fəaliyyətinin faydalılığı və deməli, ştab bölmələrinin əldə etdiyi "gizli gəlirlərdə" konkret işçinin payı da dəyər ifadəsində ölçülə bilər.

Bankın ştab bölmələrinin işçilərinin maddi həvəsləndirilməsində bank işçilərinin işini xarakterizə edən keyfiyyət göstəriciləri də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İşçilərin fəaliyyətinin keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı göstəricilərdən istifadə oluna bilər:

I. İş stili.

1. Fəaliyyətdəki payı:

• 
  işlədiyi bölmə fəaliyyətində payı;
  
• 
  digər bölmələdəki fəaliyyətində payı;
  
• 
  bütünlükdə bankın fəaliyyətində payı.
  

2. Təşkilata daha çox fayda gətirən fəaliyyəti (hərəkatı) müəyyən eymək və
həyata keçirmək bacarığı (qabiliyyəti):

- əlavə faydalar daşıyıcısı olan imkanların müəyyən etmək, bu faydaların başqalarına izah etmək və onların başqa bölmələrdə və bütünlükdə təşkilatda tətbiq edə bilmək bacarığı (qabiliyyəti).

3. Maarifləndirmə (təhsil) səviyyəsinin yüksəldilməsi və yeni vərdişlərin
qazanılması:

- bilik səviyyəsinin və vərdişlərin artırılmasına cəhd edilməsi, başqalarına yeni biliklərə nail olunmasında kömək edilməsi, işlədiyi və digər bölmələrin, həmçinin bütünlükdə təşkilatın işçilərinin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsinə imkan verən mühitin yaradılmasında iştirak edilməsi.

4. Təşəbbüskarlıq:

- işin mahiyyətinə varmaq və işin yaxşılaşdınlmasına dair təkliflər vermək məharəti.

5. Aşkarlıq:

- kollektivdə etibar və qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan mühitin yaradılmasında iştirak etmə.

6. Ruh yüksəkliyi:

- müsbət ruh yüksəkliyinə köklənmə, bölmələrdə və bütünlükdə təşkilatda ruh yüksəkliyinin və yüksək enerji ilə işləməyə yaradılmasına, onun həvəsləndirilməsinə və dəstəklənməsinə, həmçinin yüksək enerji ilə işləməyə köklənmə.

7. Vahid komanda formasında fəaliyyət göstərmə bacarığı:

- işçinin bölmənin uğur və uğursuzluqlarında payı, bölmənin işində digər işçilərin payının artırılmasında onlara kömək edilməsi, həmkarları ilə "ümumi dil" tapmaq bacarığı.

II Fərdi vərdişlər (bacarıq).

1. Konseptual təfəkkür:

- qoyulmuş vəzifəni dərhal başa düşmək, zəruri informasiyanı toplamaq, qoyulmuş vəzifələri başqalarına əyani surətdə izan etmək bacanğı.

2. Yaradıcılıq:

- ideya generasiya etmə, qarşıya qoyulmuş vəzifələrin həllinin qeyr-standart yollarını tapmaq bacanğı.

3. Dözümlülük (dayanıqlıq):

- düzgün olmayan qərarlara müqavimət göstərmək, özünün baxışlarını müdafiə etmək və qəbul edilmiş qərarların düzgün olmadığını başqalarına izah etmək bacanğı.

4. Öz ideyasını başqalarına izah etmək və başqalarına öz fikirlərini düzgün

formaşdırmağa kömək etmək bacanğı.

5. Dialoq aparmaq və başqalarını dinləmək bacanğı.

6. Qarşıya qoyulmuş vəzifələri yerinə yetirərkən öz imkanlarından, bilik və vərdişlərindən tam istifadə etmək bacarığı.
III. İşgüzarlıq keyfiyyəti.

1. Özünün və başqalarının uğurlarını düzgün qiymətləndirmək bacarığı.

2. 
   Analitik qabiliyyətin mövcudluğu və özünün fəaliyyətini (işini) düzgün planlaşdırmaq bacarığı.
   
3. 
   Müştərilərin tələblərini başa düşmək və onlara zəruri kömək göstərmək bacarığı.
   

4. 
   Digər təşkilatlarla kontakt yaratmaq bacarığı.
   
5. 
   İşdə qanunlara və təlimatlara əməl edilməsi bacarığı.
   
6. 
   İnsanları idarə etmək bacanğı.
   
7. 
   Az xərclərlə yüksək nəticələrə nail olmaq bacarığı.
   

Bankın funksional idarələrinin əmək haqqı iki hissədən: a) fiksə edilmiş əmək haqqından və b) mükafatdan ibarətdir.

Fiksə edilmiş əmək haqqı işçinin ixtisas səviyyəsinin - ona həvalə edilmiş işin yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan biliklərinin, vərdişlərinin və məharətinin qiymətləndirilməsini ifadə edir və onun əmək haqqının, qazancının əsas hissəsini təşkil edir.

İşçinin mükafatlandırılması işçinin realizə etdiyi bank xidmətlərinin və ya onun fəaliyyəti nəticəsində əldə edilmiş gəlirin həcmindən asdıdır.

Bank işçilərinə ödəmələrin məbləğinin aşağıdakı mənbələrdən formalaşması mümkündür:

1. 
   Fiksə edilmiş əmək haqqı;
   
2. 
   Keyfiyyət göstəricilərinə görə əlavə əmək haqqı;
   
3. 
   İşin yüksək səviyyədə yerinə yetirilməsinə görə verilən mükafat.
   

Fiksə edilmiş əmək haqqı bankın Müşahidə Şurası ilə razdaşdırılmaq şərti ilə İdarə Heyəti tərəfindən təyin olnur (məsələn, 400 man.).

Bankın hesablaşma idarəsinin əməkdaşının işinin keyfiyyət göstəricilərinə aşağıda sadalanan göstəricilər aid edilə bilər:

1. 
   işçinin xidmət etdiyi müştəri hesablarının sayı;
   
2. 
   İşlənmiş sənədlərin sayı;
   
3. 
   müştərilərə göstərilmiş pullu xidmətlərin sayı.
   

İşçi yuxarıda qeyd edilən göstəricilərin hər biri üzrə müəyyən səviyyəyə nail olduqda ona müəyyən miqarda bal verilir. Bütün göstəricilər üzrə işçiyə verilmiş balların cəmi əsasında ona əlavə əmək haqqı və mükafat verilir. Aşağıdakı cədvəllərdə şərti misal əsasında işçilərin işinin qiymətləndirilməsi göstəriciləri və bu göstəricilərə görə ona verilən balların miqdarı (cədvəl 11) verilmişdir.
Cədvəl 11

İşçilərin işinin qiymətləndirilməsi göstəriciləri və bu göstəricilərə görə ona verilən balların miqdarı

Xidmət edilmiş hesabların sayı	Bal	Bir aydakı işlənmiş sənədlərin sayı	Bal	Bir aydakı pullu məsləhətlərin sayı	Bal
10-15	1	500-1000	1	10-15	1
16-20	2	1001-1200	2	16-20	2
21-30	3	1201-1400	3	21-30	3
30-dan çox	4	1400-dən çox	4	30-dan çox	4

Fərz edək ki, bankın hesablaşma idarəsində 4 işçi çalışır və onlann yerinə yetirdiyi işin miqdarı aşağıda verilmiş məlumatlarla xarakterizə olunur (cədvəl 12).

Cədvəl 12

Bankın hesablaşma idarəsinin işçilərinin yerinə yetirdiyi işlərin həcmi

İşlər	İşçilər
	1-ci işçi	2-ci işçi	3-cü işçi	4-cü işçi
Xidmət edilən hesabların sayı	26	35	12	20
Ay ərzində işlənmiş sənədlərin sayı	1232	1518	814	1056
Ay ərzində verilən məsləhətlərin sayı	12	10	13	17

Keyfiyyət göstəricilərinə görə əlavə ödəmələr fiksə edilmiş əmək haqqının müəyyən faizi həcmində hesablanılır. Məsələn, işçinin topladığı 3-5 bala görə ona əsas əmək haqqının 50%-i, 5-8 bala görə 70%-i, 8-12 bala görə 86%-i və 12-15 bala görə 100%-i həcmində əlavə əmək haqqı verilir.

Bu məlumatlar əsasında hesablaşma idarəsinin hər bir işçisinin topladığı balların ümumi miqdarını müəyyən edirik. Onların topladıqları balların ümumi miqdarı aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 13).
Cədvəl 13

Bankm işçilərinin topladıqları balların ümumi miqdarı

Bankın işçiləri	İşçilərin topladıqları ballar
	1	2	3	4
Xidmət edilən hesabların sayı	3	5	1	2
Ay ərzində işlənmiş sənədlərin sayı	3	5	1	2
Ay ərzində verilmiş pullu məsləhətlərin sayı	1	1	1	2
Cəmi	7	11	3	6

Bunları nəzərə almaqla bankın:

1-ci işçisinin əmək haqqının ümumi məbləği - [400 + (400x 0,7)] = 680 man.;

2-ci işçisinin əmək haqqının ümumi məbləği - [400 + (400x 0,85)] =740 man.;

3-cü işçisinin əmək haqqının ümumi məbləği - [400 + (400x0,5)] = 600 man.;

4-cü işçisinin əmək haqqının ümumi məbləği - [400 + (400x0,7)]= 680 man. təşkil edir.

Çox güman ki, kredit işçilərinin fəaliyyəti onların qazandıqları gəlirlərinin həcmi əsasında qiymətləndirilə bilməz. Bu, birinci növbədə, bankın ayrı-ayrı müştərilərinə verdiyi ssuda məbləğinin müxtəlif olması ilə izah edilir. Məsələn, 10 milyonluq kreditlə 1 milyonluq kreditin verilməsinə çəkilən xərclərin həcmi (ssuda hesabların aparılmasına, kreditin təyinatına uyğun istifadəsinə nəzarət edilməsinə, aylıq faizlərin hesablanmasına və s. çəkilən xərclərin həcmi) bərabər olsa da, onların verilməsindən əldə edilən faiz gəlirlərinin həcmi bir-birindən ciddi surətdə fərqlənir.

Burada bir sıra keyfiyyət göstəricilərinə görə balla qiymətləndirmə sisteminin tətbiq edilməsi məqsədəuyğundur.

Kredit şöbəsinin işçilərinin işinin keyfiyyət göstəricilərinə bunları aid etmək

olar:

1. İşçinin xidmət etdiyi ssuda hesablannın sayı;

2. Borc alan tərəfindən kredit məbləğinin və kredit faizinin vaxtlı-vaxtında

ödənilməsi;

3. 
   Kreditin düzgün və vaxtında rəsmiləşdirilməsi;
   
4. 
   Borc alanın kredit ödəmə qabiliyyətinin təsdiqetmə bacarığı;
   
5. 
   Müştərilərlə etibarlı və inama əsaslanan münasibətlərin yaradılması məharəti;
   

6. 
   Müştərilərə zəruri köməyin göstərilməsi bacanğı;
   
7. 
   Bağlanması nəzərdə tutulan kredit əqdlərinin risk səviyyəsini müəyyən etmək bacarığı.
   

Dünya təcrübəsi göstərir ki, bank xidmətləri və məhsullarının inkişafı və təkmilləşdirilməsi kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı və genişləndirilməsində müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Bu ilk növbədə əhalinin bank xidmətləri və məhsullarına olan tələbatının yüksək səviyyədə qarşılanması üçün azad rəqabətin işə düşməsinə, xidmətin, məhsulun və işin eşid və keyfiyyətinin artırılması, məhsul və xidmətlərin konkret müştəriyə yönəldilməsi, əhalinin şəxsi vəsaitinin istehsala cəlb edilməsi, yeni və əlavə iş yerlərinin təşkil olunması, şəxsi sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi və digər məsələlərdə müsbət rolunu oynayacaqdır.