Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
II FƏSİL. AZƏRBAYCANDA BİZNES İNFRASTRUKTURUNUN MÖVCUD
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
| II FƏSİL. AZƏRBAYCANDA BİZNES İNFRASTRUKTURUNUN MÖVCUD
VƏZİYYƏTİ VƏ SOSİAL İNKİŞAF MEYİLLƏRİ 2.1. Biznesin maliyyə-kredit infrastrukturunun mövcud vəziyyəti və inkişaf dinamikası
Respublikamızda həyata keçirilən bir sıra islahatların nəticəsi olaraq iqtisadiyyat öz inkişaf yolunda müəyyən mərhələyə gəlib çatmışdır. Xarici iqtisadi əlaqələrin daha da genişlənməsi və ölkə iqtisadiyyatının inkişafının təmin edilməsi üçün maliyyə bazarının formalaşması vacib bir məsələyə çevrilmişdir. Qeyd etdiyimiz kimi, respublikamızda maliyyə bazarının formalaşması ölkəmizdə siyasi sabitlik yarandıqdan sonrakı dövürə təsadüf edir. Artıq 1995-ci ildə ölkəmizdə maliyyə bazarı tam formalaşmışdır. 1998-ci ildə ölkəmizdə 79 kommersiya bankı, çoxlu sayda sığorta şirkətləri, kredit təşkilatları, 547 səhimdar cəmiyyət həmçinin 4 birja fəaliyyət göstərirdi. 1998-ci ildən sonra respublikamızda maliyyə alıcısı olaraq müəssisə və təşkilatlar dövləti üstələməyə başlamışdır.Buda inkişafın sürətlənməsini göstərən əyani misal idi. Maliyyə bazarının əsas tərkib hissəsi olan Qiymətli Kagizlar üzrə Dövlət Komitəsi 1998-ci il 30 dekabr tarixində prezidentin verdiyi fərman əsasında yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikasında banklar Qiymətli Kağızlar Bazarının mühüm bir iştirakçısı hesab olunur.Banklar əsas fəaliyyət olaraq qiymətli kağızlar buraxmaq, almaq, satmaq, qiymətli kağızlar üzərində əməliyyatlara vasitəçilik etmək eyni zamanda bazara qiymətli kağızlara investisiya qoymaq prosesini həyata keçirirlər. Onu da qeyd edək ki, banklar fond əməliyyatlarını müəyyən olunmuş qaydalar əsasında həyata keçirirlər.Bu zaman aşağıdakı göstəricilər nəzərə alınmalıdır. -
almış şəxslər olmalıdır. -
Banklar bir qayda olaraq Milli Depozit Mərkəzinin nümayəndələrinin iştirakı ilə depazitor fəaliyyət ilə məşqul ola bilərlər. -
təşkil etməməlidir. 25 Azərbaycan Respublikasında maliyyə bazarı subyektləri sırasına Bakı Fond Birjasıda aid edilir. Bakı Fond Birjası 2000-ci ildə qapalı səhimdar cəmiyyət formasında yaradılmış kommersiya təşkilatıdır.Bakı Fond Birjasının əsas məqsədi Respublikada mütəşəkkil bir fond bazarının formalaşmasından ibarətdir və hal-hazırda tərkibinə 20 səhmdar daxildir. V.İ.Koesnikovun fikrincə “bazar iqtisadiyyatı maliyyə bazarının fəaliyyət və inkişafını özü tələb edir”.Məlumdur ki, maliyyə bazarı iqtisadiyyatın inkişaf və stimullaşdırılmasına təkan verən ən mühüm amillərdən biri hesab olunur.Maliyyə bazarı bir sıra funksiyaları yerinə yetirir ki, bu amil də onun iqtisadi rolunu daha aydın şəkildə təzahür etməyə imkan verir.Bu funksiyalara aşağıda qeyd edilən amilləri misal göstərmək olar. 1. Bazar iştirakçıları tərəfindən təqdim olunan maliyyə alətlərinin hər hansı bir real satış və alış qiyməti məhz maliyyə bazarı vastəsi ilə müəyyən edilir.Bu funksiya maliyyə bazarının əsas funkisyalrından biri hesab olunur. 2. Bazar vastəsi ilə iki tərəfin,yəni hər hansı bir maliyyə vəsaitlərinə ehtiyacı olan tərəf ilə, artiq pul vəsaitləri olan tərəfin bir birləri ilə əlaqələndirilməsini həyata keçirir. 3. Maliyyə bazarı vastəsi ilə investorlar öz sərmayələrini yatırmaq üçün ən optimal variant seçmək hüququ əldə edirlər ki, bu istər ölkə daxilində istərsədə xarici ölkələrdə ola bilər.Bu amil investorlara daha çox gəlirli sahələrə yatırım etmə imkanını verir. 4. Məlum olduğu kimi maliyyə bazarının əsas funksiyalarından biri də bazar iştirakçıları tərəfindən maliyyə vəsaitlərinin əldə olunması və eyni zamanda da yerləşdirilməsində bir sıra xərclərin azaldılmasından ibarətdir. Bu xərclərə misal olaraq informasiya xərclərini, əlavə araşdırmanın tələb etdiyi xərclərin minumuma endirilməsini göstərə bilərik. Maliyyə bazarının inkişaf etməsinə səbəblərdən biri də müxtəlif təşkilati-hüquqi qarşılıqlı fəaliyyəti təşkil edir. Maliyyə bazarı mənbələrin aid olmasına görə iki qrupa bölünür:
26 -
Milli (Daxili) maliyyə bazarı -
Dünya maliyyə bazarı Milli (Daxili) maliyyə bazarının əsas vəsaitləri ölkənin daxili maliyyə vəsaitlərinə əsaslanan bir bazardır.Dünya maliyyə bazarı isə milli bazarların bir birləri ilə sıx əlaqəsinin məcmusudur.Yəni dünya maliyyə bazarı konkret vahid bazar deyil. Maliyyə bazarının tərkibinə: kapital bazarı, pul bazarı, sığorta bazarı, qiymətli kağızlar bazarı, lizinq bazarı və s. daxildir. Kapital bazarı uzunmüddətli maliyyə və investisya mənbələrinə çıxış imkanı verən bazar növüdür. Kapital bazarının aşağıda qeyd edilən 3 əsas iştirakçısı mövcuddur. -
Emitentlər -
Maliyyə vasitəçiliyi -
İnvestorlar Qeyd edək ki, emmitentlər özlərinin həyata keçiriləcək olan əməliyyatlarını maliyyələşdirmək üçün qiymətli kağızlar üzərində bir sıra əməliyyatları həyata keçirən, o cümlədən hazırlayıb, qeydə alıb və satan şəxslərdir. Maliyyə vasitəçiləri – investorlar və emmitentlərin görüşünü təşkil edən vasitəçi təşkilatlardır.İnvestorlar bir növ emmitentlərin təminatçısı rolunu oynayan şəxslərdir. Belə ki, emmitentlərin buraxmış olduğu qiymətli kağızlara yatırım edərək emmitentləri lazım olan kapitalla təmin edən şəxslərdir. Bildiyimiz kimi maliyyə bazarının pul və kapital bazarına bölgüsünün əsasını maliyyə alətlərinin tədavül müddəti təşkil edir. Qabaqcıl iqtisadi inkişafa malik olan ölkələrin təcrübəsində göstərilir ki, maliyyə alətlərinin tədavül müddəti bir ildən az olarsa bu pul bazarının aləti kimi qiymətləndirilməlidir.Kapital bazarının alətlərinə isə uzunmüddətli alətlər aid edilir ki, burada adətən 5 ildən artıq müddət nəzərdə tutulur. Pul bazarı alətləri adətən bir sıra biznes sahələrini və dövlət təşkilatlarını likvid vəsaitlə təmin edir. Bu bazardan fərqli olaraq kapital bazarı investisiyalaşma ilə əlaqədardır. Sözügedən pul bazarı alətlərinə aşağıda qeyd edilənlər aiddir.
27 -
Bank aspektləri, -
Bankların depozit sertifikatları, -
Xəzinə vekselləri Azərbaycanda pul bazarı alətlərinə: -
-
Qisamüddətli dövlət isteqrazları -
REPO aid edilir. “REPO əməliyyatı” – Mərkəzi Bank tərəfindən Milli Bankdan qiymətli kağızların alınması və Milli Bankın müvəkkil bankdan isteqrazları almaq, Milli Bankın isə nəzərdə tutulan isteqrazları əməliyyatda iştirak edən müvəkkil bankdan geri satın almaq öhdəliyini (REPO-nun bağlanmasını) rəsmləşdirilməsi prosesidir. “Əks REPO əməliyyatı” – Milli Bankın müvəkkil bankdan qiymətli kağızların alışı və eyni zamanda müvəkkil bank tərəfindən qiymətli kağızların alınması, müvəkkil bankın isə qiymətli kağızları Milli Bankdan satın almaq öhdəliyini rəsmiləşdirən maliyyə əməliyatıdır. Burada sözügedən müvəkkil bank Milli Bank ilə REPO sazişini bağlayan bankdır. REPO/əks REPO-nun bağlanma qiymətlərini hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir.
Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|