8
Çıxarılan neftlərin nisbi sıxlıqları əsasən 0,82-0,90 arasında dəyişir. Amma
elə neftlər də vardır ki, onların nisbi sıxlığı vahidə yaxındır. Belə neftlərin
tərkibində qatran-asfalt maddələrin miqdarı çox olur. Bununla yanaşı elə neftlər də
vardır ki, onların nisbi sıxlığı 0,82-dən kiçikdir. Məsələn, Markov neftlərinin nisbi
sıxlığı 0,720-dir. Şübhəsiz ki, belə neftlərin tərkibində qatran-asfalt maddələrin
miqdarı cüzi, parafin sıra karbohidrogenlərin miqdarı isə daha çoxdur. Əksər
hallarda neftin geoloji yaşı və uyğun olaraq çıxarılma dərinliyi artdıqca onun
sıxlığı azalır.
Neft və neft məhsullarının sıxlığı areometr, Vestal-Mor tərəzisi və
piknometr vasitəsilə təyin olunur. Aerometr vasitəsilə sıxlığın təyini üçün az vaxt
sərf olunur, lakin bu üsul dəqiq deyil. Bunlardan piknometrik üsul daha dəqiq
olmaqla yanaşı, təyinat üçün az məhsul tələb olunur.
Özlülük: Özlülük – sıxlıq kimi, neft sənayesində və kimmotologiyada
istifadə olunan çox vacib bir kəmiyyətdir. Neftin nəql edilməsində, neft emalında,
neft ehtiyyatlarının hesablanmasında və sairədə özlülükdən geniş istifadə olunur.
Xarici qüvvənin təsiri ilə mayenin iki təbəqəsinin bir-birinə qarşı hərəkətinə
göstərilən müqavimətə daxili sürtünmə və ya özlülük deyilir. Özlülüyün dinamiki,
kinematik və şərti özlülük növləri məlumdur.
Dinamiki özlülük: ─ səthi 1 sm
2
, bir-birindən 1 sm məsafədə olan, 1 dina
xarici qüvvə təsiri altında, 1 sm/san sürətlə hərəkət edən maye təbəqələri arasında
yaranan müqavimətdir. Dinamiki özlülük, mayenin kapilyar borudan axma
müddətini təyin etməklə, Puazeyi düsturuna əsasən tapılır:
burada, P - kapilyardan maye axarkən yaranan təzyiq
V - kapilyardan keçən mayenin həcmi
τ - mayenin axma müddəti
L - kapilyarın uzunluğu
r - kapilyarın radiusudur.
9
Dinamiki özlülüyün ölçü vahidi kimi, paskal saniyə (Pa·san), təcrübədə isə
adətən mPa·san -dən istifadə olunur.
Dinamiki özlülükdən, kinematik və şərti özlülüyə nisbətən az istifadə edilir,
çünki dinamiki özlülüyün təyinində maye üzərində daima sabit təzyiq yaradan
mənbə tələb olunur. Bu isə təyinat zamanı əlavə texniki çətinliklər yaradır. Buna
görə də təcrübədə adətən kinematik və şərti özlülüklərdən istifadə olunur.
Kinematik özlülük (ν): - mayenin dinamiki özlülüyünün həmin
temperaturdakı sıxlığına olan nisbətinə deyilir:
Kinematik özlülüyün ölçü vahidi kimi mm
2
/san – dən istifadə olunur.
Kinematik özlülüyün sadəliyinə görə dinamiki özlülükdən xeyli fərqlənir.
Belə ki, kinematik özlülüyün təyinində adi şüşə kapilyar viskozimetrdən istifadə
olunur. Kapilyar vislozimetrdə mayenin axma müddətini ölçməklə neftin (neft
məhsullarının) kinematik özlülüyü təyin edilir:
ν
t
= k·τ
burada; ν
t
- neft və ya neft məhsulunun kinematik özlülüyü, k - viskozimetrin
kapilyar sabiti, τ- neft məhsulunun axma müddətidir.
Şərti özlülük: − verilmiş temperaturda neft məhsulunun axma müddətinin,
saf suyun 20ºC - də axma müddətinə olan nisbətinə deyilir:
Burada, E
t
-verilmiş temperaturda şərti özlülük,
τ
t
–
t temperaturunda neft məhsulunun axma müddəti,
saf suyun 20ºC-də axma müddətidir.
Şərti özlülüyün ölçü vahidi kimi şərti dərəcədən (ŞÖº) istifadə olunur.
Əsasən neft yanacaqlarının (mazut) şərti özlülüyü təyin edilir.
Molekul kütləsi: Neft və neft məhsulları üçün əhəmiyyətli göstəricilərdən
biri də - molekul kütləsidir. Neft və neft məhsulları üçün orta molekul kütləsi təyin
olunur. Molekul kütləsindən texnoloji və istilik hesabatlarında, molekulyar
10
refraksiyanın, neft fraksiyalarının struktur-qrup tərkibinin təyinində və sairədə
istifadə olunur.
Neftlərin molekul kütlələri çox geniş intervalda, əsasən 220-300 arasında
dəyişir. Neft fraksiyasının qaynama temperaturu artdıqca, onların molekul kütləsi
də artır. Molekul kütləsini təyin etmək üçün krioskopik, ebulioskopik, osnometrik
(az hallarda) və kütlə-spektroskopiyası üsullarından istifadə olunur. Bunlarla
yanaşı texniki hesablama üsulları da mövcuddur.
Neft və neft məhsullarının təxmini molekul kütlələrini hesablamaq üçün bir
çox asılılıqlar təklif olunmuşdur. Bu məqsədlə daha çox Voinov düsturundan
istifadə olunur:
burada, M - molekul kütləsi; a, b, c - sabitlər (hər sinif karbohidrogenlər üçün
müxtəlif olur);
- neft məhsulunun orta molekulyar qaynama temperaturudur,
0
C.
Parafin fraksiyası üçün Voinov düsturu aşağıdakı kimidir:
Alışma, alovlanma və öz-özünə alovlanma: Neft və neft məhsullarının
alışma, alovlanma və öz-özünə alovlanma temperaturlarını təyin etməklə, onun
yanğına qarşı təhlükəsizliyi təmin edilir.
Neft və neft məhsulları qızdırılarkən onun buxarları hava ilə müxtəlif
nisbətlərdə qarışıq əmələ gətirir. Lakin əmələ gələn qarışığın bütün nisbətləri
alışma prosesinə məruz qalmır. Buna görə də alışma törədən qarışığın aşağı və
yuxarı sərhədləri təyin edilir. Aşağı sərhədə qədər havada olan üzvi maddənin
qatılığı minimum olur. Bu halda sistemə od yaxınlaşdırdıqda alışma baş vermir,
çünki, karbohidrogenlərin oksidləşməsi sistemin çox az nöqtələrində gedir. Lakin,
neft məhsulunun havada qatılığı elə bir, həddə çatır ki, bu halda oksidləşmə
mərkəzləri çoxalır və nəticədə ani olaraq partlayışla yanma baş verir. Həmin
nisbət, alovun yayılmasının aşağı sərhəddi kimi qəbul olunur. Yuxarı sərhəddə
qədər hava ilə neft karbohidrogenlərinin bütün nisbətlərində sistemə od
Dostları ilə paylaş: |