Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sülb parafin karbohidrogenləri
- Naften sırası karbohidrogenlər
- Neftin aromatik karbohidrogenləri
17
sonra bir metil qrupu saxlayan poliizopren quruluşlu alifatik politerpenləri aid etmək olar. İzoprenoid karbohidrogenlərdən pristan və fitan ilk dəfə olaraq İran və Şərqi Texas neftlərində tapılmışdır. Neftin tərkibində olan izoprenoid karbohidrogenlərinin əmələ gəlməsi bitkilərin tərkibində fitolun (spirt) olması ilə izah olunur. Neftin tərkibində izoprenoid karbohidrogenlərinin miqdarı 3-4% (neftə görə) və bəzən də daha çox olur. C 14 – C
20 nümayəndələrinin hər birinin miqdarı 0,2- 0,5% təşkil edir. Son vaxtlar neftin tərkibində psevdo və qeyri müntəzəm quruluşlu izoprenonların olması da aşkar edilmişdir. Psevdo müntəzəm və qeyri-müntəzəm izoprenoidlərin parafin zəncirinin parçalanması nəticəsində əmələ gəlməsi imkanı göstərilmişdir.
16 və daha yüksək parafinlər sülb (bərk) halda olurlar. Sülb parafinlərin bütün neftlərin tərkibində miqdarı daha çoxdur (7-12%). Neftin tərkibində olan sülb parafinlər fiziki, kimyəvi xassələrinə və kristal quruluşlarına görə iki qrupa bölünür: parafinlər və serezinlər. Ərimə temperaturu parafinlərlə eyni olan serezinlərin özlülüyü, şüasındırma əmsalı, molekul və xüsusi kütlələri yüksək olur. Sülb parafinlərin ərimə temperaturu 50-60ºC, qaynama temperaturu 550ºC olduğu halda, serezinlərin ərimə temperaturu 65-88ºC, qaynama temperaturu isə 600ºC-dən yüksək olur. Parafinlərin molekul kütləsi 300-dən 450-yə, serezinlərin isə 500-dən 750-dək olur. Neft parafinləri tərkibcə daha çox müxtəlif molekul kütləli parafinlərdən ibarət qarışıqdır. Serezin molekullarının əsas komponentləri isə normal və daha çox izoquruluşlu yan zəncir saxlayan naften karbohidrogenləridir. Serezin molekullarının tərkibinə daxil olan, uzun alkil zəncirində aromatik həlqə saxlayan birləşmələrin miqdarı isə az olur. Onların nisbəti, tədqiq olunan neftin təbiətindən asılıdır. Serezinlərin kimyəvi tərkibi hələ də tam öyrənilməmişdir. Bundan başqa, onların
tərkibində şaxəli
parafinlər və
cuzi miqdarda alkilaromatik karbohidrogenlər də olur. 18
Oqloblin Bakı
neftlərinin tərkibində tsiklik quruluşlu C n
2n
sırası karbohidrogenlərinin olmasını göstərmişlər. Onlar tsiklopentan, tsikloheksan, metiltsiklopentantan və başqa birləşmələri aşkar etmişlər. Bu birləşmələr polimetilen karbohidrogenlər və ya tsikloparafinlər, müasir nomeklatura ilə tsiklanlar, Markovnikov tərəfindən isə naftenlər adlandırılmışdır. Neftdə təbii üzvi birləşmələr sırasında tsiklonlar xüsusi yer tutur, onların miqdarı 25%-dən 75%-ə qədər dəyişir. Neftin distilləsindən alınan bütün fraksiyalarda naftenlərin nümayəndələri iştirak edir. Naften karbohidrogenlərin tərkibi alkanlara nisbətən daha stabildir və onlar ilkin ana məhsulun genetik xüsusiyyətlərini özündə saxlayır.
Müxtəlif neflərdə aromatik karbohidrogenlərin miqdarı 15%-dən 50%-ə qədər dəyişir. Keçmiş SSRİ neftlərinin (400-ə qədər) tərkibində olan aromatik birləşmələrin miqdarı təyin edilmişdir. Onların orta miqdarı müxtəlif parafinli neftlərdə belədir: - Az parafinlilərdə − 37,4% - Orta parafinlilərdə − 30,6% - Yüksək parafinlilərdə − 20,8% Tərkibində bərk karbohidrogenlərin miqdarı 1%-dən az olan neftlər − az parafinli; 1−7% -ə qədər olan neftlər – orta parafinli; 7%-dən çox olan neftlər isə yüksək parafinli neftlərə aiddir. Neftin başqa sinif karbohidrogenlərindən fərqli olaraq aromatiklər daha yaxşı öyrənilmişdir. Çünki, onların reaksiyagirmə, polyar həlledicilərdə həll olma, selektiv adsorbsiya olunma qabiliyyətləri və ərimə temperaturuları (parafin və naftenlərlə müqayisədə) daha yüksəkdir. Azərbaycanın qaz-kondensat mədənlərindən alınmış benzin fraksiyalarının karbohidrogen tərkibinin 13,4−18,4 % -ni C 6 – C
9 aromatik karbohidrogenləri təşkil edir. Sərbəst aromatik karbohidrogenlərə gəldikdə isə demək olar ki, C 7 və C 8 -in miqdarı C 6 və C
9 aromatiklərindən daha çoxdur. 19
HİSSƏLƏRİ, ONLARIN XÜSUSİYYƏTLƏRİ Neftin kükürdlü birləşmələri: Kükürd neftlərdə müxtəlif birləşmələr şəklində olur. Öz tərkib və xassələrinə görə fərqləndiyinə baxmayaraq, bunlar kəskin pis iylərinə görə bir-birinə oxşayır. Müxtəlif neftlərdə kükürdlü birləşmələrin miqdarı müxtəlifdir. Ən az kükürdlü neft parafinli Ozeksuat neftidir (0,1 kütlə faizi). Bakı və Qrozni neftlərində, adətən, kükürdlü birləşmələrin miqdarı 0,6% -dən artıq olmur. Bəzi rayonlarda çıxarılan neftlər kükürdlü birləşmələrlə zəngindir. Armen neftində onların miqdarı 3,2 % , Üçqızıl neftində 5,2 %-dir. Neft fraksiyasının qaynama temperaturu yüksəldikdə tərkibində kükürdlü birləşmələrin miqdarı da artır. Neftlərdə kükürdlü birləşmələrə hidrogen-sulfid, merkantanlar, sulfidlər, disulfidlər, həlqəvi sulfidlər, tiofen və tiofan birləşmələri şəklində təsadüf edilir. Kükürdlü birləşmələri üç qrupa bölmək olar: - Birinci qrupa sərbəst kükürd, hidrogen-sulfid və merkaptanlar; - İkinci qrupa soyuqda neytral xassəli və termiki davamsız sulfid və disulfidlər; - Üçüncü qrupa termiki sabit həlqəvi kükürdlü birləşmələr –tiofen və tiofanlar daxildir. Hidrogen-sulfid və merkantanlar turş xassəli olduğuna üçün güclü karroziya şəraiti yaradır. Sulfid və disulfidlər adi temperaturda deyil, yalnız qızdırıldıqda 130-160ºC-də parçalanaraq hidrogen-sulfid və merkantanlara çevrilir ki, bu da karroziyaya səbəb olur. Kükürdlü birləşmələr həm də antidetanatorların fəallığını azaldır, krekinq benzinlərinin qatran əmələ gətirmə qabiliyyətini artırır və onlara zərərli bioloji təsir göstərir. Sərbəst kükürd ən güclü karroziyaedici maddədir, havanın oksigeni isə hidrogen-sulfidin oksidləşməsi nəticəsində əmələ gəlir və aparatların daxili
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|