4
Belə müzakirələrin aparılması, xarici şirkətlərlə bağlanmış neft müqavilələrinə əsasən
xam neft və qaz hasilatının və ixracının ölkə tarixində yüksək səviyyəyə çatdığı,
ölkədə yaradılan əlavə dəyərin əsas hissəsinin xarici iqtisadi əlaqələr hesabına
formalaşdığı bir vaxtda daha da aktuallaşıb.
Azərbaycanda iqtisadi göstəricilərin təhlili belə bir qənaətə gəlməyə imkan
verir ki, son illər baş vermiş iqtisadi dəyişikliklər bütövlükdə müsbətdir. Lakin nəzərə
almaq lazımdır ki, uzunmüddətli dövr üçün dayanıqlı iqtisadi inkişafın təmin
edilməsinə mane ola biləcək faktorlar hələ də qalmaqdadır. Belə ki, makroiqtisadi
göstəricilərin yüksəlməsi iqtisadi artımın ancaq kəmiyyət tərəfidir. Əsas məsələ,
iqtisadi artımda keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verməsidir. Buna görə də, ölkədə
iqtisadi artımın əsas problemlərinin araşdırılması və milli hesablar sisteminin əsas
göstəriciləri arasındakı ziddiyyətlərin aşkar edilməsi çox mühümdür. Ölkədə son
illərdə nail olunmuş iqtisadi artımda əsasən investisiyanın da rolu olduğundan bu
sahəsində mövcud problemlərin aradan qaldırılması, milli müəssisələrin beynəlxalq
istehsal prosesində iştirakının təmin edilməsi, ölkələr arasında investisiya və mal
mübadiləsindən maksimum fayda əldə olunması vacibdir.
Hazırda dünya bazarlarında Azərbaycan üçün əlverişli qiymət konyunkturunun
yaranması iqtisadi artımın keyfiyyət parametrlərinin yüksəldilməsi, iqtisadiyyatın
struktur yenidənqurulması məqsədilə yeni texnologiyaların, maliyyə və birbaşa xarici
investisiyaların cəlb edilməsi üçün yeni imkanlar açır. Lakin bu proseslərin inkişafı
ləng gedir və mövcud qanunvericiliyin qeyri-təkmilliyi, gəlirlərin və əmanətlərin
investisiyaya çevrilməsindəki əngəllər, əsas kapitalın və milli sərvətin deformasiyalı
strukturu, daxili tələbin və daxili bazarın məhdud olması, istehsalın yüksək resurs
tutumu, əsas fondların köhnəlməsi, iqtisadiyyatın diversifikasiyasının zəif olması ilə
gecikdirilir. Xammal və qeyri-xammal sektorlarındakı gəlir normasında böyük fərqlər
olduğuna görə iqtisadiyyatın qeyri-xammal sektoru investisiyalar üçün cəlbedici
deyildir.
Bütün bunlar təqdim edilən mövzunun, yəni qloballaşma şəraitində iqtisadi
artım və təkrar istehsalın ınvestisiya problemlərinin öyrənilməsinin və dayanıqlı
5
iqtisadi inkişafın təmin edilməsi üçün bu problemin nəzəri və metodoloji
əsaslandırılmasına yönəldilmiş tədqiqatların aktuallığını bir daha təsdiq edir.
Problemin öyrənilmə səviyyəsi. Müasir “iqtisadi artım” anlayışı elmi
ədəbiyyata S.Kuznets tərəfindən daxil edilmişdir. İqtisadi artımın nəzəri təhlilinin
tədqiqinə, onun amillərinin təsnifatına və qarşılıqlı əlaqə mexanizminə M.Alle,
R.Braun Lester, M.Bruno, D.Helbrayt, Y.Domar, P.Duqlas, E.Denison, U.İsterli,
N.Kaldor, Ç.Kobb, R.Lukas, U.Lyuis, Q.Menkyu, C.Robinson, U.Rostou,
P.Samuelson, R.Solou, C.Stiqler, C.Stiqlits, Y.Tinbergen, O.Uilyamson, C.Forrester,
R.Friş, F.Hayek, E.Hansen, R.Harrod, D.Hiks, H.Çeneri, T.Şults, Y.Şumpeter və
başqaları tərəfindən təklif edilmiş neokeynsçi və neoklassik artım modelləri böyük
töhfələr vermişdir. Bu iqtisadçılar iqtisadi dinamikanın bir çox amil və parametrlərini
tədqiq və təhlil etmişlər.
Azərbaycanlı iqtisadçı alimlər tərəfindən, o cümlədən A.A.Nadirov,
Z.Ə.Səmədzadə,
A.K.Ələsgərov,
Ş.H.Hacıyev,
İ.H.Alıyev,
Ə.B.Bayramov,
A.A.Şəkərəliyev, M.X. Meybullayev, T.S. Vəliyev, Ə.P. Babyev, F.F.Mustafayev,
H.B.Rüstəmbəyov, Z.F.Məmmədov, D.Ə. Vəliyev, İ.A.Kərimov, Ş.S.Qafarov,
R.B.Quliyev və başqaları tərəfindən müasir dövrdə dünya iqtisadiyyatında baş verən
proseslər və Azərbaycanda investisiya formaları və problemləri araşdırılmışdır. Yerli
və xarici iqtisadi ədəbiyyatlarda milli iqtisadi inkişaf, iqtisadi artım, təkrar istehsal,
onu müəyyən edən amillər, iqtisadi artımın milli iqtisadi maraqların qorunması ilə
qarşılıqlı əlaqəsi, iqtisadiyyatda investisiyaların əhəmiyyəti və bir sıra digər
məsələlər ətraflı təhlil edilmişdir.
Yaxın xarici ölkələrin iqtisadçı alimləri arasında dayanıqlı inkişaf nəzəriyyəsi
problemləri ilə L.Abalkin, L.Ançişkin, A.Arxipov, A.R.Belousov, B.E.Bolşakov,
A.Buzqalin, Y.Qaydar, S.Qlazyev, A.Qranberq, A.Dobrınin, A.N.İllarionov,
D.S.Lvov,
S.Menşikov,
Y.Olseviç,
V.Polteroviç,
V.Popov,
M.Pivovarova,
V.L.Sençaqov, Y.Slutski, V.Sokolov, S.Strumilin, M.N.Uzyakov, S.L.Çernikova,
S.S.Şatalin, Y.Şişkov, Y.Yakovets və başqaları məşğul olmuşlar.
Təqdim edilən tədqiqat işi iqtisadi artım və təkrar istehsalın ınvestisiya
problemlərinə, xüsusiyyətlərinə və dayanıqlığına, dair xarici alimlərin müxtəlif
6
nəzəriyyə və konsepsiyalarına, əsaslanaraq aparılıb.Tədqiqat işində iqtisadi artım
nəzəriyyəsinin müxtəlif «bloklar»ı formalaşdırılıb və təsnifləşdirilib, göstərilən
aspektlər üzrə iqtisadi dinamikanın qanunauyğunluqları aşkar edilib, iqtisadi artımın
amilləri və şərtləri müəyyən edilib və iqtisadi artım və və təkrar istehsalın ınvestisiya
problemlərininə təsir edən iqtisadi amillər aşkar edilib.
Məhz qeyd edilən bu məsələlər, dissertasiya işinin mövzusunun seçilməsini
şərtləndirmiş və tədqiqatın məqsədini, vəzifələrini, obyekt və predmetini müəyyən
etmişdir.
Dissertasiya işinin məqsədi – Qloballaşma şəraitində Azərbaycanda dayanıqlı
iqtisadi artım və təkrar istehsalın təmin edilməsi üçün investisiya problemlərinə
nəzəri-metodoloji yanaşmanın hazırlanmasından və investisiyanın səmərəliliyinin
yüksəldilməsi üçün elmi –praktiki təkliflərin verilməsindən ibarətdir.
Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin həyata
keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur:
iqtisadi artım
haqqında elmi konsepsiyaların
ümumiləşdirilməsi,
sistemləşdirilməsi, həmçinin iqtisadi artımın və təkrar istehsal amillərinin müəyyən
edilməsi;
Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi artım amillərinin dinamikasının təhlil
edilməsi və iqtisadi artımın Azərbaycan modelinin xüsusiyyətlərinin aşkar edilməsi;
Azərbaycanda iqtisadi artım və təkrar istehsalın ınvestisiya problemlərinə
təsir göstərən iqtisadi meyllərin aşkar edilməsi və tədqiqi, onların dayanıqlığının
qiymətləndirilməsi;
Azərbaycanın dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyası şəraitində xarici
maliyyələşmə mənbələrinin iqtisadi artıma təsir imkanlarının müəyyən edilməsi;
Azərbaycanda iqtisadi artımın təmin edilməsində xarici investisiyaların
rolunun qiymətləndirilməsi;
Azərbaycanda xarici iqtisadi əlaqələrin modernləşdirilməsi yolu ilə iqtisadi
artımın
intensivləşdirilməsinə
yönəldilmiş
kompleks
tədbirlərin
işlənib
hazırlanması.