“magistratura məRKƏZİ”
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
W istehlak qiymətləri indeksinə I p bölünməklə tapılır:
(1.2) (istehlak qiymətləri indeksinin hesablanması metodikası orta ariometrik indeks kimi Laspeyres formuluna əsaslanır. Həyat səviyyəsi tədqiq edilərkən əhalinin uyğun resurs və xidmətlərin istehlakı imkanlarının qiymətləndirilməsi və alıcılıq qabiliyyəti paritetindən istifadə olunur. Bu hesablama ümumilikdə əhali və ayrı-ayrı əhali qrupları üçün istifadə olunur və aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə edilir: a.
adambaşına orta pul gəlirlərin ümumi məbləğini əldə etməklə məhsul və xidmətlərin kəmiyyətinin qabaqcadan müəyyənləşdirilməsi ilə; b.
hesablanmaqla Alıcılıq qabiliyyəti səviyyəsi bütövlükdə əhalinin adambaşına düşən orta pul gəlirlərinin D əmtəə və xidmətlərin orta qiyməti P əsasında hesablanır:
G D AQP (1.3.) Əhalinin gəlirlərinin qruplaşmasının mütləq tədqiqat metodu Variasiya sırasının qurulması əsasında adambaşına düşən orta pul gəlirləri üzrə bölünməsidir. Burada empirik verilənlər seçilmiş ev təsərrüfatlarının yoxlanması, sıralanması və qruplaşdırılması, gəlirin artması intervalı üzrə statistik xarakteristikası üçün istifadə olunur. Bu zaman adambaşına gəlirlərin orta əhəmiyyəti; modal gəlirlər (hər şeydən əvvəl əhalinin üzləşdirilən gəlir səviyyəsi); median gəlirlər (gəlir göstəricisi, orta sıra üzrə sərəncamda qalan gəlirlər) əsas kimi götürülür. Milli hesablar sisteminin göstəriciləri üzrə metodologiyada sərəncamda qalan gəlir – vergilər digər məcburi ödəmələri çıxıldıqdan sonra qalan nominal gəlir kimi göstərilir. Bildiyimiz kimi əhalinin istehlak səviyyəsi birbaşa gəlirlərdən asılı olur. Sərəncamda qalan gəlirlərin dinamikasını ölçmək üçün gəlirlərin real bölüşdürülməsi göstəricisindən istifadə olunur və qiymət indeksini nəzərə almaqla hesablanır. Əhali- nin şəxsi sərəncamında olan gəlirlər - əhalinin şəxsi gəlirlərindən vergilər, məcburi
29
ödəmələr və könüllü olaraq ictimai təşkilatlara ödəmələr çıxıldıqdan sonra qalan məbləğ aid edilir. Gəlirlərin alıcılıq qabiliyyətini vaxta görə ümumiləşdirilmiş formada qiymət- ləndirmək üçün əhalinin ümumi real gəlirləri göstəricisindən istifadə olunur. Sərən- camda qalan pul gəlirləri nominal pul gəlirlərinin, məcburi ödəmələrin hesablanması yolu ilə müəyyən edilir. Əhalinin gəlirlərinin strukturunu, səviyyəsini və həcmini ölçmək üçün həmçi- nin şəxsi sərəncamda qalan gəlirləri müəyyən etmək üçün adambaşına düşən orta pul gəlirləri, pul gəlirlərinin alıcılıq qabiliyyəti göstəricilərindən istifadə olunur. Ümumiyyətlə əhalinin gəlirləri onların səviyyəsi, strukturu, alınma mənbələri və diferensiasiya dərəcəsi cəmiyyətin rifahının mühüm sosial və iqtisadi göstəricisi hesab olunur. Gəlirlə bağlı bazar strategiyasının əsas prinsipi ―hamının varlı olmasının mümkünsüzlüyü və eyni zamanda heç kəsin kasıb olmaması‖ndan iba- rətdir. Bu baxımdan gəlirlərin dəstəklənməsi üzrə dövlətin yeritdiyi siyasət yoxsul- luqla mübarizənin mühüm dövlət məqsədi olmasına dəlalət edir. Gəlirlərin formalaşmasında məşğulluqdan əldə edilən gəlirlər ən mühüm göstə- ricilərdən biri hesab edilir. Ümumiyyətlə, əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi sosial-iqtisadi inkişafın tərkib hissəsi hesab edilir. Belə ki, hər bir vətəndaşın ictimai yararlı fəaliyyəti şəxsi və ictimai tələbatın ödənilməsində mühüm rol oynayır. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin mühüm elementi nominal orta aylıq əmək haqqının son həddinin müəyyən edilməsidir. Bu hədd inflyasiya spiralının «qiymət və əmək haqqı» ilə uyğunluq təşkil etməlidir. Bu tədbir təcrübədə əmək haqqı və qiy- mətin «dondurulması» kimi gəlirlərinin qorunması siyasətinin əsas elementini təşkil edir. Qoruma siyasəti realizə olunan məcmu təklifin həcmi üzərində ödəmə qabiliy- yətli tələbi inflyasiya artımı ilə məhdudlaşdırır. Bir sıra alimlərin fikrincə burada hakim sosial göstəricilərə: gəlirlərin, var-dövlətin, mülkiyyətin, kapital üzərində hü- quq və nəzarətin bölünməsində bərabərlik dərəcəsinə xüsusi diqqət yetirilməsi tələb olunur.
Beləliklə, əhali gəlirlərinin ölçüsünün və strukturunun qiymətləndirilməsində müxtəlif göstəricilərin nəzərə alınması tələb olunur. Bunlara: il ərzində istehsal olu- 30
nan Ümumi Daxili Məhsul (adambaşına); ev təsərrüfatlarının gəlirləri, inflyasiya və indeksləşmə, əmək haqqı səviyyəsi, dövlətin sosial müdafiə və təminat üzrə həyata keçirdiyi tədbirlər; qeyri-bərabərliyin və yoxsulluğun səviyyəsi və s. bu kimi həyat səviyyəsinə təsir göstərən göstəricilər daxildir. Bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə gəlirlərin təkrar bölgüsü zamanı onun sosial əhəmiyyətini nəzərə alaraq dövlət, bazarda sağlam rəqabət mühitinin yaradılması, az- təminatlı əmək qabiliyyətli əhalidə başqasının hesabına yaşamaq əhval-ruhiyyəsinin aradan qaldırılması, insanlarda yüksək gəlirli fəaliyyətdə çalışmaq marağının forma- laşması və bunun üçün əlverişli şərait yaradılması istiqamətində tədbirlər həyata keçi- rir. Bu tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə əhalinin gəlirlərini formalaşır. Ümumiyyətlə əhalinin məcmu gəlirləri, onların səviyyəsi, strukturu, alınma (əldə edilmə) üsulu və qruplaşdırılması cəmiyyətin iqtisadi və sosial rifahının göstəricisi kimi qiymət- ləndirilir. Gəlirlərin artması ailənin sərvəti və rifah halı ilə birbaşa bağlıdır. Gəlirlər və sərvət arasında birbaşa bağlılıq vardır. Gəlir səviyyəsi sərvətin ölçüsünü müəyyən edir. Deməli sərvət nə qədər çox olarsa gəlir də bir o qədər çox olar. Beləliklə, əhali gəlirləri birinci, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin, ikincisi, insanlarda əməyə stimul yaranmasının, üçüncüsü ailənin maddi və mənəvi tələbatının ödənilməsinin, dördüncüsü təkrar istehsalının əsas mənbəyi rolunu oyna- yır.
Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|