“magistratura məRKƏZİ”

 

37 

dır. Subyektiv amillərə büdcə vəsaitlərinin bölgüsündə yol verilən sosial ədalətsizliyi 

misal göstərmək olar. Obyektiv amil isə insanların ixtisas, bilik, məşğulluq və s. bu 

kimi  gəlir  gətirən  imkanlarının  eyni  olmamasıdır.  Praktik  olaraq  bunun  qeyri-

mümkün  olduğunu  nəzərə  alsaq  onda  burada  subyektiv  amillərin  daha  güclü  təsir 

göstərdiyini demək olar.

 

 

Dövlət  büdcəsinin  həm  gəlirləri  həm  də  xərclərinin  əhəmiyyətli  dərəcədə 

artmışdır.  Bu  isə  məcmu  tələbin  genişlənməsində,  dinamik  iqtisadi  artımın 

davamlılığının təmin olunmasında, əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında, 

o  cümlədən  sosial  sahələrin  inkişafının  sürətlənməsində  və  əhalinin  aztəminatlı 

təbəqəsinin  sosial  müdafiəsinin  gücləndirilməsində  əhəmiyyətli    rol  oynamışdır. 

Dövlət  büdcəsinin  sosial  xərclərinin  artması  əhalinin  pul  gəlirlərinin  artmasında  və 

fərdi istehlakın genişlənməsində mühüm rol oynamışdır. 

Məlum  olduğu  kimi  büdcə  dövlətin  maliyyə  sisteminin  və  iqtisadi  mexaniz-

minin mühüm tərkib hissəsi olmaqla, milli gəlirin yenidən bölüşdürülməsi, iqtisadiy-

yatın  tənzimlənməsi  və  stimullaşdırılması  əsas  maliyyə  resursları  və  ehtiyatlarının 

iqtisadiyyata cəlb edilməsinə təminat kimi mühüm dövlət funksiyalarının yerinə yeti-

rilməsini təmin edən bir sistemidir.  

2009-2014-cı  illərdə  əhalinin  pul  gəlirləri  7.2  dəfə  artmışdır.  Bu  dövrdə 

iqtisadiyyatda  məşğul  olanların  orta  aylıq  əmək  haqqı  11.9  dəfə,  2007-ci  illə 

müqayisədə 3.36  dəfə artmışdır. 

Onu  da  bildirək  ki,  sahibkarlığın  inkişafı  əhali  gəlirlərinin  tənzimlənməsində 

əhəmiyyətli yerlərdən birini tutur. Aşağıdakı cədvəldən göründüyü kimi təhlil olunan 

dövrdə  sahibkarlıq  fəaliyyətindən  daxil  olan  gəlirlər  müvafiq  olaraq  2,0  dəfə 

artmışdır (Cədvəl 2.1).  

Cədvəl 2.1.  

Əhalinin gəlirləri və xərcləri (milyon manatla) 

  

2005 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Gəlirlər- cəmi 

8 063,6  14 558,2  20 735,4  22 601,1  25 607,0  30 524,6  34 769,5  37 562,0 

39360,7 

İlkin gəlirlər 

6 394,2  11 899,6  16 979,5  19 215,6  22 126,5  26 861,9  31 181,4  33 830,0 

35 276,8 

o cümlədən: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

işçilərə  əmək ödənişləri  2 954,8  4 474,8  5 871,7  6 377,8  7 027,3  8 020,0  9 224,9  10 077,0  10 721,9 

sahibkarlıq 

fəaliyyətindən gəlirlər 

3 432,6  7 343,2  10 881,3  12 625,2  14 725,0  18 543,9  21 140,8  22 801,5 

23 595,8 

mülkiyyətdən gələn 

gəlirlər 

6,8 

81,6 

226,5 

212,6 

374,2 

298,0 

815,7 

951,5 

959,1 

Alınmış cari transferlər 

1 669,4  2 658,6  3 755,9  3 385,5  3 480,5  3 662,7  3 588,1 

3 732,0 

4 083,9 

---

 

38 

Xərclər-cəmi 

6 508,7  11 249,7  15 891,9  17 417,6  19 251,5  22 184,0  24 564,0  28 021,2 

31 268,2 

Son istehlak xərcləri 

5 532,6  9 374,6  13 286,2  15 048,9  16 528,5  19 216,0  21 389,9  24 150,0 

27 069,6 

Ödənilən cari transferlər 

976,1 

1 875,1  2 321,7  2 111,8  2 202,0  2 619,5  2 872,7 

3 370,5 

3 435,9 

Mülkiyyətdən ödənilən 

gəlirlər 

- 

- 

284,0 

256,9 

521,0 

348,5 

301,4 

500,7 

762,7 

Qənaətlər  

1 554,9  3 308,5  4 843,5  5 183,5  6 355,5  8 340,6  10 205,5  9 540,8 

8 092,5 

Qeyri-maliyyə 

aktivlərin yığımı 

477,8 

441,4 

478,2 

807,8 

874,1 

1 165,3  1 593,6 

1 921,9 

2 244,2 

Maliyyə aktivlərin 

yığımı 

1 077,1  2 867,1  4 365,3  4 375,7  5 481,4  7 175,3  8 611,9 

7 618,9 

5 848,3 

 

Dünya  təcrübəsindən  məlumdur  ki,  əhali  gəlirlərinin  formalaşmasında 

sahibkarlıq  fəaliyyəti,  xüsusilə  kiçik  və  orta  sahibkarlıq  əhəmiyyətli  rol  oynayır. 

Sahibkarlıq  həmçinin  gəlirlərin  bərabərsizliyinə  təsir  göstərən

 

amillər  sırasındadır. 

Belə  ki, birincisi  sahibkarlıq gəlirlərinin digər gəlirlərlə müqayisədə yüksək olması, 

ikincisi sahibkarların bilik, bacarıq, risk və yenilikçi qabiliyyətinə malik olması və s.  

Yuxarıdakı  cədvəldən  göründüyü  kimi  2013-ci  illə  müqayisədə  2014-cı  ildə 

29%  olmaqla  daha  çox  artım  sahibkarlıq  fəaliyyətindən  əldə  olunan  gəlirlərdə  baş 

vermişdir.  İşçilərə  əmək  ödənişlərindən  əldə  olunan  gəlirlər  21.7%,  alınmış  cari  və 

əsaslı  transfertlərdən  gəlirlər  21.1%,  ən  az  artım  isə  2.9%  olmaqla  mülkiyyətdən  

gələn  gəlirlərdə  olmuşdur.  Onu  da  qeyd  edək  ki,  mülkiyyətdən  gəlirlər  1995-ci  illə 

müqayisədə 2000-ci ildə 1,9 dəfə azalsa da sonrakı illərdə  2000-ci illə müqayisədə 

2014-cı ildə 12 dəfə artmışdır. 

Cədvəl 2.2 

Əhalinin nominal və real gəlirləri 

  

2000 

2005 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Əhalinin nominal gəlirləri, 

milyon manat 

4047,3  8063,6  25607,0  30524,6 

34769,5  37562,0  39360,7 

Əhalinin sərəncamında 

qalan gəlirləri, milyon 

manat 

3748,0  7087,5  23405,0  27905,1 

31896,8  34191,5  35924,8 

Orta aylıq əmək haqqı, 

manat 

44,3 

123,6 

331,5 

364,2 

398,4 

425,1 

444,5 

Əhalinin sərəncamında 

qalan real gəlirləri,        

milyon manat 

3681,7  6466,7  22142,9  25862,0 

31549,8  33390,1  35428,8 

əvvəlki ilə nisbətən faizlə      

Əhalinin nominal gəlirləri 

109,8 

122,3 

113,3 

119,2 

113,9 

108,0 

104,8 

Əhalinin sərəncamında 

qalan gəlirləri 

108,3 

123,4 

114,2 

119,2 

114,3 

107,2 

105,1 

Orta aylıq əmək haqqı 

120,2 

124,3 

111,2 

109,9 

109,4 

106,7 

104,6 

Əhalinin sərəncamında 

qalan real gəlirləri 

106,4 

112,6 

108,1 

110,5 

113,1 

104,7 

103,6 

İstehlak qiymətləri indeksi 

101,8 

109,6 

105,7 

107,9 

101,1 

102,4 

101,4 

---