54
2013-ci illə müqayisədə 2014-cı ildə isə əhalinin son istehlak xərclərində artım
23.8%, ödənilən cari transferlərin həcmində isə
18.4% təşkil etmişdir. 2013-ci ilin
statistik məlumatlarına görə əmtəə alınması və xidmətlərin ödənilməsi xərcləri. ()
1995-2000-ci illərdə 2.2 dəfə, 2000-2005-ci illərdə 2.1 dəfə, 1995-2005-ci illərdə 4.7
dəfə, 2006-2014- ci illərdə 7,9 dəfə artmışdır. Göründüyü kimi, 1995-2013-ci illərdə
əhalinin pul gəlirlərinin artımı əmtəə alınması və xidmətlərin göstərilməsinə çəkilən
xərclərin artımını üstələmişdir.
Yeni statistikaya görə 2007-cü ildə son istehlak xərcləri 84.6%-ə düşsə də
2013 və 2014-cı illərdə yenidən artmışdır. Hesab edirik ki, 2009-ci illə müqayisədə
2012-cü ildə son istehlak xərclərinin ümumi xərclərdə xüsusi çəkisinin azalması
əhalinin pul gəlirlərinin artması ilə əlaqədar olmuşdur. Son iki ildə isə gəlirlərin
artması ilə yanaşı inflyasiyanın da yüksəlməsi son istehlak xərclərinin xüsusi
çəkisinin artmasına təsir göstərmişdir.
Ümumilikdə son illərdə ölkə əhalisinin həyat səviyyəsində müsbət dəyişikliklər
olsa da hələ ki, yoxsulluğun müəyyən səviyyəsi qalır. Bunu əhalinin istehlakında
ərzağa çəkilən xərclərin yüksək olması, əhalinin pul gəlirlərinin yaşayış minimumu
ilə müqayisədə aşağı olması və s. ilə izah etmək olar. Bildiyimiz kimi ölkəmizdə
yaşayan yoxsulların (əhalinin təqribən 16%-i) zəruri istehlak məhsulları və xidmət
növlərindən istifadə etməsi imkanları məhduddur. Bu da son nəticədə onların cə-
miyyətə adaptasiya olunmasına, psixoloji gərginliyin artmasına, ailə münasibətlərinin
pisləşməsinə səbəb olur.
Ölkə Prezidenti İ.Əliyevin əhalinin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması
istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirlər öz səmərəsini verməkdədir. Belə ki, 2001-ci
illə müqayisədə 2006-cı ildə ev təsərrüfatlarının istehlak xərclərində ərzağa çəkilən
xərclərin xüsusi çəkisi 68.2%-dən 53.6%-ə düşmüşdür (cədvəl 2.11).
Cədvəl 2.11
Ölkə üzrə ev təsərrüfatlarının istehlak xərclərinin quruluşu
2009
2010
2011
2012
2013
2014
İstehlak xərcləri, cəmi
100
100
100
100
100
100
Ərzaq məhsullarına,
68,2
53,7
54,8
56,0
53,7
53.6
Alkoqola
0,0
0,5
0,8
0,7
0,6
0.6
Tütün məmulatına
0,0
2,1
2,0
2,0
1,7
1.7
Paltar və ayaqqabıya
3,1
7,1
6,8
6,6
6,9
6.8
55
Su, işıq,
qaz və digər yanacaq
növlərinə
4,7
5,8
5,8
5,4
6,1
6.3
Ev əşyaları, məişət texnikası və
evə gündəlik qulluğa
3,8
7,9
7,0
6,3
6,9
6.6
Səhiyyə xidmətlərinə
1,9
3,9
3,8
3,6
3,5
3.3
Nəqliyyat xərcləri
3,8
5,5
5,3
5,0
5,4
5.3
Rabitə xərcləri
1,3
1,3
1,5
1,6
1,9
2.2
İstirahət və mədəniyyət xərcləri
1,9
3,4
3,5
3,4
3,1
3.0
Təhsil xərcləri
0,9
0,8
1,0
1,4
1,3
1.2
Mehmanxana, kafe, restoran və
yeməkxanaya
3,8
4,7
4,5
4,8
5,4
5.9
Digər mal və xidmətlərə
6,6
3,4
3,5
3,2
3,5
3.5
İstehlak xərclərinin paltar və ayaqqabıya xərclənən hissəsi 3,7 faiz bəndi
artaraq 3,1%-dən 6,8%-ə, su, işıq qaz və digər yanacaq növlərinə çəkilən xərclərin
xüsusi çəkisi 1,6 faiz bəndi artaraq 4,7%-dən 6,3%-ə, ev əşyaları, məişət texnikası və
evə gündəlik qulluğa xərclərin xüsusi çəkisi isə 2.8 faiz bəndi artaraq 3,8%-dən
6,6%-ə yüksəlmişdir. Ərzaq məhsullarına çəkilən xərclərin xüsusi çəkisinin aşağı
düşməsi əvvəlki illərlə müqayisədə əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması kimi
qiymətləndirilə bilər.
Ölkədə yoxsullar hələ də vardır və əhali pul gəlirlərinin 50%-dən çox hissəsini
ərzağa xərcləyir, eyni zamanda ticarət dövriyyəsinin 60%-dən çoxunu ərzaq məhsul-
ları təşkil edir. İnanırıq ki, 2015-ci ildə görülən tədbirlər və 2016-ci ildə həyata
keçiriləcək məqsədyönlü sosial siyasət nəticəsində, yuxarıda qeyd olunan göstəricilər
problemləri aradan qaldırılacaqdır.
Ümumiyyətlə ərzaq istehlakı yoxsul əhali qruplarında gəlirlərin artması ilə
müntəzəm artan funksiya ilə dəyişir və hər hansı maksimal səviyyəsində artım baş
verir. Artım ancaq istehlakın dəyər göstəricisində və ya strukturun dəyişməsində baş
verir.
Ümumiyyətlə iqtisadiyyatda mövcud qanunlara görə mütləq qiymətdə əhalinin
pul gəlirləri artarsa, istehlak strukturunda ərzağa çəkilən xərclərin xüsusi çəkisi
azalır, qeyri-ərzaq məhsullarının payı isə artır. Yəni cəmiyyət inkişaf etdikcə, onun
iqtisadiyyatı gücləndikcə əhali daha çox qeyri-ərzaq məhsullarına üstünlük verir
Əhalinin istehlak xərclərinin dinamikasına baxdıqda onun 2009-ci illə
müqayisədə 2014-ci ildə 63,8% artdığını görmək olar. Bu dövrdə ərzaq məhsullarına