Magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,55 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
NƏTİCƏ Dünya təcrübəsi bir mənalı göstərir ki, bazar sisteminin monetar tənzimlənməsi iqtisadi inkişafın müxtəlif pillələrində fərqli prinsip, vasitə və mexanizmlər vasitəsilə reallaşdırılmış və sosial-iqtisadi proseslərin tənzimlənməsində oynadığı rol fərqli olmuşdur. 1929-1933-cü illərin böyük durğunluq illəri əslində bazar iqtisadiyyatının monetar tənzimlənməsinin iflası kimi tarixə daxil olmuşdur. bu illərdə Con Meyn Keyns təliminə uyğun olaraq iqtisadiyyatların fiskal, başqa sözlə büdcə vergi tənzimlənməsi həlledici bir model kimi gündəmə gəldi. Çünki, təcrübə göstərdi ki, böhrandan ancaq pul-kredit siyasətini təkmilləşdirmək. monetar siyasətlə qısa müddətdə böhrandan çıxış mümkün olmayacaqdır. Təxminən 30 ildən çox bir dövr ərzində inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrində iqtisadi proseslərin tənzimlənməsinin büdcə mexanizmi həledici bir sistem kimi fəaliyyət göstərmişdir. XX əsrin 70-ci illərində dünya ölkələrində yenidən monetar prinsiplərə söykənən nəzəriyyələr güclənməyə başladı. Doğrudur, hətta fiskal tənzimləmənin hökmran bir ideya olduğu halda belə, Fon Fridrix Hayerq kimi iqtisadçılar fiskal tənzimləmə prinsipini qəbul etmir və belə hesab edirdilər ki, ancaq monetar tənzimləmə yolu ilə böhrandan çıxmaq olar. 1976-cı ildə Nobel mükafatlar laureatı Milton Fridmen və Şvars fundamental bir tədqiqat əsəri yazaraq sübut etdilər ki, son 100 ildə Amerikada baş verən (1867-1963-cü illər) bütün böhranların əsasında səhv pul-kredit siyasəti durur. Sonrakı illərdə bu nəzəriyyə Amerikada «Reyqonomika», İngiltərədə «Tetçerizm» və «Vaşinqton Konsersium» kimi modellərdə əsa sbir sistem kimi götürüldü. Monetar tənzimləmə ümumi halda tədavüldə olan pul kütləsinin həcmini, ölkənin milli valyutasının məzənnəsini dəyişdirmək və ya tənzimləmək yolu ilə iqtisadi prosesləri idarə etməyə əsaslanır. Tədqiqat işində belə nəticəyə gəlinir ki, pul-kredit siyasətinin mahiyyətini daha düzgün dəyərləndirmək, onun iqtisadi-sosial proseslərə təsirini obyektiv qiymətləndirmək üçün ölkədə iqtisadi ədəbiyyatda M-0, M-1, M-3, M-4 pul kütlələri formasının həcmini düzgün müəyyənləşdirmək və onların iqtisadi inkişafa təsirini yaxşılaşdırmaq üçün mümkün qədər onların hər birinin miqdarını düzgün müəyyənləşdirmək lazımdır. Azərbaycan müstəqil dövlətə çevrildikdən sonra qısa müddət ərzində özünün pul-kredit siyasətini formalaşdırmalı idi. Bu dövrdə əsas xarakterik cəhət ondan ibarət idi ki, ölkənin maliyyə ehtiyatları hədsiz dərəcədə məhdud idi, ölkə valyutasının dönərlilik qabiliyyəti çox aşağı idi, 1993-cü ildə illik inflyasiya 1250%, 1994-cü ildə 1850% olmuşdur. Bu illərdə likvid olmayan kreditlərin böyük həcmdə verilməsi ölkənin pul-kredit siyasətini daha da yararsız hala saldı. Azərbaycanda pul-kredit siyasətinin formalaşması və imkanlarının genişlənməsi ölkəmizdə «Əsrin müqaviləs»nin bağlanması nəticəsində ölkəyə külli miqdarda xarici investisiyaların daxil olması monetar siyasətin tənzimləmə funksiyalarını xeyli yüksəltməyə imkan verdi. Nəhayət, 2000-ci ildən başlayaraq ölkənin valyuta ehtiyatları artdı, manatın dönərliliyi yüksəldi və monetar tənzimləmə imkanları kəskin artdı. Ölkədə monetar siyasət tənzimləyici orqan kimi Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilir. Mərkəzi Bank dövriyyədə olan pul kütləsinin həcmini tənzimləmək, açıq bazarda əməliyyatlar aparmaq, maliyyə bazarına fəal müdaxilə etmək, faiz dərəcəsini dəyişmək, diskont siyasət yeritməklə monetar siyasətin səmərəli reallaşmasını təmin etmişdir. Monetar siyasət reallaşdırılarkən hökmən o fiskal siyasətlə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda tətbiq edilməlidir. Əks təqdirdə ölkənin maliyyə təhlükəsizliyini təmin etmək mümkün olmur. Təhlil göstərdi ki, 2008-ci ildən dünyanı bürüyən qlobal maliyyə böhranı öz təsirini Azərbaycana da göstərdi və ölkəmizdə də manatın məzənnəsi pul-kredit siyasəti dəyişən siyasətə uyğun təkmilləşdirilməsi zərurəti yarandı. Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanda son illərdə pul-kredit siyasətinin effektliliyinin təmin edilməsində 1999-cu ildə yaradılmış Neft Fondu bu gün də müstəsna rol oynayır. Belə ki, büdcə balansının gözlənilməsində, onun imkanının artırılmasında büdcəyə Neft Fondundan ayrılan transferlər müstəsna rol oynamışdır. Magistr dissertasiya işində edilən ümumiləşdirmələr belə qənaətə gəlməyə əsas verdi ki, ölkəmizdə yaxın gələcəkdə monetar tənzimləmə sistemini səmərəli həyata keçirmək üçün manatın iki ildə iki dəfə devalvasiya edilməsi və üzən valyuta sisteminə keçirilməsi bu gün artıq öz müsbət nəticələrini verir. Yaxın perspektiv üçün ölkəmizdə monetar tənzimləmə siyasətinin əsas prinsipləri ölkə prezidentinin 16 mart 2016-cı il tarixdə qəbul etdiyi «Milli iqtisadiyyat və onun əsas sektorlarında strateji yol xəritəsinin əsas istiqamətləri»ndə müəyyənləşdirilmişdir. Həmin sərəncamda Azərbaycanda strateji hədəflər. prioritetlər müəyyənləşdirilmiş, GİZİT təhlil və 360 dərəcə diaqnostika araşdırmaları nəticəsində monetar və fiskal tənzimləmənin səmərəli nisbətdə tətbiqi ilə bağlı konkret müddəalar müəyyənləşdirilmişdir. Ümumən biz, onların işin yazılışı gedişində nəzərə almağa çalışmışıq. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|