xərclər gəlirlərə bərabər olmalıdır. Lakin müəyyən məkan və zaman daxilində
büdcənin gəlir və xərclərinin uyğun gəlməməsi labüddür və obyektiv zərurətdən
doğur. Maliyyə ilində büdcənin xərcləri gəlirlərindən artıq ola bilər. Belə olan halda
büdcə kəsiri yaranır. Büdcə kəsiri ölkə qtisadiyyatına çox mənfi təsir göstərə bilər.
Ona görə də tədqiqatın məqsədi büdcə kəsirinin iqtisadi mahiyyətini açıqlamaq,
onun digər makroiqtisadi göstəricilərlə əlaqəsini təhlil etmək, büdcə kəsirinin
örtülməsi üsullarının və azaldılması istiqamətlərinin, eləcə də onun daxili və
xarici maliyyələşdirmə mənbələrinin müəyyən edilməsidir. Lakin, bu zaman elə
üsullar, istiqamət və mənbələr seçilməlidir ki, maliyyə–büdcə siyasətinin
stimullaşdırıcı effektini neytrallaşdırmasın.
Tədqiqatın predmeti və obyekti
Mövzuda tədqiqatın obyekti büdcə kəsiridir. Ilk növbədə dövlət büdcəsi
kəsirinin minimuma endirilməsi məqsədilə dövlət kreditinin faliyyətinin təhlil edilir.
Dövlət krediti bir alət kimi büdcə kəsirinin örtülməsində əsasən fəaliyyət göstərdiyi
üçün o tədqiqatın predmeti kimi müəyyən olunmuşdur.
Elmi yenilik
Respublikamızda büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbəyi kimi qısa
müddətli xəzinə vekselindən də istifadə oluna bilər. Xəzinə vekselini bir büdcə
ili ərzində gəlirləri və xərcləri tarazlaşdırmaq, həmçinin büdcədən sosial müdafiə
və sosial təminat xərclərinin vaxtında ödənilməsini həyata keçirmək üçün
istifadə etmək olar.
Dünya təcrübəsində dövlətin daxili və xarici borclarının ödənilməsi xərcləri
dövlət investisiya xərclərindən aşağı olmalıdır. Bu qayda Almaniyada
mövcuddur və «qızıl qayda» adlanır. Bu qaydaya bütün Avropa dövlətləri əməl
edir.
Təcrübi əhəmiyyəti
Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində ölkədə mövcud olan büdcə kəsiri
məsələsinin öyrənilməsi və təhlili mühüm əhəmiyyə kəsb edir. Ona görə ki,
büdcə kəsirinin iqtisadiyyata təsiri mənfi nəticələrə səbəb olur.
Məhz bu səbəbdən də Maliyyə Nazirliyi tərəfindən büdcə kəsirinin
maliyyələşdirilməsi ilə bağlı kompleks tədbirlər işlənib hazırlanması
məqsədəuyğundur. Lakin, qeyd etməliyik ki, respublikamızda Maliyyə
Nazirliyinin nəzdində büdcə kəsiri problemi ilə məşğul olan ayrıca elmi mərkəz
yoxdur. Elmi mərkəzin yaradılması isə iqtisadiyyatın keçid dövründə aktual
problem olan bu məsələnin həllində mühüm rol oynaya bilər.
Işin strukturu və həcmi
Mövzunu quruluşu referatdan, girişdən, üç fəsildən, nəticə və təkliflərdən və
sonda istifadə olunmuş ədəbiyyatdan ibarətdir.
Birinci fəsil üç sualdan ibarət olmaqla büdcə sisteminə aid nəzəri
məsələləri əhatə edir. Ikinci fəsil üç sualı əhatə etməklə, müasir dövrdə
Azərbaycanda fiskal siyasət və onun iqtisadiyyatın tənzimlənməsində rolu, büdcə
kəsiri, onun makroiqtisadi göstəricilərlə əlaqəsi və maliyyələşdirilmə mənbələri
təhlil olunur.
Nəhayət, üçüncü fəsil dövlət kreditinin səmərəli idarə olunması, problemləri ilə
yanaşı həmdə bu sahədə dünya təcrübəsinin Azərbaycan reallığına tədbiqinin
imkanlarını öyrənir. Bütün bu məsələlərin təhlili gələcəkdə büdcə kəsirinin
aradan qaldırılmasında zəruri əhəmiyyət kəsb etməlidir.
FƏSIL 1. BAZAR MÜNASIBƏTLƏRI ŞƏRAITINDƏ FISKAL
İDARƏETMƏNİN NƏZƏRİ-METODOLOJİ ƏSASLARI.
1.1. Fiskal siyasətin iqtisadiyyatın tənzimlənməsində rolu.
Dövlətin əsas gəlir və xərclərini özündə birləşdirən büdcə maliyyə sisteminin
həlledici həlqəsi sayılır. Əsas maliyyə kateqoriyalarından olan büdcə vasitəsilə
resursların toplanması və onların təyinatı üzrə xərclənməsi həyata keçirilir.
Azərbaycan Respublikasında büdcə münasibətləri Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasına və "Büdcə sistemi haqqında" AR Qanununa uyğun olaraq qurulur.
Dövlət büdcəsi cari il üçün dövlətin qanuni qüvvəyə malik əsas maliyyə planı
olub, icra orqanı tərəfindən tərtib edilir, parlament tərəfindən qəbul olunur və
dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun yaradılması və istifadəsi prosesi ilə
bağlı iqtisadi pul münasibətlərini özündə əks etdirir. Dövlət büdcəsi vasitəsilə
müxtəlif mülkiyyət formasına malik müəssisələrin vəsaitləri və müəyyən qədər
əhalinin gəlirləri səfərbərliyə alınır. Bu vəsaitlər, əsasən, iqtisadiyyatın inkişaf
etdirilməsinin, sosial-mədəni tədbirlərin həyata keçirilməsinin, ölkənin müdafiə
qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsinin, dövlət idarəetmə orqanlarının saxlanılmasının
maliyyələşdirilməsinə yönəldilir.
Maliyyə vəsaitlərinin mərkəzləşdirilməsi mühüm sosial-iqtisadi və siyasi
əhəmiyyətə malikdir. Bunu dövlət büdcəsində və dövlət büdcədənkənar pul
fondlarında toplanmış gəlirlərin dövlətin nəzərdə tutduğu tədbirlərin həyata
keçirilməsi üçün əsas vasitə olmasından görmək olar. Bu resurslar vasitəsi ilə
məqsədyönlü istiqamətdə manevr edərək iqtisadi və sosial inkişafın həlledici
sahələrini inkişaf etdirmək, ölkə ərazisində vahid iqtisadi və maliyyə siyasəti
aparmaq mümkün olur.
Bazar münasibətlərinə keçid şəraitində dövlət büdcəsi öz həlledici rolunu
saxlamaqla özünün ictimai istehsala və sosial münasibətlər sferasına təsiri
metodlarını dəyişmişdir. Ümumi daxili məhsul (ÜDM) və Mərkəzi gəlirin (MG)
yenidən bölgüsü, iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi və stimullaşdırılması, sosial
siyasətin maliyyə təminatı, mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondlarının yaradılması və
Dostları ilə paylaş: |