e
YYSQ
–
www.yysq.org
www.kitabxana.net
Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
2015
“Klassik Azərbaycan dini-fəlsəfi düşüncəsi”
N
01
(83 - 2015)
Zərdüşt Peyğəmbər
“Avesta”
Parçalar
YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
YYSQ – 2015
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Zərdüşt peyğəmbər
Avesta
2
www.kitabxana.net
Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Bu elektron nəşr Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun
"Klassik Azərbaycan dini-fəlsəfi düşüncəsi"
ədəbi-
kulturoloji layihəsi çərçivəsində təqdim edilir.
Elektron Kitab N 01 (83 - 2015)
Kulturoloji layihəni maliyyələşdirən qurum:
YYSQ -
http://www.yysq.org
Zərdüşt peyğəmbər
“Avesta”
Parçalar
1995-ci il nəşr (kiril qrafikalı əlifba)
Fars dilindən tərcümə: İsmayıl Şəms
Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına çevirən: Firudin Həsənov
Redaktə və bütün hüquqlar kitabı nəşrə hazırlayanlara məxsusdur
Kitab YYSQ tərəfindən e-nəşrə hazırlanıb.
Virtual redaktoru və e-nəşrə hazırlayanı: Aydın Xan (Əbilov),
yazar-kulturoloq
YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Bаkı, YYSQ – 2015
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Zərdüşt peyğəmbər
Avesta
3
DİQQƏT
Müəlliflik hüququ Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə və
əlaqədar beynəlxalq sənədlərə uyğun qorunur. Müəllifin razılığı
olmadan kitabın bütöv halda, yaxud hər hansı bir hissəsinin nəşri, eləcə
də elektron informasiya daşıyıcılarında, İnternetdə yayımı yasaqdır. Bu
qadağa kitabın elmi mənbə kimi istifadəsinə, araşdırma və tədqiqatlar
üçün ədəbiyyat kimi göstərilməsin şamil olunmur.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Zərdüşt peyğəmbər
Avesta
4
Zərdüştün doğulduğu yer
Zərdüştün doğulduğu yer haqqında cürbəcür fikirlər irəli
sürülmüşdür. Qədim şərqşünaslar Zərdüştün İranın şərqində,
yəni Bəlx şəhərində doğulduğunu güman etmişlər. Lakin
müasir tədqiqatçıların fikrincə Zərdüşt Azərbaycanda, o
zaman Gəzən
sonra Təxti-Süleyman və ərəb mənbələrində Şiz
adlandırılan yerdə doğulmuşdur. Məhz buna görə də
Zərdüştilərin Bundəhiş kitabında Gəzən yaxınlığındakı
Urmiya gölü müqəddəs sayılmış Gəzəndəki “Azrəxş” ya
“Dirəxş” və ya “Azərgəşəsp” adlanan atəşgədə ziyarətgah
olmuşdur.
Yaqut Həməvi bu barədə deyir: “Gəzən Marağa ilə Zəncan
arasında və Şəhrzar Dinəvərə yaxın bir mahaldır”. Yaqutun
dediyinə görə o özü Hicrətin 7-ci əsrində bu yerdə olmuş və
atəşgədəni görmüşdür. Atəşgədənin günbəzinə gümüşdən
düzəldilmiş bir hilal qoyulmuşdur.
Digər tarixçilər və coğrafiya alimləri bu yeri “Cəzən” və ya
“Cəzənəq”adlandırmışlar. İbn Xordadbeh yazır: “Padşahlar
taxtda oturub tac qoyduqdan sonra Tisfundan ayaqla bu yerə
ziyarətə gələrdilər”. Bir sıra yunan tarixçiləri bu yerdə
qızıldan, gümüşdən düzəlmiş qiymətli şeylərin xəzinəsi
olduğunu qeyd edirlər. Avestanın 5-ci Yəştinin 44-cü
bəndində “Cəzən” sözü “Caeçasta” kimi verilir.
Bütün İran və Ərəb tarixçiləri, o cümlədən İbn Xordadbeh,
Bələzuri, İbn Fəqih, Məsudi, Həmzə İsfahani, Yaqut, Qəzvini
və Əbul-fəda Zərdüştün Azərbaycanda – Urmiyada
doğulduğunu göstərirlər. Lakin Təbəri, eləcə də İbn Əl-Əsir
və Mirxond əslində Zərdüştün Fələstindən olduğunu və
oradan Azərbaycana gəldiyini qeyd edirlər.
Zərdüşt dini ədəbiyyatında deyilir: “İlk yaranışda od yarandı
və üç hissəyə bölündü: bir hissəsi Gəzən yerinə düşdü. Bu,
şahların və döyüşçülərin odu hesab edilirdi. Sasani şahları
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Zərdüşt peyğəmbər
Avesta
5
başlarına tac qoyduqda bu odu ziyarət etməyə gedərdilər.
Burada olan Azərgəşəsp atəşgədəsini bütün odların mənbəyi
bilərdilər. İkinci od hissəsi Azərfrənbəğ adlanır. Bu od din
başçılarının odu idi və Karyan (Fars) adlanan yerdə
düşmüşdür”. Yaqutun dediyinə görə bir çox yerlərdən buraya
gələrək həmin bu oddan digər atəşgədələrə aparardılar.
Üçüncüsü isə kəndlilərin odu olub Rivənd Nişapur adlanan
yerə də düşmüşdür. Bu üç atəşgədədən hər biri müəyyən
cəhətdən müqəddəs sayılırdı. Azərgəşəsp Gəzən atəşgədəsi
Zərdüştün doğulduğu yer olduğu üçün daha müqəddəs hesab
edilirdi. Miladdan bir əsr əvvəl yaşamış coğrafiyaşünas
Strabon Gəzənin Azərbaycanın paytaxtı Genezka olduğunu
qeyd edir.
Şərqşünas A.B. Ceksonun fikrincə Zərdüşt Miladdan əvvəl 7-
ci əsrdə doğulmuş və Urmiya gölünün kənarında öz dinini
təbliğ etməyə başlamışdır.
Zərdüştün həyatı və ailəsi
Zərdüşti ədəbiyyatından məlumdur ki, Zərdüştün atası
Poruşasp, anası isə Duqdova olmuşdur. O, anadan gülə-gülə
doğulmuşdur. Kiçik yaşlarında qeyri-adi və heyrətləndirici
hərəkətlər etdiyinə görə sehrlə məşğul olub qeybdən xəbər
verən muğlar ona kin və qəzəb bəsləyir, onu öldürmək fikrinə
düşmüşlər, lakin buna müvəffəq olmurlar. Zərdüşt 21 yaşında
adamlardan uzaqlaşaraq guşənişin olmuş və 30 yaşında
Daitiya çayı kənarlarında peyğəmbər olduğunu elan edərək
təktanrılığa çağırmağa başlamış və təktanrılığı təbliğ etməyi
Əhura Məzda tərəfindən ona tapşırıldığını bildirmişdir. Əzəli
olan müqəddəs uğurlu düşüncə friştəsi onu Əhura Məzdanın
yanına aparmışdır. Bundan sonra turanilər və səqalar arasında
öz dinini təbliğ etmişdir. Lakin o zamankı din başçıları onun
əleyhinə çıxmış, yeni dinin yayılmasına mane olmuşdur.