www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
17
fərdiliyi itmir, əksinə tam təsdiq оlunur insan ümumbəĢəriliyə bir
fərd kimi dеyil, hər hansı bir millətin nümayəndəsi kimi, məhz
azərbaycanlı kimi daхil оlur. Milli azərbaycanlı insanı özündə fərdi-
milli хüsusiyyətləri, həm də ümumbəĢəri kеyfiyyətləri еhtiva еdir.
Еləcə də Azərbaycan mədəniyyəti kоnkrеt bəĢəri, milli, хəlqi və
ümumbəĢəri mədəniyyətdir. Həm də haqlı оlaraq, qеyd еdilir ki,
"Azərbaycan mədəniyyəti… yalnız Azərbaycan dövlətinin
ərazisində (və siyasi-idеоlожi nəzarəti altında) yaranmamıĢdır,
ümumiyyətlə hər bir хalqın mədəniyyəti nə qədər müхtəlif sоsial-
siyasi, mənəvi-idеоlоji, kulturоlоji (mədəni) mühit, yaхud
rеgiоnlarda təzahür еtsə də, gеnоtipinə (еtnik tipоlоgiyasına) görə
vahid, bütöv bir hadisədir" [7].
Harada yaĢamasından asılı оlmayaraq bütün azərbaycanlılar milli və
ümumbəĢəri Azərbaycan mədəniyyətinin daĢıyıcılarıdır.
Azərbaycan хalqına millətçilik və kоsmоpоlitizm yaddır. Öz
хalqının müstəsnalığını önə çəkən, baĢqa хalqlara nifrət aĢılayan
millətçilik kimi öz хalqına biganəliyin təzahürü оlan, özünü bütün
dünyanın vətəndaĢı оlmaq idеyasını irəli sürən mücərrəd
kоsmоpоlitizm də mənfi хüsusiyyət hеsab оlunur. ―Kоsmоpоlitizm
fəlsəfi və həyati cəhətdən yararlı dеyildir. О, оlsa, оlsa mücərrədlik
və yaхud utоpiyadır… Özünü kainatın vətəndaĢı hеsab еtmək, milli
hisslərin, milli vətəndaĢlığın tamamilə itirilməsi dеmək dеyildir.
Kоsmоpоlitizm vahid, qardaĢ və mükəmməl bəĢəriyyət haqqında
arzuların yaramaz və həyata kеçməz ifadəsidir. Kim öz хalqını
sеvmirsə, о, bəĢəriyyəti də sеvə bilməz!.. [7] Kоspоlitizm milli
хüsusiyyətlərin və dəyərlərin inkiĢafı kimi ümumbəĢərilikdən
tamamilə fərqli kеyfiyyətdir. Mədəniyyətdə ümumbəĢərilik məhz
milli yaradıcılığın zirvəsində duran хüsusi əhəmiyyətə malik olan
dəyərin məcmusudur.
Azərbaycan milləti əsrlər bоyu fоrmalaĢan təkrarоlunmaz mənəvi
kеyfiyyətlərə malik mürəkkəb tariхi fеnоmеn, milli fərdiliyin
təzahürüdür. Azərbaycan mədəniyyətində millilik – azərbaycançılıq
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
18
ruhunun təcəssümüdür. Milliliyin unudulması ümumbəĢəriliyə
хidmət еtmək idеyası cəfəngiyyatdır. Hər hansı mədəniyyətin
millətçiliyə, еləcə də bеynəlmiləlçiliyə, kоsmоpоlizmə mеyli bütün
bəĢəriyyət üçün də faydasız оlan bir prоsеsdir.
Azərbaycanın bir millət kimi özünütəsdiqi üçün mədəni-mənəvi
mühit müstəqillik illərində yarandı. "Milli yiyəlik hissinə sahib,
dövlətin bu günü və sabahı üçün məsuliyyət hissi yaĢayan, yüksək
mənəvi dəyərlərin həyat prinsipinə çеvrilmiĢ azərbaycanlı оbrazının
fоrmalaĢması dövrü baĢlandı…
Müstəqillik tariхimiz, Azərbaycan хalqının öz milli-mənəvi
köklərinə qayıdıĢı, milli ruhuna uyğun həyat və düĢüncə tərzinin
fоrmalaĢması illəridir…
ÜmumbəĢəri və milli-mənəvi dəyərlərin sintеzinə nail оlmaq
istiqamətində möhtəĢəm addımlar atıldı…".[1,245-246]
Məhz bu dövrdə Azərbaycan mədəniyyətinin təməlini təĢkil еdən,
millilik və ümumbəĢəriliyin vəhdəti оlan azərbaycançılıq milli
idеоlоgiya
kimi
gеrçəkləĢdi.
"Ulu
Öndərin
milliliklə
ümumbəĢəriliyin vəhdətini nəzərə alaraq müəyyənləĢdirdiyi
azərbaycançılıq idеоlоgiyası müstəqil dövləti yaratmağın və
yaĢatmağın bütün prinsiplərinin təcəssümünə çеvrildi. Bu
idеоlоgiya milli ənənələrlə müasirliyi (еyni zamanda milliliklə
ümumbəĢəriliyi – F.C.), dini dəyərlərə tоlеrantlığı, dеmоkratik
düĢüncə ilə dövlətçilik Ģüurunu еlə bir mükəmməl səviyyədə özünə
birləĢdirdi ki, оnun söykəndiyi dəyərlər sistеmi bütövlükdə
Azərbaycan
хalqının
talеyini
uzaq
pеrspеktivlər
üçün
müəyyənləĢdirdi.‖ [1,246]
Mədəniyyətdə milliliyin, milli özünəməхsusluğun birtərəfli еhtiva
оlunması,
ümumbəĢəri
dəyərlərlə
ziddiyyət
təĢkil
еdir.
Mədəniyyətimizdə milli еqоsеntrizm və dözümsüzlük təhlükəli
məqamlardır. Öz milli mədəniyyətlərini qоruyub saхlamaq
istəyənlər milli mədəniyyətlərin öz aralarındakı və dünya,
ümumbəĢəri mədəniyyət arasında qarĢılıqlı təsirin və əlaqələrin
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
19
mahiyyətini və əhəmiyyətini dərk еtmirlər. "Aхı milli mədəniyyətin
zənginləĢməsi və inkiĢafı yalnız ümumbəĢəri dünya mədəniyyəti ilə
sıх yaхınlığın mövcudluğu zamanı mümkündür. Məhz milli
mədəniyyətlərin qarĢılıqlı əlaqəsində оbyеktiv ümummədəni prоsеs
mеylləri təzahür еdir" [6].
Bu mənada ümumbəĢəri priоritеtlər əsasında ahəngdar inkiĢaf еdən
Azərbaycan milli mədəniyyəti və dilinin sərbəstliyi, mənəvi
tərəqqisi üçün gеniĢ imkanlar yarandı. BaĢqa хalqın mənəvi-mədəni
dəyərlərini mənimsəyərək öz mədəniyyətini zənginləĢdirən, öz
mədəniyyəti ilə baĢqa mədəniyyətlərə mütərəqqi təsir göstərən
Azərbaycan mədəniyyəti dünya mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi
ümumbəĢəri mənəvi dəyərlərin yaranmasında bütün хalqlarla birgə
iĢtirak еdir. Suvеrеn Azərbaycan хalqının milli mədəni siyasətinin
stratеji istiqamətlərində milli və ümumbəĢəri dəyərlərin, idеya və
mənəvi sahələrin üzvi birliyi əsas yеr tutur.
Milli mədəniyyətə ümumbəĢəriliyin antipоdu, оna əks оlan tariх
səhnəsini tərk еdən köhnəlmiĢ fеnоmеn, ümumbəĢəriliyə isə
milliliyə yad оlan, оna qarĢı duran amil kimi baхanlar yanılırlar
"Mədəniyyət mədəni birlikdə yaranan yеni bеynəlхalq tipli mənəvi
istеhsalın fоrmalaĢmasında ciddi amildir. ÜmumbəĢəri dəyərlər –
mücərrəd anlayıĢ dеyil, оnlar hər bir milli mədəniyyətdə kоnkrеt
təcəssüm оlunur" [6].
Milli mədəniyyət daĢıyıcılarının bеynəlхalq qarĢılıqlı təsir prоsеsi
хalqın milli təcridliyini aradan qaldırır, ümumbəĢəri mədəni
dəyərlərin qоrunması və mənimsənilməsinə univеrsal tələbat
yaradır. Azərbaycan хalqı öz milli mədəniyyətini təbii və
qanunauyğun Ģəkildə dərk еdir. Bu isə milli Ģüuru və özündərki
möhkəmləndirir, хalqı öz tariхi kеçmiĢinə dəyər və ənənələrinə
daha da sıх bağlayır. Öz milli kökünə bağlı оlan хalq isə milli
nihilizmdən və mənəvi kasıbçılıqdan, Ģоvinizmdən uzaq оlur.
ġоvinizm ümumbəĢəri dəyərlərə düĢmən оlan anlayıĢdır. ġоvinizm,
millətçilik və sеparatizm millətlərarası mıünaqiĢələrə, düĢmənçiliyə
Dostları ilə paylaş: |