MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 287 dedi… Bir dəfə «Bustan»ın həcminə baxdım. Bunun farsı «Bustan»dan az olduğuna qane oldum. Dedim ki, bəlkə cənab mütərcim icaz və ixtisari-kəlamda Şeyxi keçmiş, onun iki beytdə sığışdıra bildiyi mənaları, bu iki misrada yerləşdirmişdir. Təxmini bir hesab nəticəsində ixtisarın bundan daha ziyadə çıxdığı anlaşıldı. Çünki, əsil «Bustan» təqribən 9.176 beytdən ibarətdir. Tərcüməsi isə ancaq 1.464 beyt təşkil ediyor ki, təqribən əsildən altı kərə müxtəsər oluyor. Demək mütərcimin icazi o dərəcəyə yetmiş ki, Şeyx Sədinin altı misrada ifadə edə bildiyi mənanı ancaq bir misrada söyləmişdir. Tərcümənin badi-şübhə olan bu «müxtəsər müflidliyini» bittəb sınamaq lazım gəliyordu. Tərcüməni açdıq, başdan oxumağa başladıq: «Benami xudavəndi-balavü pəst, Qələm algilən Seyyida, sən bedəst!» Bu «Bustan»ın başına oxşamıyordu. «Bustan»ı açdıq, doğru imiş. Bəlkə bu mütiərcimin müqəddiməsidir, - deyə keçdik» (50, 273-274). Rəsulzadə yazır ki, Sədinin «Bustan»ının tərcüməsinə türkcə kəmiqtidar olanların qalxışması Azərbaycan ədəbiyyatındakı boşluqla, nöqsanlarla bağlıdır: «Bu iqtidarsızlığa bir nümunə olaraq Əbdülvahab cənablarının «Bustan»a yazmış olduqları müqəddimədən ilk cümləsini alıyoruz: «Övladi - kürryei-ərzin elm nuri ilə aləmi ziyalı və münəvvər etməyi, tərəqqiyi-təaliyə yetişməyi, əzhər və hüveyda olmağı halda bunun əksinə biz milləti-islamilar isə keçmişdəki tarixi, elmi, fünunu, tərəqqi və təkamülü, cəhalətlə fənayə verməkdəyiz». Bu cümlənin ifadə etmək istdədiyi mənanı sadə və dop-doğru türk dilinə çevirdikdə məzmunu doğru isə bu çıxar: «Övladi-bəşərin elm nuri ilə aləmin münəvvər elədiyi və bu sayədə tərəqqi və www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 288 288 təaliyə yetişdiyi aşkar olduğu halda, biz milləti-islam keçmişdəki tarix, elm, fünun, tərəqqi və təkamülümüzü cəhalət sayəsinədə fənayə verməkdəyiz»» (50, 277). Rəsulzadə çox bacarıqla və ustalıqla Seyid Zərgəri isə tənqid etməkdə davam edir: ««Bustan»ın əslindən alaraq aşağıya yazıyoruz: «Nə əndişə əz kəs, nə hacət behiç, Çu zülfi-ərusan rəhəş piç-piç». Zərgərin tərcmüsəsi: «Yoxuydu onun kimsəyə ehtiyac, Alardı səlatinlərdən xərac». Sədinin yuxarıdakı beyti Qızıl Arslanın qələsini tərif ediyor. Qələnin kimsədən əndişəsi və kimsəyə də ehtiyacı yox idi - diyor. Yolları da zülfi-ərusan kimi buruq-buruq idi - söylüyor. Mütərcim isə bunu, Qızıl Arslanın şəxsinə aid olaraq tərcümə ediyor və onun sultanlardan xərac aldığını da özündən əlavə ediyor. Bundan sərf nəzər etsək, belə beytin türkcə qiyafəsində fəqət qeyri-türki bir tərkib vardır ki, ondan keçmək heç də mümkün olmaz: «Yoxuydu onun kimsəyə ehtiyac». Elə bil ki, noamiz bir fars türkcə danışıyor, yaxud Zəngəzur kəndlərindən təzə gəlmiş bir erməni «müsəlmanca» mətləb anlatıyor: «Alardı səlatinlərdən xərac». Səlatin özü cəmdir, ona bir də «lər» ədati-cəmini artırmaq qələtdir. Mənası sultanlarlar çıxar ki, gülüncdür» (50, 278-279). Onun fikrinə görə, ədəbiyyat mədəniyyətin inkişafına istiqamətlənməlidir. Rəsulzadə qeyd edir ki, ədəbiyyat oxucuda mənəvi əxlaqı dərinləşdirməlidir. O buna misal olaraq N.Nərimanovun «Bahadır və Sona» əsərini göstərir: «Məncə ədəbiyyat, hələ onun hekayənəvislik qismi, həyati www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 289 eynilə təsvir etməklə mükəlləfdir. Ona görə öylə bir surətdə yaradılmalıdır ki, oxucularını alçaq hissiyyat və dəni rəftarlardan iyrəndirsin, yüksək fikirlər və ali hissiyyatlarla, biləks imrəndirsin. Bunu bir ədib kamilən ifa edə bilmək üçün iki vergiyə malik olmalıdır: biri vüsəti-qərihə, o biri cəsarəti- mədəniyyə. Allah, Nərimana bunların ikisini də vermişdir. Ehtimal ki, bəzilərincə ikinci bir az da artıq hesab olunur. Fəqət məncə keşki pulları artıq düşənlər əvəzinə Allah bizə cəsarətli, mədəniyyələri çox olanlardan bollu-bollu ehsan edəydi» (50, 280). Onun fikrincə, N.Nərimanovun «Bahadır və Sona» əsəri «müsəlmanlığa və türklüyə aid məsələləri izhar etdiyi halda, əsasən milliyyət fövqündə, beynəlmiləl və insani bir fikrə istinadən yazılmışdır. Burada milliyyət və məzhəb ixtilafının nəticəsində ən səmimi, ən biqərəz və ən müqəddəs eşq və məhəbbətlərin necə paymal olduğu və «cəhətsiz», «səbəbsiz» ayrılıqların Bahadırın təbrincə: «uçurum dərlər»in yıxıcı və nə xarabedici bir qüvvət olduğu şairanə bir surətdə göstəriliyor» (50, 281). M.Ə.Rəsulzadəyə görə, bir sıra təsvirlər əsərdə daha kamil olardı: «Romanın ibtidaları, dedik ki, Nəriman cənablarının qələm təcrübəsinin ibtidalarını təşkil ediyor. Bu, hətta təsviratında da müşahidə olunur. Məsələn, kitabın baş tərəfindəki təsvirat zəifdir. Cümlələrinin səlasətinə, vüzuhinə, başqa təbirlə bəlağət və fəsahətinə də söz var. Romanın o fəci, o müəssir və yandırıcı nəticəsini tövlid edən görüşü, o göy çəmənliklər içində sərilən «mərmər sinə», o bahar təbiətinin gözəlliyi ilə əl-ələ verib həssas ruhları çalıb götürən gözəllik ilahəsi, o gözəl pəri məncə lüzumu qədər təsvir olunmamışdır. O təsadüfdəki, şer və həssasiyyatın hamısını Nəriman hiss Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|