MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , bərpaedici
- . Xəyal
- IV. 12. 3. Təxəyyül surətlərinin yaradılması prosesi
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
101 101
101 101
101 101
101 101
101 XoĢ, sevincli, dadlı xülyaya qapılmaq hər kəsə xas olan bir cəhətdir. Xülya obrazları ilə insanın tələbatları arasında bir baĢa rabitə, əlaqə mövcuddur. Belə bir cəhəti xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, insanın təxəyyül fəaliyyətində bu növ təxəyyül üstünlük təĢkil etsə, belə adamlara xülyaçı, xülyapərəst adamlar deyilir. Bu cəhət Ģəxsiyyətin mənfi cəhəti olub, onu passivləĢdirən, fəaliyyətdən qoyan bir cəhətdir. Passiv təxəyyülün niyyətsiz növü adətən Ģüurun, insanda ikinci siqnal sisteminin fəaliyyəti zəiflədiyi zaman baĢ verir. Məsələn, siz sərin otaqda yatmısınız və üstünüzü isti yorğanla örtmüsünüz. Gecə sizin əliniz ya da ayağınız yorğandan kənara çıxır. Bu zaman siz soyuğu hiss etməyə baĢlayırsınız. Bu duyğu sizdə təxəyyül prosesinin əmələ gəlməsinə səbəb olur, siz yuxu görürsünüz. Görürsünüz ki, qarın üstə ayaqyalın gəzirsiniz, soyuqdan gizlənməyə çalıĢırsınız və s. Bütün röya obrazları niyyətsiz passiv təxəyyül fəaliyyətinin nəticəsi kimi təzahür edir. Passiv təxəyyül niyyətli və niyyətsiz növlərə ayrılırsa, fəal təxəyyül həmiĢə niyyətli xarakterə malik olub, bərpaedici və yaradıcı təxəyyül növlərinə ayrılır.
yaradılması prosesidir. Mövcud olmuĢ, yaxud mövcud olan, lakin bizim tərəfimizdən heç zaman bilavasitə qavranılmamıĢ obyektlərin təsvirə əsasən surətlərinin yaradılmasına bərpaedici təxəyyül deyilir. Məsələn, bədii əsərlərdə təbiət təsvirlərinə aid parçaları oxuyarkən gözümüzün qarĢısında, yəni təxəyyülümüzdə bizim heç vaxt olmadığımız bir yerin, ərazinin obrazı yaranır. Həndəsədə fiqurların fəzada vəziyyətinə aid teoremanın Ģərtlərində verilən faktlara əsasən biz onun obrazını təxəyyülümüzdə yarada bilməsək, teoremanı isbat etmək olmaz. ġagird tarix, coğrafiya fənnləri ilə bağlı materialları öyrənərkən, beləcə, dərslikdə verilən www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
102 102 təsvirlərə əsasən, müxtəlif coğrafi əraziləri, tarixdə baĢ verən döyüĢ səhnələrini, onların obrazlarını təxəyyülündə yaradır. Bütün bunlar da öz növbəsində təlim materialarının mənimsənilməsində, uzun müddət yadda saxlanılmasında çox böyük əhəmiyyət daĢıyır. Bərpaedici təxəyyül insanın həyat və fəaliyyətində mühüm əhəmiyyətə malik olmaqla təlim fəaliyyətində müstəsna əhəmiyyət daĢıyır.
edən yeni surətlərin yaradılmasıdır. Təxəyyülün bu növü heç bir sxemə, təsvirə istinad etmədən, müstəqil olaraq yeni surətlərin yaradılmasından ibarətdir. Bəzən yanlıĢ olaraq yaradıcı təxəyyüllə, yəni, yeni orijinal obrazların yaradılması prosesi
ilə yaradıcılıq deyilən fəaliyyət prosesini eyniləĢdirirlər. Təbii ki, insanın yaradıcılıq fəaliyyəti yaradıcı təxəyyülə çox bağlıdır. Lakin, bunlar eyniləĢə bilməz. Təxəyyül və yaradıcılıq haqqında sonrakı bölmədə söhbət açacağıq. Burada isə ancaq yeni obrazlar yaratmaqdan söhbət gedir. Yeni obrazın, surətin yaradılması prosesi haqqında ayrıca danıĢacağıq.
arzu edilən gələcəyə yönəlmiĢ obrazların yaradılması prosesidir. Xəyal xülya deyil. Xəyalı xülyadan ayıran odur ki, xəyal əsasən real, həyata keçirilməsi mümkün olan surətlərin yaradılması prosesidir. Xəyal insanın fəallığının çox qüvvətli stimullarından biridir. Xəyal insana fəaliyyətində və mübarizəsində qarĢıya çıxan çətinliklərə üstün gəlməkdə bir güc, qüvvə verir. Xüsusilə gənclərin, məktəblilərin gələcək peĢələri, həyat mövqeləri haqqındakı xəyalları onları yaxĢı oxumağa, çalıĢmağa, özlərinin təhsil fəaliyyətlərinə daha ciddi yanaĢmağa sövq edir. Göstərdiyimiz bütün bu cəhətlərinə görə xəyal insanı passivləĢdirən xülyadan əsaslı Ģəkildə fərqlənir. Xəyal insanın reallaĢa bilən, yaxud reallaĢması mümkün olan fantaziyasıdır. Belə bir fantaziya, xəyal rus yazıçısı D.Ġ.Pisarevin dediyi kimi, insanın faydalı iĢinə təkan verir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
103 103
103 103
103 103
103 103
103 Xəyal insanın fəaliyyətinin təhrikedici səbəbi, motivi kimi meydana çıxır. Məhz bu mənada demək olar ki, insan əli ilə düzəldilmiĢ hər Ģey öz tarixi mahiyyətinə görə maddiləĢmiĢ, həyata keçirilmiĢ insan xəyalıdır. Xəyalın insanın iĢində, əməlində, bir sözlə praktik fəaliyyətindəki rolunu böyük rus psixoloqu S.L.RubinĢteyin belə ifadə etmiĢdir: «Hər bir bədii yaradıcılıq aktında və bütün həqiqi hisslərdə fantaziyanın kiçik parçası var: bir baĢa təsir edən faktların üzərində qurulan hər bir mücərrəd fikirdə fantaziyanın kiçik parçası var; çox kiçicik Ģəkildə aləmi dəyiĢdirə bilən insanın hər bir iĢində fantaziyanın kiçik parçası var; insan düĢünərək, duyaraq, fəaliyyət göstərərək, həyata bir damcı da olsa, yenilik gətirir ki, burada da fantaziyanın bir parçası var» 1 .
IV. 12. 3. Təxəyyül surətlərinin yaradılması prosesi
Təxəyyül surətlərinin yaradılması prosesi mühüm fikri proseslər olan təhlil-tərkib fəaliyyəti ilə bağlıdır. Təhlil və tərkib (analiz və sintez) təkcə təfəkkür fəaliyyətinin əsasını deyil, həm də təxəyyül surətlərinin yaradılmasının əsasını təĢkil edir. Bu cəhət yaradıcılığın bütün sahələrində həm elmi, texniki, həm də ədəbi yaradıcılıq sahəsində çox aydın Ģəkildə özünü göstərir. Yazıçı bu və ya digər surəti yaratmaq üçün müĢahidələr aparır, həyatda rastlaĢdığı insanları, onların hərəkətlərini təhlildən keçirir, daha sonra müxtəlif adamlarda müĢahidə etdiyi xüsusiyyətləri, əlamətləri birləĢdirir.
1 Рубенштейн С.Л. Основы общей психологии. М., 1946, с.329 Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|