MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. 12. 5. Təxəyyül və yaradıcılıq
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
107 107
107 107
107 107
107 107
107 qoyur. Beləliklə də, nəticə etibarı ilə uĢağın təxəyyül fəaliyyəti ümumən onun fəaliyyətinə bir ixtiyarilik gətirir. Təxəyyülün uĢaqlarda inkiĢafı onların oyunlarını daha mürəkkəb və davamlı edir. Psixoloqlardan V.S.Muxinanın tədqiqatlarına əsasən oyun 3-4 yaĢlı uĢaqlarda 10-15 dəqiqə, 5 yaĢlı uĢaqlarda 40-50 dəqiqə, 6-7 yaĢlı uĢaqlarda bir neçə saat davam edə bilir. UĢaqlarda oyun fəaliyyətinin bu Ģəkildə olan inkiĢafı onların təxəyyülünü də zahiri köməyə ehtiyacı olan bir fəaliyyətdən elementar Ģəkildə olsa da söz yaradıcılığını və bədii yaradıcılığı həyata keçirməyə imkan verən daxili bir fəaliyyətə çevirir. Bəzən yanlıĢ olaraq uĢağın oyun prosesində özünü göstərən fantaziyanın, necə deyərlər, «çox yüksəkdən uçuĢunu» uĢaqlarda təxəyyülün böyüklərə nisbətən daha çox inkiĢaf etməsi kimi qiymətləndirirlər. Əslində isə uĢaqlarda təxəyyülün inkiĢafı böyüklərə nisbətdə aĢağı səviyyədə olur. UĢağın həyat təcrübəsi çox az, bilikləri məhdud olduğundan o, bu və ya digər təxəyyül obrazını yaradarkən obyektiv varlığa xas olan qanunauyğunluqları nəzərə almır, həyatı reallığı pozur. Oyun prosesində uĢağın duyğuları, qavrayıĢı, hafizəsi və təfəkkürü inkiĢaf edir və bütün bunlar onun təxəyyül fəaliyyətinin də inkiĢafına səbəb olur. Getdikcə uĢağın təxəyyül fəaliyyəti keyfiyyət dəyiĢmələrinə uğrayır. Məsələn, 3-4 yaĢlı uĢağın oyununda müəyyən bir predmet baĢqa bir predmetin əvəzləyicisi kimi istifadə edilir. UĢaq kibrit qutusunu beĢik, kibritin dənələrini isə uĢaq, çağa kimi hesab edir və öz oyununu qurur. Göründüyü kimi burada əvəz edənin əvəz edilənə oxĢaması o qədər də vacib deyil. Lakin 5- 6 yaĢlı uĢaq heç zaman oxĢarlıq baxımından bu qədər bir- www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
108 108 birindən uzaq olan /kibrit qutusu-beĢik/ predmetləri öz oyununda biri digərinin əvəzləyicisi /bədəli/ kimi götürməz. Bu yaĢda təxəyyüldə yaradılan obrazların əvəzləyiciləri, real olanın özünə müəyyən dərəcədə oxĢaması uĢaq tərəfindən zəruri sayılır. O, oyuncaq gəlinciklərdən, maĢınlardan, kürək və dırmıxdan, su qablarından və s. istifadə edərək oynunu qurur.
Beləliklə də təxəyyül xüsusi bir psixi proses olmaq etibarilə uĢağın oyun prosesində inkiĢaf edən qavrayıĢ, hafizə və təfəkkür kimi psixi proseslərin arasında aralıq bir mövqe tutur. Bu psixi proseslərin inkiĢafı ilə təxəyyülün inkiĢafı arasında qarĢılıqlı təsir mövcud olur.
IV. 12. 5. Təxəyyül və yaradıcılıq
Y a r a d ı c ı l ı q i n s a n ı n e l ə b i r m ü r ə k k ə b f ə a l i y y ə t i n ə d e y i l i r k i , b u
f ə a l i y y ə t i n n ə t i c ə s i n d ə e l m , i n c ə s ə n ə t , t e x n i k a s a h ə s i n d ə y e n i ə s ə r l ə r m e y d a n a g ə l i r . Y a r a d ı c ı l ı q s ö z ü n h ə r f i m ə n a s ı n d a n ə i s ə y e n i n i n y a r a d ı l m a s ı d ı r . Adətən yaradıcılıq dedikdə insan fəaliyyətinin o sahəsi nəzərdə tutulur ki, bu fəaliyyətin sahəsində nə isə yeni bir ideya, nəzəriyyə, qanun (elmi yaradıcılıq), yeni maĢın, mexanizm (texniki yaradıcılıq), yeni bir bədii əsər (bədii yaradıcılıq) yaranır. Rus psixoloqu S.L.RubinĢteyn yaradıcılığa belə bir tərif vermiĢdir: «Yaradıcılıq insanın xüsusi növ fəaliyyəti olub ictimai əhəmiyyəti olan maddi və mənəvi dəyərlərin yaradılması prosesidir. Yaradıcılıq da mahiyyət etibari ilə idrakdır. Yaradıcılığa sadəcə olaraq idrakdır demək də azdır. Ona görə ki, hər cür idrak fəaliyyəti elə insanın fəallığıdır. Yaradıcılıq insanın fəallığının xüsusi formasıdır». Yaradıcılıq prosesində insanın bütün psixi prosesləri,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
109 109
109 109
109 109
109 109
109 onun duyğu, qavrayıĢ, hafizə, təfəkkür və təxəyyülü iĢtirak edir. Bu da bir həqiqətdir ki, yaradıcılıq prosesində təxəyyülün rolu daha qabarıq Ģəkildə özünü göstərir. Xüsusilə bədii yaradıcılıqda təxəyyül müstəsna dərəcədə əhəmiyyətə malikdir. Hər bir ədəbi–bədii əsər ideya məzmuna malik olur. Sənətkar yazıçı bu ideyanı elmi əsərlərdəkindən fərqli olaraq konkret obrazların vasitəsilə əks etdirir. Obrazları yaradan isə yazıçının bədii təxəyyülüdür. Bədii təxəyyülün mahiyyəti yeni obrazlar yaratmaqdan ibarətdir. Məhz bu obrazlar yazıçının ideyalarının, fikirlərinin, düĢüncələrinin daĢıyıcısı funksiyasını yerinə yetirir. Ədəbi-bədii yaradıcılıqda mühüm rol oynayan təxəyyülün gücü onda ifadə edilmir ki, sənətkar həyati reallıqdan daha çox uzaq olan obrazlar yarada bilsin, əksinə yazıçının, rəssamın təxəyyülünün gücü onda ifadə edilir ki, onlar özlərinin həyati qavrayıĢlarını həyatın tələblərinə, özünün ideyasına uyğun bir Ģəkildə elə dəyiĢdirir, birləĢdirir, yenidən iĢləyir ki, tamamilə yeni, əyani obrazlar yarada bilirlər. S.Rəhimov «Saçlı» romanındakı Kosa surətinin yaradılması haqqında yazır ki, «bir kosa kənddə uĢaqlıq yaĢlarından ona tanıĢ idi, sonra bu kosanın birini də mən Laçında gördüm, daha sonra bir kosaya da NoraĢen rayonun Qıvraq kəndində rast gəldim. Lakin bu üç kosanın heç biri hələ də «Saçlı»dakı Kosa deyildir, üç kosa mənə ancaq zahirən material vermiĢdir. Bəs, «Saçlı»dakı kosanın daxili aləmi? Qulluq mərəzi, dolaĢıq imza yaratmaq həvəsi haradan gəlmiĢdir? Deməliyəm ki, bu bir lopabuğ kiĢidən, bizim raykomda xidmət edən, bir çox adamın baĢına ağıl qoymaq istəyən bir adamdan gəlmiĢdir». Yəni, üç kosadan, bir lopabuğdan «Saçlı»dakı Kosa düzəlmiĢdir. Bütün bu dediklərimiz belə düĢünməyə əsas vermir ki, bədii yaradıcılıqda yaradıcının təxəyyül fəaliyyəti heç zaman obyektiv reallıqdan uzaqlaĢa bilməz. Əgər belə Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|