MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beləliklə, hisslər insanın dərk etdiyi cisim və hadisələrə, başqa adamlara, həmçinin özünün rəftar və
- Hiss»
- İnsanın idrak fəaliyyətində hisslərin rolu.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
114 114 Münasibət isə Ģüurla bağlı olan psixi faktdır. Cisim və hadisələrə bəslənilən münasibətlərin beyində
əks etdirilməsindən ibarət olan psixi fəaliyyət psixologiyada hiss və emosiya adı ilə ifadə edilir.
Ġnsanın hissləri idrak obyektinə bəslənən subyektiv münasibətlə bağlıdır. Deməli, hisslər subyektiv xarakter daĢıyır və o, Ģəxsin bilik və təcrübəsindən, cins, yaĢ, fərdi xüsusiyyətlərindən, eləcə də düĢdüyü konkret vəziyyətdən asılı olur. Hisslərin obyekti ətrafdakı cisim və hadisələr, baĢqa adamlar, onun subyekti isə Ģəxsiyyətin özüdür. BaĢqa sözlə, insanın praktik və nəzəri fəaliyyətinin yönəldiyi və onda müvafiq Ģəkildə ifadə olunmuĢ emosional təəssürat əmələ gətirən cisim və hadisələr hisslərin obyekti hesab olunur. Dilimizdə «hiss» termini müxtəlif mənalarda iĢlədilir. Adətən, «hiss» dedikdə, duyma, qavramaq, hiss etmək, dərk etmək anlamı baĢa düĢülür. Cəmiyyət və təbiət hadisələrinə münasibət bildirmək istədikdə də bir elmi termin kimi «hiss» terminindən istifadə edirik. Ona görə də adi həyatda dərk etmə mənasında istifadə etdiyimiz «hiss» anlayıĢı ilə münasibətləri ifadə edən «hiss» anlayıĢını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. «Hiss» termini ilə «emosiya» termini arasında da həm oxĢar, həm də fərqli cəhətlər var. Emosiya (latınca «emoverre» həyəcan keçirmək deməkdir) insanın üzvü tələbatının təmin olub-olunmaması ilə əlaqədardır. Emosiya canlı varlığın, orqanizmin vəziyyətini və xarici təsirlərinin bioloji əhəmiyyətini müəyyənləĢdirmək təlabatı ilə bağlıdır. Hiss və emosiyalar həm də insan davranıĢını tənzim edən psixi fəaliyyət formasıdır. Emosiyalar tələbatların təzahürünün subyektiv forması kimi çıxıĢ edir. Emosiya həm insana, həm də heyvana xasdır. Hisslər isə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
115 115
115 115
115 115
115 115
115 yalnız insana xas olan psixi keyfiyyətdir. Hisslər insan cəmiyyətinin inkiĢafı prosesində formalaĢmıĢdır. Ona görə də hisslər ictimai səciyyə daĢıyır. Hisslər insanın cisim və hadisələrə, insanlara bəslədiyi münasibətin mahiyyətini, emosiyalar isə bu münasibətlərin təzahür formalarını ifadə edir. Ona görə də emosiyaları, hisslərin təzahür formaları kimi baĢa düĢmək lazımdır. Emosiyaların inkiĢafının ali səviyyəsi davamlı hissləridir. Ġnsanlar öz hisslərini emosiyalar formasında yaĢayırlar. Emosiyalar – insan təcrübəsinin hissi fundamenti hesab olunur. Onlar ətraf aləmlə, cəmiyyətlə qarĢılıqlı münasibətləri zənginləĢdirir və xatirələrə dinamiklik verir. Ġnsan hiss və emosiyaların köməyilə gündəlik həyatında rastlaĢdığı bioloji, psixoloji, sosial gərginliklərdən azad olur. Bu psixoterapevtik funksiya kimi orqanizmin relaksasiyasına kömək edir. Təsəvvür edin ki, siz yalnız düĢünən, hərəkət edən, lakin hiss etməyən varlıq olsaydınız nə baĢ verərdi? Hiss və emosiya əslində bədənlə Ģüurun birgə fəaliyyətinin son məhsulu və ya təzahür formasıdır. Hiss və emosiya diqqət, hafizə, duyğu, qavrayıĢ, təfəkkür, təxəyyül və orqanizmin mürəkkəb kombinasiyasıdır. İnsanın idrak fəaliyyətində hisslərin rolu. Ġnsanın psixi həyatı çoxcəhətli, rəngarəng olsa da o vəhdətdədir. Ġdrak prosesləri (duyğu, qavrayıĢ, diqqət, hafizə, təfəkkür, təxəyyül, nitq) emosiya və hisslərlə dialektik vəhdət təĢkil edir. Bu köklü qanunauyğunluq müasir təlim nəzəriyyəsi üçün fundamental əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, hissələrin qeyri adi qüvvəsindən istifadə etməklə Ģagirdin və ya tələbənin idrak fəaliyyətini fəallaĢdırmaq yolu ilə, təlim prosesinin məhsuldarlığını yüksəltmək olar. Təlim prosesində öyrəncilərin emosional cəhətdən fəallaĢdırılması nəinki elmi, həm də köklü praktik məsələ kimi meydana çıxır. Ġnsan hafizəsi adətən seçici xarakter daĢıyır. Hafizənin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
116 116 bu önəmli xüsusiyyəti onun hər bir növündə öz təsdiqini tapır. Belə bir önəmli qanunauyğunluq ilk növbədə insanın cisim və hadisələrə münasibəti ilə müəyyən olunur. BaĢqa sözlə desək insanda müəyyən hiss və emosional hal doğuran qıcıqlandırıcı (söz, hərəkət, hadisə, cism, və s.) yaddaĢda daha yaxĢı saxlanılır. Psixologiyada hisslərlə hafizənin qovĢağında önəmli bir fenomen – emosional hafizə fenomeni əmələ gəlmiĢdir.
hafizə və qavrayıĢa göstərdiyi təsiri təsdiq edir. QavrayıĢ sahəsində tədqiqat aparan klinist-psixoloqlar psixologiyada təsbit olunan faktı təsdiq edirlər. Sübut olunmuĢdur ki, insan onun üçün təhlükə törədən, həyatı üçün qorxulu olan cisim və hadisələri bir qayda olaraq düzgün qavramır. Yaxud da əksinə insan sevinc hissini yaĢayanda, sevəndə kiməsə vurulanda ətrafda baĢ verən hadisələrin, insanların yalnız yaxĢı cəhətini görür, onları dəyiĢdirmək istəmir, olduğu kimi qavrayır, tənqidi münasibət bəsləyə bilmir. «Sevən adamın gözü kor olar» dedikdə məhz sevgi hissinin qavrayıĢa göstərdiyi təsir ön plana çəkilir. Hisslərin idrak fəaliyyətində rolu təkcə qavrayıĢ və hafizə prosesləri ilə məhdudlaĢmır. Təfəkkür, təxəyyül və nitq kimi idrak prosesləri də hisslərlə vəhdətdə cərəyan edir. Təfəkkür və hiss, ət və dırnaq kimi bir-birindən ayrılmazdır (Ə.Ə.Əlizadə). Onların vəhdətdə inkiĢaf etdirilməsi müasir Azərbaycan məktəbi üçün prioritet olmalıdır. Təhsil müəssisələrində təlim-tərbiyə iĢlərinin bu istiqamətdə qurulması daha da ahəngdar, kamil Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢdırılması deməkdir. Ali psixi funksiya kimi təfəkkürlə hiss arasında funksional – genetik əlaqə mövcuddur. Yeni təhsil konsepsiyası Ģagirdin, tələbənin təfəkkürünü inkiĢaf etdirməyi əsas məqsəd kimi qarĢıya qoyur. Bu yolda hafizə artıq köməkçi vasitəyə çevrilir. Mütəxəssislərin fikrincə son dövrdə bir çox yerlərdə, təhsil Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|