MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hisslərin xarici ifadəsi
- Hisslərin əsas keyfiyyətləri .
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
117 117
117 117
117 117
117 117
117 son dərəcədə rasionallaĢdırılıb və verballaĢdırılıb. Belə olan Ģəraitdə uĢaqların affektiv – emosional duyumu öləziyir. Nəticədə insanlar arasında laqeidlik, etinatsızlıq, biganəlik, soyuqluq əmələ gəlir. Odur ki, Ģagird təfəkkürünün fəallaĢdırılması, onun inkiĢafı hiss və emosiyalardan təcrid olunmuĢ halda yox, onunla vəhdətdə, onun köməyi ilə həyata keçirilməlidir. Eksperimental Ģəkildə sübut olunmuĢdur ki, emosional fəallıq olmadan hər hansı mürəkkəb fikri və praktik məsələnin həlli subyektiv surətdə mümkün deyildir. Odur ki, hər hansı mürəkkəb məsələ iki planda həll edilir: 1)
prinsipinin tapılmasına olan inam hissinin əmələ gəlməsidir. Bundan sonrakı əməliyyatla əlaqədar olaraq emosional fəallıq da artır. Məsələnin emosional planda həlli, onun intellektual planda həllini surətləndirir. Belə ki, emosiyalar idrak proseslərini nəinki fəallaĢdırır, həm də problemlə bağlı qavrayıĢın, hafizənin, təfəkkürün məzmununa seçici təsir göstərir. Müasir təlim nəzəriyyəsinin mühüm tələbi - Ģagirdlərin təfəkkürünün inkiĢaf etdirilməsi problemini yalnız hiss və emosiyaların fəallaĢdırılması zəminində, təfəkkürlə hissin vəhdətinin təmin edilməsi əsasında uğurla həll etmək olar. Təxəyyül ali psixi funksiya kimi idrak fəaliyyətində mühüm rol oynayır. O, ilk növbədə hissləri fəallaĢdırmağın baĢlıca vasitəsidir. Təxəyyül gücündən itsifadə etməklə gələcək peĢəsi qanadında səyahət edən gənc tələbə öz hisslərini daha da rövqləndirir. Bununla da özünün təlim fəaliyyətinə münasibəti dəyiĢir və tələbə daha səylə oxumağa baĢlayır. Təxəyyülün aktivləĢdirilməsi tələbənin emosional cəhətdən fəallaĢdırılmasının önəmli Ģərtlərindən biridir. Beləliklə, idrak poseslərinin motivasiya əsası bilavasitə hisslərlə bağlıdır. Hiss və emosiyaların köməyi ilə Ģagirdlərin idrak fəallığının artırılması müasir dərsə verilən psixoloji
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
118 118 tələblərdəndir.
adamları hansı
hisslər keçirdiklərini onların sifət
cizgilərindən, bədən hərəkətlərindən, səsindən aydın duya bilərik. Adətən, insanın razı və narazı olmasını, sevinc və kədərini, narahatlığını, pərt olmasını, utanması və qorxmasını və s. onun sifət cizgilərində, bədənin ifadəli hərəkətlərində, eləcə də səsində əks olunur. Hər Ģeydən əvvəl insanın nə kimi hisslər keçirməsi onun tənəffüs və qan dövranı üzvlərinin fəaliyyətində xarici ifadəsini tapır. Qorxu hissi keçirən adamın sanki nəfəsi kəsilir, lazımi sözləri tapıb deməkdə çətinlik çəkir. Sevinc hissi keçirdikdə isə tamamilə baĢqa cür nəfəs alır. Ġnsanın hansı hissləri keçirməsi qan dövranında daha aydın təzahür edir. Beləki adam utandıqda, pərt olduqda üzünün rəngi qızarır, qorxduqda isə ağarır. Ġnsanın nə kimi hisslər keçirməsi əsasən onun mimikasında və intonasiyasında daha aydın əks olunur. Bunlarla yanaĢı, insanın keçirdiyi hissləri, onun bədəninin ifadəli hərəkətlərindən – pantomimikasından da baĢa düĢmək mümkündür. Adətən, balet tamaĢaları zamanı artist bir kəlmə söz iĢlətmədən bədəninin ifadəli hərəkətləri ilə keçirdiyi müvafiq hissləri təzahür etdirir. Nəhayət, insanın keçirdiyi hisslər onun nitqində də öz ifadəsini tapa bilir. Ġnsan müəyyən hadisəyə münasibətini nitqinin intonasiya tərzi ilə ifadə edə bilir. (Məsələn, necə? sözünü müxtəlif intonasiya ilə ifadə etməklə). Beləliklə mimika, pantomimika, jestlər, intonasiya, kinesika və proksimika qeyri-verbal ünsiyyət vasitəsi kimi emosiyaları təzahür etdirir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
119 119
119 119
119 119
119 119
119 göstərmiĢdir ki, insanın öz hisslərinin obyektinə necə yanaĢması, indiki anda ona necə münasibət bəsləməsi bu hissin keyfiyyət məzmununu müəyyən edir. Bu baxımdan hisslərin özünəməxsus əsas keyfiyyətləri diqqəti cəlb edir. Bu keyfiyyətlər olmadan heç bir psixi hadisəni emosional sahəyə aid etmək mümkün deyildir. Ona görə ki, hissin əsas keyfiyyətləri Ģəxsiyyətin obyektə emosional münasibətinin zəruri və özünəməxsus əlamətidir. Hər Ģeydən əvvəl, insanın gerçək aləmdəki cisim və hadisələrə emosional münasibətində müsbət və mənfi olmaqla iki əsas keyfiyyəti qeyd olunur. Əgər cisim və hadisələr insanın tələbatlarını ödəyirsə, bu zaman müsbət, baĢqa sözlə
insanın tələbatlarını ödəmirsə mənfi – astenik hisslər baĢ verir. Psixoloji tədqiqatlar hisslərin bu iki keyfiyyəti ilə yanaĢı olaraq daha iki keyfiyyətini aĢkara çıxarmıĢdır. Beləki hissi törədən obyektə Ģəxsiyyətin müsbət və mənfi münasibətindən baĢqa ikili münasibət və qeyri-müəyyən bələdləşmə münasibətinin də olduğu müəyyən edilmiĢdir. Ġkili və yaxud ambivalent hissdə razılıq və narazılıq təkcə birləĢmir, onların biri o birinə keçir, hər iki hiss yanaĢı yaĢanılır. Bu cür ambivalent hissə qısqanclıq hissini misal göstərmək olar. Beləki qısqanclıq zamanı adamda məhəbbət və nifrət hissi özünəməxsus Ģəkildə birləĢə bilir. Ambivalent hissə baĢqa bir misalı da göstərmək olar. Məsələn, isti günəĢ altında səhra yolunu keçən bir insan susuzluqdan əziyyət çəkir. Keçdiyi yolun bir hissəsində su gölməçəsinə rast gəlir. O, gölməçədən ovuclarını dolduraraq içir. Susuzluqdan əziyyət çəkdiyinə görə bundan razılıq hissi keçirir. Bununla yanaĢı gölməçədə olan sudan bataqlıq tamı gəlir. Ona görə də həmin su onda həm razılıq, həm də narazılıq hissi yarada bilir. Ġnsanın öz
hisslərinin obyektlərinə emosional münasibətinin digər keyfiyyəti hisslərin qeyri-müəyyənliyidir. Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|