MahirəNərimanqızı



Yüklə 5,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə119/219
tarix17.09.2017
ölçüsü5,95 Mb.
#20
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   219

www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



123 

123 


123 

123 


123 

123 


123 

123 


123 

yanaĢı 


emosiyaların 

motivasiya 

və 

sosializasiya 

funksiyalarının  olduğunu  da  qeyd  etmiĢdir.  Məsələn:  qorxu 

hissi  insanı  kömək  axtarmağa  məcbur  edir.  Güclü  yanğın 

təhlükəsi  qonĢularda  qorxu  hissi  yaradır.  Bu  da  onların 

birləĢməsinə  və  mütəĢəkkil  formada  qorxu  mənbəyinə  qarĢı 

mübarizə  aparmalarına  səbəb  olur.  Bu  qorxunun  yaratdığı 

sosializasiyadır.  Hər  bir  emosiyanın  özünə  məxsus 

sosializasiya  funksiyası  var.  Ġkrah  emosiyası  olmasaydı, 

insanların gigiyenik qaydalara əməl etməsi, estetik tələbatları 

ödəməyə  ehtiyac  qalmazdı.  Bu  mənada  fərdin  sosiallaĢması 

prosesi hiss və emosiyanın hesabına həyata keçirilir. 

Ümumiyyətlə  hiss  və  emosiyaların  yerinə  yetirdiyi 

funksiyalar 

bir-birilə 

vəhdət 

təĢkil 


edir. 

Psixoloji 

araĢdırmalarda  aĢağıdakı  fundamental  emosiyalar  müəyyən 

olunmuĢ  və  təsvir  edilmiĢdir  (K.  Ġzard,  1980)  maraq,  sevinc, 

heyrət,  kədər,  qəzəb,  nifrət,  həqarət,  qorxu,  həya,  günah, 

həyəcan, əzab. 



IV.13.4. Hisslərin keçirilməsi formaları 

 

Hisslər  yaranma  sürətinə,  qüvvəsinə  və  davamlılığına 

görə  müxtəlif  Ģəkildə  keçirilə  bilir.  Bu  baxımdan  hisslərin 

aĢağıdakı  əsas  keçirilmə  formalarını  qeyd  etmək  olar: 



əhvallar, affektlər, gərginlik, frustrasiya. 

Əhvallar.  Əhval  tədricən  yaranan,  orta  qüvvəyə  malik 

olan,  xeyli  müddət  davam  edən  emosional  haldır.  Səhər 

eĢitdiyimiz  xoĢ  bir  xəbər  bütün  gün  gümrah,  Ģən  əhval-

ruhiyyə  keçirməyimizə  səbəb  ola  bilər.  Bu  baxımdan  əhval 

xeyli  müddət  insanın  davranıĢına  və  psixi  proseslərinə  təsir 

edən  ümumi  emosional  haldır.  Ġnsanda  yaranan  əhvallar 

müsbət  və  ya  mənfi  xarakter  daĢıya  bilər.  Məsələn,  müsbət 

xarakter  daĢıyan  gümrah,  Ģən,  iĢgüzar  əhval  xeyli  müddət, 

bəzən  bir  və  ya  bir  neçə  gün  davam  etməklə  insanın 

fəaliyətinə  də  öz  müsbət  təsirini  göstərə  bilir.  Bunun  təsiri 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

124 



124 

altında  insan  öz  iĢini  ruh  yüksəkliyi,  inamla  yerinə  yetirir. 

Mənfi  əhval-ruhiyyə  isə    insanın  fəaliyyətinə  ləngidici  təsir 

göstərir.  Bir  çox  hallarda  əhvalın  yaranması  və  dəyiĢməsi 

böyük emosional təəssürat  yaradan, bəzi hissləri  canlandıran, 

digərlərini  zəiflədən  müxtəlif  həyat  hadisələrindən  ibarət  ola 

bilər.  Ona  görə  də  birinci  növbədə  məktəblilərdə  pis  əhvalın 

yaranmasına  təsir  edən  mənbələrin  aĢkara  çıxarılması,  imkan 

daxilində  onların  aradan  qaldırılması,  məktəbliyə  nəzakətli 

yanaĢmaq  lazım  gəlir.  Bu  prosesdə  Ģagirdin  fərdi-psixoloji 

xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması da zəruridir. 

Affektlər.  Affektlər  surətlə  yaranan,  qüvvətli,  nisbətən 

tez  keçib  gedən  emosional  hallardır.  Affektlər  insanı  tez 

bürüyən,  sürətlə  ötüb  keçən,  iradi  nəzarətin  pozulması  ilə 

səciyyələnən  emosional  prosesdir.  Bu  zaman  insan  keçirdiyi 

qorxu,  hiddət,  qəzəb  və  s.  hisslərə  güclü  Ģəkildə  qapılır. 

Adətən,  insana  qarĢı  ədalətsiz,  normalara  uyğun  gəlməyən, 

mənliyə  toxunan  hərəkətlər  onu  bir  anda,  sürətlə  özündən 

çıxarır və kəskin hərəkətlərə  yol verməsinə səbəb olur. Ġnsan 

bu  cür  hərəkətlərin  icrasına  əvvəlcədən  hazırlaĢmır.  Onun 

bütün  hərəkətləri  Ģüurun  nəzarətindən  kənar  baĢ  verir. 

Fizioloji affekt adlanan bu hal tez də keçib gedə bilir. 

Stress (ingiliscə – stress – təzyiq, gərginlik deməkdir) – 

insanın  fəaliyyət  və  ünsiyyət  prosesində  çətin  və  mürəkkəb 

fiziki, zehni  iĢlər görərkən, eləcə də təhlükə zamanı təcili  və 

məsuliyyətli  qərar  qəbul  etmək  zərurəti  qarĢısındaqaldıqda 

keçirdiyi  psixi  vəziyyətdir.  Mahiyyətcə  stress  –  insanın 

keçirdiyi normal vəziyyətlərdən biridir. Onun insana pis təsiri 

həmin  emosional  vəziyyətin  hansı  səviyyədə  baĢ  verməsi  ilə 

bağlıdır.  Belə  ki,  stress  halı  bəzi  vaxtlarda  insanın 

məqsədyönlü  fəaliyyətinə  pozucu  təsir  göstərir,  bəzən  isə  

əksinə  qüvvə  və  enerjini  artırır,  fikrin  cəmləĢməsinə  müsbət 

təsir  göstərməklə,  çətin  məsələnin  tez  və  asanlıqla  həll 

olunmasına  Ģərait  yaradır.  Bu  mənada  görkəmli  Kanada 

fizioloqu  H.Selye  stressi  «ümumi  adaptasiya  sindromu» 

adlandırmıĢ  və  onun  üç  mərhələdən  ibarət  olduğunu 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



125 

125 


125 

125 


125 

125 


125 

125 


125 

göstərmiĢdir: 1. həyəcanlanma. 2. müqavimət. 3. əldən düĢmə 

və  üzülmə.  H.Selye  stressi  –  hər  hansı  fövqaladə  təsirə  qarĢı 

qeyri  –  spesifik  müdafiə  reaksiyası  adlandırmıĢdır.  Deməli 

psixi  proseslərin  diqqətin,  qavrayıĢın,  hafizənin,  təfəkkürün 

gediĢinə  dolaĢıqlıq  yaradan  psixi  vəziyyəti  distress  

adlandırmaq  olar.  Uzunmüddətli  distress  vəziyyəti  insanda 

bəzi  xəstəliklərin  (infarkt,  beyin  insultu,  keçəllik,  diĢ 

tökülməsi  və  s.)  yaranmasına  səbəb  olur.  Psixoloji  stress 

emosional  və  informasion  stressə  bölünür.  Emosional  stress 

təhlükəli, çətin, qorxulu Ģəraitdə özünü biruzə verir. Belə olan 

halda psixi fəaliyyətin gediĢində neqativ məzmunlu dəyiĢiklik 

təzahür  edir.  Ġnformasion  stress  isə  informasiya  gününün 

həddən ziyadə çoxluğu nəticəsində tapĢırığın öhdəsindən gələ 

bilməkdə özünü göstərir.  

Stressin bir forması da eustressdir. Eustress – xoĢ xəbər, 

yaradıcılıq  müvəffəqiyyəti,  xoĢa  gələn  fiziki  iĢ  və  s. 

nəticəsində  yaranan müsbət gərginlik vəziyyətidir. Eustress  – 

əmək  fəaliyyətini  artırır  və  bədənin  xəstəliklərə  qarĢı 

müqavimətini gücləndirir.      



Frustrasiya. Frustrasifa - (latınca frustrasio – aldanma, nahaq 

gözləmə,  əhval  pozuntuluğu)  –    insanın  düĢdüyü  psixi 

vəziyyət  formasıdır.  Ġnsanın  öz  məqsədinə  çatmasına 

maneçilik  törədən  real  və  ya  xəyali  maeələrlə  rastlaĢması 

nəticəsində keçirdiyi emosional hal – frustrasiya adlanır. Onun 

mahiyyətini  daha  yaxĢı  baĢa düĢmək üçün aĢağıdakı  nümunə 

ilə tanıĢ olaq:  

İmatahan  olduğu  üçün,  gecə  saat  3-ə  qədər  yatmayıb 

suallara  hazrlaşmısınız.  Gec  yatdığınıza  görə,  otaq 

yoldaşınızın    da  nə  vaxt  oyandığını  və  evdən  çıxdığını  da 

bilməmisiniz. Zəngli saatı da qurmağı unutmusunuz. Belə olan 

halda,  imtahana  gecikdiyiniz üçün  bir  fincan çay da içməyib 

tələsik  avtobus  dayanacağına  yollanırsınız.  Dayanacağa 

çatan  kimi  universitetin  yanından  ötən  avtobusun  elə  indicə 



Yüklə 5,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   219




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə