MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV.13.4. Hisslərin keçirilməsi formaları
- Affektlər.
- Frustrasiya.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
123 123
123 123
123 123
123 123
123 yanaĢı
emosiyaların motivasiya və sosializasiya funksiyalarının olduğunu da qeyd etmiĢdir. Məsələn: qorxu hissi insanı kömək axtarmağa məcbur edir. Güclü yanğın təhlükəsi qonĢularda qorxu hissi yaradır. Bu da onların birləĢməsinə və mütəĢəkkil formada qorxu mənbəyinə qarĢı mübarizə aparmalarına səbəb olur. Bu qorxunun yaratdığı sosializasiyadır. Hər bir emosiyanın özünə məxsus sosializasiya funksiyası var. Ġkrah emosiyası olmasaydı, insanların gigiyenik qaydalara əməl etməsi, estetik tələbatları ödəməyə ehtiyac qalmazdı. Bu mənada fərdin sosiallaĢması prosesi hiss və emosiyanın hesabına həyata keçirilir. Ümumiyyətlə hiss və emosiyaların yerinə yetirdiyi funksiyalar bir-birilə vəhdət təĢkil
edir. Psixoloji araĢdırmalarda aĢağıdakı fundamental emosiyalar müəyyən olunmuĢ və təsvir edilmiĢdir (K. Ġzard, 1980) maraq, sevinc, heyrət, kədər, qəzəb, nifrət, həqarət, qorxu, həya, günah, həyəcan, əzab. IV.13.4. Hisslərin keçirilməsi formaları Hisslər yaranma sürətinə, qüvvəsinə və davamlılığına görə müxtəlif Ģəkildə keçirilə bilir. Bu baxımdan hisslərin aĢağıdakı əsas keçirilmə formalarını qeyd etmək olar: əhvallar, affektlər, gərginlik, frustrasiya. Əhvallar. Əhval tədricən yaranan, orta qüvvəyə malik olan, xeyli müddət davam edən emosional haldır. Səhər eĢitdiyimiz xoĢ bir xəbər bütün gün gümrah, Ģən əhval- ruhiyyə keçirməyimizə səbəb ola bilər. Bu baxımdan əhval xeyli müddət insanın davranıĢına və psixi proseslərinə təsir edən ümumi emosional haldır. Ġnsanda yaranan əhvallar müsbət və ya mənfi xarakter daĢıya bilər. Məsələn, müsbət xarakter daĢıyan gümrah, Ģən, iĢgüzar əhval xeyli müddət, bəzən bir və ya bir neçə gün davam etməklə insanın fəaliyətinə də öz müsbət təsirini göstərə bilir. Bunun təsiri www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
124 124 altında insan öz iĢini ruh yüksəkliyi, inamla yerinə yetirir. Mənfi əhval-ruhiyyə isə insanın fəaliyyətinə ləngidici təsir göstərir. Bir çox hallarda əhvalın yaranması və dəyiĢməsi böyük emosional təəssürat yaradan, bəzi hissləri canlandıran, digərlərini zəiflədən müxtəlif həyat hadisələrindən ibarət ola bilər. Ona görə də birinci növbədə məktəblilərdə pis əhvalın yaranmasına təsir edən mənbələrin aĢkara çıxarılması, imkan daxilində onların aradan qaldırılması, məktəbliyə nəzakətli yanaĢmaq lazım gəlir. Bu prosesdə Ģagirdin fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması da zəruridir.
tez keçib gedən emosional hallardır. Affektlər insanı tez bürüyən, sürətlə ötüb keçən, iradi nəzarətin pozulması ilə səciyyələnən emosional prosesdir. Bu zaman insan keçirdiyi qorxu, hiddət, qəzəb və s. hisslərə güclü Ģəkildə qapılır. Adətən, insana qarĢı ədalətsiz, normalara uyğun gəlməyən, mənliyə toxunan hərəkətlər onu bir anda, sürətlə özündən çıxarır və kəskin hərəkətlərə yol verməsinə səbəb olur. Ġnsan bu cür hərəkətlərin icrasına əvvəlcədən hazırlaĢmır. Onun bütün hərəkətləri Ģüurun nəzarətindən kənar baĢ verir. Fizioloji affekt adlanan bu hal tez də keçib gedə bilir.
insanın fəaliyyət və ünsiyyət prosesində çətin və mürəkkəb fiziki, zehni iĢlər görərkən, eləcə də təhlükə zamanı təcili və məsuliyyətli qərar qəbul etmək zərurəti qarĢısındaqaldıqda keçirdiyi psixi vəziyyətdir. Mahiyyətcə stress – insanın keçirdiyi normal vəziyyətlərdən biridir. Onun insana pis təsiri həmin emosional vəziyyətin hansı səviyyədə baĢ verməsi ilə bağlıdır. Belə ki, stress halı bəzi vaxtlarda insanın məqsədyönlü fəaliyyətinə pozucu təsir göstərir, bəzən isə əksinə qüvvə və enerjini artırır, fikrin cəmləĢməsinə müsbət təsir göstərməklə, çətin məsələnin tez və asanlıqla həll olunmasına Ģərait yaradır. Bu mənada görkəmli Kanada fizioloqu H.Selye stressi «ümumi adaptasiya sindromu» adlandırmıĢ və onun üç mərhələdən ibarət olduğunu www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
125 125
125 125
125 125
125 125
125 göstərmiĢdir: 1. həyəcanlanma. 2. müqavimət. 3. əldən düĢmə və üzülmə. H.Selye stressi – hər hansı fövqaladə təsirə qarĢı qeyri – spesifik müdafiə reaksiyası adlandırmıĢdır. Deməli psixi proseslərin diqqətin, qavrayıĢın, hafizənin, təfəkkürün gediĢinə dolaĢıqlıq yaradan psixi vəziyyəti distress adlandırmaq olar. Uzunmüddətli distress vəziyyəti insanda bəzi xəstəliklərin (infarkt, beyin insultu, keçəllik, diĢ tökülməsi və s.) yaranmasına səbəb olur. Psixoloji stress emosional və informasion stressə bölünür. Emosional stress təhlükəli, çətin, qorxulu Ģəraitdə özünü biruzə verir. Belə olan halda psixi fəaliyyətin gediĢində neqativ məzmunlu dəyiĢiklik təzahür edir. Ġnformasion stress isə informasiya gününün həddən ziyadə çoxluğu nəticəsində tapĢırığın öhdəsindən gələ bilməkdə özünü göstərir. Stressin bir forması da eustressdir. Eustress – xoĢ xəbər, yaradıcılıq müvəffəqiyyəti, xoĢa gələn fiziki iĢ və s. nəticəsində yaranan müsbət gərginlik vəziyyətidir. Eustress – əmək fəaliyyətini artırır və bədənin xəstəliklərə qarĢı müqavimətini gücləndirir. Frustrasiya. Frustrasifa - (latınca frustrasio – aldanma, nahaq gözləmə, əhval pozuntuluğu) – insanın düĢdüyü psixi vəziyyət formasıdır. Ġnsanın öz məqsədinə çatmasına maneçilik törədən real və ya xəyali maeələrlə rastlaĢması nəticəsində keçirdiyi emosional hal – frustrasiya adlanır. Onun mahiyyətini daha yaxĢı baĢa düĢmək üçün aĢağıdakı nümunə ilə tanıĢ olaq:
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|