MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV.13.5. Ali hisslər
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
126 126 uzaqlaşdığını görürsünüz. İmtahana gecikməmək üçün universitetə qismən yaxın gedən başqa avtobusla getməyə qərar verirsiniz. Əl qaldırmağınıza baxmayaraq, onlar da dolu olduğu üçün sizi götürmək üçün saxlamırlar. Artıq sınağa yarım saat qalıdığı üçün məcbur olub taksi saxlayırsınız. Yolda tıxac olduğu üçün taksi sizin zənn etdiyinizdən də ləng getməyə məcburdu. Elə universitetə azacıq qalmış arxadan gələn maşın sizin maşınla toqquşur. Sürücü maşını yolun kənarında saxlayaraq, həmin sürücü ilə mübahisə etməyə başlayır. Bu halda siz həyəcanla saata baxıb imtahana 8 dəqiqə qaldığını görürsünüz. Sürücü «Mən gedə bilmərəm» – deyib, yol polisinin gəlməsini gözləyir. Sürücünün haqqını ödəyib, qalan yolu piyada getməyə məcbur olursunuz. Auditoriyaya girəndə müəllimin sizi soruşduğunu eşidirsiniz. Bileti çəkib əyləşəndə, qələmi unudub evdə qoyduğunuz məlum olur. Belə bir şəraitdə başınızı əlləriniz arasına alaraq durur və yaxında olan tələbə yoldaşınızdan qələm istəyirsiniz. Yuxarıda göstərdiyimiz misalda, tələbənin düĢdüyü psixi vəziyyət onun keçirdiyi emosional hal, frustrasiya halıdır. Bu cür halı, psixi vəziyyəti elə dilimizdə iĢlədilən əngəllənmə sözü ilə ifadə etmək olar. Onda frustrasiyanı, əngəllənmə duyğusu, hissi kimi xarakterizə etmək olar. Beləliklə, insanın qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmasına, onu əldə etməsinə real və xəyali surətdə əngəllər törədən cisim və hadisələrlə qarşılaşdığı zaman keçirdiyi hisslər frustrasiya və ya əngəllənmə hissi adlanır. BaĢqa sözlə frustasiya insanın hər hansı bir uğursuzluğa, itgiyə əlacsızlıq hissi, bihadə sərf olunan cəhdlə müĢayət olunan mənfi – emosional təəssüratıdır. Frustrasiya əsasən insanın narazılıq və ya təmin olunmamaq səviyyəsi onun dözüm səviyyəsindən üstün olduqda əmələ gəlir. Frustrasiya özünü itirmək, qəzəb aqressiya, küskünlük, həyəcan, inamsızlıq və s. Ģəkildə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
127 127
127 127
127 127
127 127
127 təzahür edir. Həyəcan – frustrasiya halətinin katalizatorudur. Həyəcan – mövcud vəziyyətin və davranıĢın gələcəkdə ortalığa çıxaracağı nəticə ilə bağlı olaraq yaranır. Bu hiss insanı gələcəkdə arzu etmədiyi bir durumda olmaqdan qorunmasına yönəldir. Frustrasiya həyəcan və aqressivliklə müĢayət olunan prosesdir. Yuxarıda, imtahana gecikən tələbənin həm həyəcan, həm də frustrasiya halətinə düĢməsi bunu sübut edir. Ġmtahandan müvəffəqiyyət qazanıb-qazanmamasını dü- Ģünərkən həyəcanlanan tələbə, onu oyatmadığı üçün otaq yoldaĢına, saatı qurmadığı və qələmi unutduğu üçün özünə hirslənir, acığı tutur. Frustrasiya Ģəraitində narazılıq səviyyəsi üstünlük təĢkil etdiyi üçün ətrafda baĢ verən hadisələri qavrayarkən və qiymətləndirərkən emosional qiymətləndirmə ön plana keçir. Belə olan halda insanlar, xüsusilə ekstravertlər hər Ģeydə qərəz axtarırlar və tapırlar. Frustrasiyanın müxtəlif formaları var. Onlardan biri sosial frustrasiyadır. Sosial frustrasiya yalnız ayrıca götürülmüĢ bir Ģəxsdə deyil, həm də ayrı-ayrı qrup və zümrələrdə, hətta xalqın böyük əksəriyyətində özünü biruzə verən psixoloji vəziyyətdir. Frustrasiya haləti müxtəlif səbəblərlə bağlı Ģəkildə meydana gəlir. Lakin, burada ən əsas Ģəxsiyyət amilidir. Yəni baĢ verən səbəblər, maneə və əngəllərə insanın münasibəti necədir? Ġstər azərbayan dilli, istərsə də əcnəbi dilli mənbələrdə frustrasiyanın mərkəzində əsasən gecikmə, ləngimə, sosial və ya etnik qadağanın, konfliktin və s. səbəblərin dayandığı qeyd olunur. ġəxsiyyətdaxili konfliktlər frustrasiyanın daha tez təzahür etməsinə səbəb olur. Frustrasiya ilə bağlı 3 cür konflikt müəyyən edilmiĢdir. 1.Arzu olunan – arzu olunan tipli konflikt – Ġnsanın istədiyi iki arzudan birini seçmək zəruriyyəti qarĢısında qalması. Məsələn: həm erkən yatıb yaxĢı dincəlmək, həm də televiziyadakı gecə proqramına tamaĢa etmək istəyi ilə bağlı.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
128 128 2.Ġnsanın istəmədiyi iki, lakin birini seçmək məcburiyyəti qarĢısında qaldığı zaman düĢdüyü konflikt Ģərait. Məsələn, bir tərəfdən amansız ögey ananın acı sözlərini, kinayəli baxıĢlarını qəbul edərək onunla bir evdə yaĢamaq, digər tərəfdən sevmədiyin 3 uĢağı olan dul kiĢiyə ərə getmək məcburiyyəti. 3.Bu tip konflikt arzu etdiyiniz, gerçəkləĢdirmək istədiyiniz müəyyən hərəkət qorxu, ağrı ilə nəticələnən və ya müĢayət olunan halda meydana çıxır. Məsələn: ziyafətdə iĢtirak edən Ģəxsin bir tərəfdən spirtli içki içmək, Ģənlənmək istəməsi, digər tərəfdən isə içkili halda maĢınla evə qaytmaq üçün uzun yol qət edəcəyini və bu zaman qəzaya düĢməsindən ehtiyat etməsi buna misaldır. Qeyd etdiyimiz konfliktlər frustrasiya törədən amillərdir. Frustrasiya həm də insanın özünü reallaĢdıra bilməməsi, özünü aktuallaĢdırma tələbatını ödəməməsi ilə də bağlı olaraq yaranır və inkiĢaf edir. Çox vaxt belə hallar insanın öz peĢəsindən, onun məzmunundan və nəticəsindən razı qalmadıqda daha da inkiĢaf edir. Belə olan halda insan həyatda heç bir iz qoymadığını, öz həyat enerjisini boĢ-boĢuna sərf etdiyini, halbuki daha yaxĢı və mənalı yaĢamağın mümkün olduğunu etiraf edir. Belələri ömrünün qalan hissəsində psixoloji müdafiə vasitəsi kimi Ģəraitin olmamasını, maddi vəziyyətin çətinliyini, ailə qayğısının çoxluğunu və baĢqa bir bəhanə gətirərək özlərindən baĢqa hamını və hər Ģeyi günahlandırırlar. Beləliklə, frustrasiya haləti neqativ emosional vəziyyət kimi insanların davranıĢ və rəftarına mənfi təsir edir.
Ali hisslər bütünlüklə sosial amillərin təsiri ilə Ģərtlənir və inkiĢaf edir. Ġnsanı əhatə edən sosial gerçəkliyə münasibəti, eləcə də Ģəxsiyyəti onun keçirdiyi mürəkkəb (ali) hissləri ilə Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|