MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV.14.2. Ġradi iĢin quruluĢu
- IV.14.3. ġəxsiyyətin iradi keyfiyyətləri
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
139 139
139 139
139 139
139 139
139 bağlı olmayan iĢlər görməsi, dünyagörüĢünə, əqidəsinə, inam və idealına uyğun gəlməyən fəaliyyətdən imtina etməsi təhriketmə və ləngitmə funksiyaları vasitəsilə gerçəkləĢir. Bu funksiyalar bir-birilə qarĢılıqlı surətdə əlaqədardır. Ġradə Ģəxsiyyətin motivləri ilə bağlıdır. Lakin, motivlərdən fərqli olaraq iradə insanı yalnız fəallığa təhrik etmir, həm də lazım gəldikdə onun fəallığını ləngidir. Ġradə baĢqa psixi hadisələr kimi, inikasın bir formasıdır. Belə bir inikas zamanı, fəaliyyətin obyektiv məqsədi psixikada əks olunur. Ġradə özündə Ģüurun 3 mühüm xassəsini birləĢdirmiĢdir: idrak, münasibət və hiss. Ġnsan fəaliyyətinin məzmununa, onun səmərəliliyinə müxtəlif amillər təsir göstərir. Onlardan biri iradə ilə bağlıdır. Belə ki, insan iradə vasitəsilə öz fəaliyyətini həm tənzimləyir, həm də onun motivlərinin gücləndirilməsinə Ģərait yaradır. Fəaliyyət motivlərinin aktuallaĢdırılması, Ģəxsiyyətin xəyali motivlərinin gücləndirilməsi hesabına əmələ gəlir. Xəyali motivlərin formalaĢması, Ģəxsiyyətin inkiĢaf səviyyəsindən asılıdır. Bir halda tələbə gözünün qabağına gətirir ki, o beynəlxalq əhəmiyyətli konfransda, xarici qonaqların çıxıĢlarını səlist və düzgün qaydada iĢtirakçılara tərcümə edir, təĢkilat komitəsi tərəfindən təĢəkkürnamə alır. Tədbirdən sonra, məĢhur bir Ģirkətin prezidenti ona yaxınlaĢaraq onların Ģirkətində tərcüməçi iĢləməyi təklif edir. BaĢqa halda isə, o, gözlərinin qarĢısında rəfiqələrinin məĢhur estrada müğənnisinin konsertində iĢtirak etmələrini, ondan sonra Ģəhərə gəzməyə çıxmalarını, deyib-gülmələrini canlandırır. Bütün bunlar xəyali situasiya kimi fəaliyyətin gediĢinə güclü surətdə təsir göstərir, onun səmərəsini birinci halda artırır, ikinci halda isə zəiflədir. Müsbət xəyali motivin köməyi ilə, insan gördüyü iĢə daha mühüm məna verməklə, özünün iradi səyini gücləndirmiĢ olur. Deməli, iradə həm də təxəyyüllə də bağlıdır. Belə ki, insan fəaliyyət göstərəcəyi
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
140 140 Ģəraiti təxəyyüldə canlandırdıqda, görəcəyi iĢi daha yaxĢı icra edir. Təlim prosesində, eləcə də, tərbiyə iĢində müəllimlər, tərbiyəçilər eləcə də valideynlər uĢaqlarda görəcəkləri iĢlə bağlı müsbət xəyali motivlər yaratmaqla onlara psixoloji cəhətdən kömək edə bilərlər.
IV.14.2. Ġradi iĢin quruluĢu Ġnsanın iradəsi məhz fəaliyyət prosesində təzahür edir. Psixoloji planda iradi iĢ fəaliyyətin strukturuna daxil edilir. Ümumi Ģəkildə iradi iĢi proses kimi təhlil etdikdə onun iki əsas mərhələdən ibarət olduğunu görə bilərik; 1. Zehni və yaxud intellektual mərhələ; 2. Ġcra və yaxud əsas iradi mərhələ. Zehni mərhələ tələbatın dərk olunması, həvəs və arzunun əmələ gəlməsi, məqsədin ayrılması, motivlər mübarizəsi, qərar qəbulu və iĢin planlaĢdırması ilə xarakterizə olunur. Qərarın qəbulu yəni iĢin hansı Ģəkildə icra edilməsi, iradi iĢin quruluĢunda mühüm mərhələdir. Həqiqi iradi baĢlanğıc iĢin məhz hansı Ģəkildə icra edilməsi haqqında qərarın qəbul edilməsində təzahür edir. Zehni mərhələ, xüsusən onun motivlər mübarizəsi və qərar qəbulu mərhələsində təfəkkür aktivləĢdirilir. Ġradi iĢin bir elementi risk adlanır. Risk – o halda iĢə qoĢulur ki, fəaliyyətin nəticələrini proqnozlaĢdırmaq mümkün olmasın. Səmərəli risk, mahiyyətinə görə çox mühüm iradi keyfiyyət hesab olunur. Ġcra mərhələsi – iradi iĢin psixoloji məzmununu açıb göstərən mərhələ hesab olunur. Zehni mərhələ iradi iĢin icra mərhələsi ilə tamamlanır. Elə insanın iradi keyfiyyətləri, ounn nə dərəcədə iradəli olub-olmaması məhz ikinci mərhələdə aĢkar olur.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
141 141
141 141
141 141
141 141
141 Adətən öz strukturuna görə iradi iĢləri iki qrupa bölmək olar: sadə və mürəkkəb iradi iĢlər. Sadə iradi iĢ qərar qəbulu və onun icrası ilə baĢa çatır. Məsələn, əgər dərsə hazırlaĢmağı qərara alır və dərhal stolun arxasında əyləĢərək hazırlaĢmağa baĢlayırsansa, bu cür iĢi sadə iradi iĢ adlandırmaq olar. Mürəkkəb iradi iĢdə isə vəziyyət tamamilə dəyiĢir. Bu zaman qərarın qəbulu və icrası bir sıra mərhələlərdən keçir. Burada məqsəd, motivlər, qərar qəbulu, onun icrası üçün yol və vasitələrin axtarılması, qərarın icrası və s. mərhələlərdən keçmək zəruri olur. Belə bir misala nəzər salaq. Fərz edək ki, XI sinif Ģagirdi ali məktəbə daxil olmaq məqsədini qarĢısına qoyur. Bu zaman hansı ixtisası, hansı universiteti seçmək məsələsi ortaya çıxır. ġagirdi ingilis dili ixtisası maraqlandırır. Valideynləri isə onun həkim olmasını istəyirlər. Keçən il həmin məktəbi bitirən yoldaĢlarından Dillər Universitetinə daxil olanlar ona bu ixtisası seçməyi məsləhət bilirlər. Bütün bu motivlər arasında mübarizə gedir. Nəhayət o, ingilis dili üzrə mütəxəssis olmaq qərarına gəlir. Bundan sonra yeni mərhələ baĢlayır. ġagird bunun üçün yol və vasitələr arayır. Müəllimlərindən məsləhət alır. Xüsusi hazırlıq kurslarına gedir. Ciddi Ģəkildə sınaq imtahanlarında iĢtirak edir. Nəhayət qəbul haqqında elanlar çıxdıqdan sonra sənədlərini həmin ixtsas üzrə təqdim edir. Bundan sonra test imtahanlarına gedir. Son mərhələdə məqsədinə necə nail olduğunu qiymətləndirir.
ġəxsiyyətin iradi keyfiyyətləri elə iradi iĢ prosesində təzahür edir və formalaĢır. Ġradi keyfiyyətlər – mürəkkəb psixi xüsusiyyətlər kimi insanın həyatı prosesində formalaĢır, psixoloji səciyyəsinə görə vasitəli xarakter daĢıyır. Tərbiyə
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|