MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

145 

145 

145 

145 

145 

145 

145 

145 

145 

iradəsizlik  isə  «istəyirəm»  motivi  ilə  hərəkətə  gəlir.  Bernard 

ġou  yazırdı:  «Ġradə  olmayan  yerdə  yol  da  yoxdur». 

Kibernetiklər  iradəni  həyati  mübarizəni  əks  etdirən  bir  oyun 

anlayıĢı  kimi  təyin  edirlər.  Qədim  romalılar  deyirdilər: 

Cəsurlara tale kömək edir (audaces fortuna adjuvat) 

 

Özünü yoxlamaq üçün süal və tapĢırıqlar 

1.

 

Ġradə nəyə deyilir? 

2.

 

Ġradi  iĢ  zamanı  insan  hansı  maneələri 

aradan qaldırır? Onları Ģərh edin. 

3.

 

Ġradi iĢin funksiyaları hansılardır? 

4.

 

Ġradi  iĢin  mərhələləri  və  strukturunu  Ģərh 

edin. 

5.

 

ġəxsiyyətin  iradi  keyfiyyətlərini  sayın  və 

onları səciyyələndirin. 

 

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqatlar üçün 

mövzular 

 

1. Psixologiyada iradə problemi. 

2.  Ġradi  keyfiyyətlər  və  onların  inkiĢaf  etdirilməsi 

yolları. 

3. Ġradənin inkiĢafında oyunun rolu. 

 

Ədəbiyyat 

 

1. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. 2-ci nəĢri 

- Bakı., 2002 

2. Məhərrəmov M. Məktəblilərdə iradəni tərbiyə etmək 

haqqında. – Bakı, 1958 

3.  Selivanov  V.S.  Məktəblidə  iradə  tərbiyəsi.  –  Bakı, 

AzərnəĢr. 1969 

4. Vladimir Levin. Fikir ardınca. -  Bakı., 1972. 

5. Ġlğin E.P. Psixoloqiə voli.- Piter., 2000. 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

146 

146 

6. Nemov R.S. Psixoloqiə. Kn.1.- Moskva. 1998, s.424-

434 

7. RubinĢteyn S.L. Osnovı obhey psixoloqii. V 2-x t. – 

T II – M.,1989. s. 182-211 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

147 

147 

147 

147 

147 

147 

147 

147 

147 

BEġĠNCĠ   HISSƏ 

 

ġƏXSIYYƏTIN FƏRDI-PSIXOLOJI  XASSƏLƏRI 

 

1 5 - c i   F Ə S I L  

 

TEMPERAMENT 

 

Qısa xülasə 

 

Temperament  haqqında  anlayış.Temperament  Ģəxsiyyətin 

fərdi-psixi  xassəsi  kimi.  Temperament    insanını  psixi  fəaliyyətinin 

intensivliyini,  dinamikasını,  emosionallıq  və  müvazinətlilik  dərə-

cəsini Ģərtləndirən fərdi özünəməxsus xassələri kimi. 

Temperament  haqqında  təlimlər  tarixindən.  Ġnsanların 

psixi fəaliyyətlərinin dinamikliyinə hələ qədim zamanlardan diqqəti 

cəlb  etməsi.  Temperament  haqqında  humoral  nəzəriyyənin  banisi 

kimi  hippokratın  xidmətləri.  Temperament  haqqında  somatik    və 

sinir sistemi  nəzəriyyələrinin mahiyyəti. 

Temperamentin  tipləri.  Temperament  tipləri  və  onların  

xassələri  –  sanqvinik,  xolerik,  fleqmatik,  melanxolik  temperament 

tipləri  və  onları  fərqləndirən  xüsusiyyətlər.  Təmiz  temperament 

tipinin  olmaması,  insanların    əksəriyyətində  qarıĢıq  temperament 

tipinin  mövcudluğu.  

Temperamentin  fizioloji  əsasları.  Ġ.P.Pavlovun  ali  sinir 

fəaliyyətinin tipləri haqqında təlimi və temperamentin tipləri. 

 

V.15.1. Temperament haqqında anlayıĢ 

 

Adətən,  hər  hansı  bir  insan  qrupunda  müĢahidə  apar-

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

148 

148 

dıqda  qrupdakı  insanların  birinin  cəld,  digərinin  təmkinli, 

birinin  tez  özündən  çıxan,  digərinin  müvazinətli,  birinin  hər 

Ģeyə  tez  reaksiya  verən,  digərinin  ləng  olduğunu  görürük. 

Ġnsanların  bir-birlərindən  bu  cür  fərqli  xüsusiyyətə  malik 

olmaları  qədim  zamanlardan  diqqəti  cəlb  etmiĢdir.  Ona  görə 

də,  bəĢəriyyət  lap  qədimdən  müxtəlif  adamların  psixi  xasiy-

yətinin  tipik  xüsusiyyətlərini  ayırmağa,  onların  ümumiləĢmiĢ 

portretlərini  tipologiyasını  verməyə  cəhd  göstərmiĢlər, 

temperament tiplərinin az sayını azaltmağa çalıĢmıĢdır. Bu cür 

tipologiya praktiki olaraq faydalı idi, belə ki, onun köməyi ilə 

konkret  həyat  Ģəraitində  bu  və  ya  digər    insanın  davranıĢını 

qabaqcadan görmək  və nəzərə almaq olardı. Tarixən insanları 

bir-birindən 

fərqləndirən 

həmin 

 

xüsusiyyətlərə 

«temperament» adı verilmiĢdir.  

Temperament  –  insanın  elə  bir  anadangəlmə  xüsu-

siyyətləridir  ki,  onlar  intensivliyin,  təsirə  cavabvermə  sürətinin 

dinamik  xarakteristikalarını,  emosional  qıcıqlanma  və  tarazlıq 

dərəcəsini, ətraf mühitə uyğunlaĢma xüsusiyyətlərini Ģərtləndirir. 

Temperament  latın  dilindən  «qarıĢıq,  mütənasiblik» 

deməkdir.  Temperament  haqqında  təlimin  yaradıcısı  qədim 

yunan görkəmli  həkimi Hippokrat (e.ə. təxminən 460-377 il-

lər) sayılır. O təsdiq edir ki, insanlar 4 əsas «orqanizm Ģirəsi» 

nin nisbətinə görə fərqlənirlər: qan, fleqma, sarı öd və qara öd. 

Bu,  «orqanizm  Ģirələrinin»  nisbəti  yunanca  «krasis»  sözü  ilə 

ifadə  olunurdu  ki,  sonralar  həmin  sözü  yunanca  tempe-

ramentum  –  «mütənasiblik» sözü ilə əvəz edildi. Hippokratın 

təliminə əsaslanaraq digər tanınmıĢ antik dövr həkimi Klavdiy 

Qalen  (təxminən  130-200-ci  illər)  məĢhur  traktatı  «De  tem-

peramentum»  kitabında  Ģərh  etdiyi  temperamentlərin  tipolo-

giyasını iĢləyib hazırladı. 

Onun təliminə əsasən temperamentin tipi orqanizimdə 

bu  Ģirələrdən  birinin  üstünlüyündən  asılıdır..  Temperamentin 

bu  4  tipinin  adı  həmin  Ģirələrin  adına  uyğun  verilmiĢ-

dir:sanqvinik  (latınca  sanqvius-qan),  fleqmatik  (yunanca 

fleqma-selik,  bəlğəm),    xolerik 

(yunanca  chole-öd), 

---