MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-ixtiyari hərəkətlərin reaktivlik dərəcəsi. Plastiklik
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
152 152 Emosiyaların gücü. Burada emosional oyanmanın intensivliyi və modallığı əsas götürülür. Həyəcanlılıq. Psixologiyada ən çox həyəcanlılıq altında qorxulu Ģəraitdə özünü göstərən emosional oyanıqlıq baĢa düĢülür.
insanın xarici təsirlərə nə qədərtez uyğunlaĢmasından (plas- tiklik) və ya, əksinə, davranıĢ adət və mülahizələrinin nə qədər ətalətli, dəyiĢkən olmamasından (rigid) bilmək olar. Qeyd edilən xassələrin olub-olmadığını nəzər almaqla insanların temperament tiplərini müəyyənləĢdirmək müm- kündür.
olurlar. Aktivliklə reaktivlik müvazinətdə olur. Diqqətini cəlb edən hər Ģeyə canlı reaksiya verir. Mimikaları və hərəkətləri canlə və ifadəlidir. Yüksək fəallığa malik olduğuna görə çox iĢgüzar olur, hər bir yeni iĢə dərhal giriĢir, həmiĢə birinci olmağa çalıĢır, yorulmadan uzun muddət iĢləyə bilir. Sanq- viniklər həddindən artıq qayda-qanuna əməl edən olurlar. Sürətli hərəkətə, çevik təfəkkürə, sürtli nitq tempinə malik olurlar. Onlarda plastiklik yüksək olur. Hissləri asanlıqla bir- birini əvəz edə bilir. DüĢdüyü yeni Ģəraitə asanlıqla alıĢır. Rast gəldikləri adamlarla asanlıqla ünsiyyətə girə bilir, bir iĢdən digərinə asanlıqla keçə bilirlər. Onlarda ekstravertlik yüksək olur.
senzitivlik aĢağı, reaktivlik və aktivlik yüksək olur. Lakin xo- leriklərdə reaktivlik aktivliyi üstünlük təĢkil edir. Ona görə də xoleriklər həddindən artıq hövsələsiz, tez özlərindən çıxan olurlar.Onlarda plastiklik zəif, rigidlik yüksək olur. Bu iĢi onlarda öz maraqlarını həyata keçirməyə yüksək cəhd, inad- karlıq, dözümlülük mövcud olur. BaĢladıqları iĢi axıra qədər yerinə yetirməyə meylli olurlar. Diqqətlərini keçirməkdə çətinlik çəkirlər. Sanqviniklərdə olduğu kimi xoleriklərdə də
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
153 153
153 153
153 153
153 153
153 ekstravertlik yüksək olur. Müvazinətsiz olurlar. Fleqmatik. Özlərini hər yerdə sakit aparırlar. Həd- dindən artıq soyuqqanlıdırlar, qaradinməzdirlər. Uğursuzluğa məruz qaldıqda buna əhəmiyyət vermirlər. ĠĢə dərhal gi- riĢmirlər, lakin baĢladıqları iĢi axıra qədər yerinə yetirirlər. Onlarda plastiklik aĢağı, rigidlik yüksək olur. Onların mimikaları kasıb, ifadəsiz olur. Onlar öz diqqətlərini çətinliklə keçirə bilirlər, yeni Ģəraitə çətinliklə alıĢırlar. Fleqmatiklərdə daxili əksolunma yüksək olur. Təkliyi sevirlər. VərdiĢ və adətlərini olduqca ləng dəyiĢə bilirlər. Bunlarla yanaĢı fleqmatiklər olduqca iĢgüzar olurlar. Dözümlü və özlərini ələ ala biləndirlər. Onlar asanlıqla özlərindən çıxması olmur. Yeni adamlara çətin alıĢırlar. Melanxolik. Onlarda senzitivlik, həssaslıq həddindən artıq yüksək olur. Kiçicik bir iĢdən, hərəkətdən dərindən təsir- lənirlər. Hədsiz dərəcədə küsəyəndir. Mimika və hərəkətləri dərindən ifadəli deyildir. Səsləri zəif, hərəkətləri süstdür. Onlarda özlərinə inam hədsiz dərəcədə aĢağı olur. Kiçik uğursuzluq onlarda dərin, bəzən ciddi əhval pozğunluğu yaradır. HəmiĢə baĢqalarının onların halına yanmalarına göz- ləyirlər. Həddindən artıq təklikliyə qapılırlar. O tez ruhdan düĢür, bəzən gücü çatan iĢi belə axıra qədər yerinə yetirmir. Onlarda introvertlik yüksək olur. Nəzərə almaq lazımdır ki, temperamentin təmiz bir tipinə malik olan adam tapmaq çətindir. Hər bir adamda bu tiplərin hamısının əlamətlərinə rast gəlmək mümkündür. Lakin bunlardan birinin əlamətləri üstünlük təĢkil etdikdə adamı həmin tipə aid edirlər. Bütün bunlarla yanaĢı olaraq temperamentin bu tiplə- rindən birini yaxĢı, digərini pis adlandırmaq olmaz. Hər tipin özünəməxsus müsbət və mənfi cəhətləri vardır.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
154 154 V.15.4. Temperamentin fizioloji əsasları Əvvəlki bölmədə qeyd olduğu kimi, temperament haq- qında geniĢ yayılmıĢ, bütün dünya miqyasında qəbul edilən üçüncü nəzəriyyə sinir sistemi nəzəriyyəsidir. Akademik Ġ.P. Pavlov tərəfindən irəli sürülmüĢ bu nəzəriyyə ali sinir fəa- liyyəti (ASF) sahəsində ən əsaslı kəĢflərdən biri olmuĢdur. Ġ.P. Pavlov bu yolla temperamentin fizioloji əsasları haqqında təlim yarada bilmiĢdir. Akademik Ġ.P.Pavlov belə bir qənaətə gəlmiĢdir ki, temperamentin tipləri sinir sisteminin tiplərinə əsasən formalaĢır. BaĢqa sözlə sinir sistemi tipləri temperament tiplərinin fizioloji əsasını təĢkil edir. Sinir sisteminin bu tipləri anadan gəlmə xarakter daĢıyır. Ona görə də Ġ.P.Pavlov bu tipləri genotiplər adlandırmıĢdır. Ali sinir sisteminin bu tiplərini müəyyənləĢdirmək üçün akademik Ġ.P.Pavlov əsas sinir prosesləri olan oyanma və ləngimənin üç xassəsini əsas götürmüĢdür: 1)oyanma və ləngimənin qüvvəsi; 2) oyanma və ləngimənin müvazinət dərəcəsi; 3) oyanma və ləngimənin mütəhərrikliyi. Ġtlər üzərində apardığı uzunmüddətli tədqiqatlar əsa- sında akademik Ġ.P.Pavlov ali sinir fəaliyyəti tiplərinin təs- nifatını vermiĢdir. O, oyanma və ləngimənin güvvəsi xassəsinə görə itləri güvvətli və zəif olmaqla iki yeə ayırmıĢ və burada zəif sinir fəaliyyəti tipinin ayrıldığını qeyd etmiĢdir. Oyanma və ləngimənin ikinci xassəsi olan müvazinət dərəcəsinə görə qüvvətli xassəyə malik olan heyvanların da iki yerə ayrıldığını göstərmiĢdir: cəld (diribaĢ) və asta tip. Nəticədə ali sinir fəaliyyətinin heyvanlar və insanlar üçün eyni olan aĢağıdakı tiplərinin olduğu aĢkarı çıxarılmıĢdır: 1) zəif; 2) hövsələsiz ; 3) diribaĢ (cəld); 4) sakit. AĢağıdakı Ģəkildə bu tuplərin necə yarandığını əyani Ģəkiuldə görə bilirik.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|