MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konformist tip
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
165 165
165 165
165 165
165 165
165 sında qurulmuĢ xarakter tipologiyası çox məĢhurdur. Onun müəllifi bu tipologiyanı xarakterin sosial tipologiyası ad- landıran E.Frommdur. E.Fromm adamları bir Ģəxsiyyət kimi dörd tipə ayırır: mazoxist, sadist, konformist, tənha. E.Fromun fikrincə mazoxist tipə malik olan adam uğur- suzluqlarla qarĢılaĢan adamdır. Bu uğursuzluqda o yalnız özü- nü günahkar sayır. Sadist tip öz uğursuzluqlarının səbəbini özündə deyil, baĢqa adamlarda, cəmiyyətdə görür. O, adamları və dünyanı düĢmən kimi qavrayır və onları məhv etməyə cəhd göstərir. Daima hakimiyyətə, hökmranlığa, əzməyə, dağıtmağa can atır. Konformist tip ümumi kütləyə qarıĢır, baĢqaları necədirsə onlar kimi olmağa, onlardan fərqlənməməyə cəhd edir. O, həmiĢə mövcüd Ģəraitə uyğunlaĢır. Tənha tip həmiĢə mübarizədən, cəmiyyətdən uzaqlaĢır, situasiyadan kənar olmağa, ondan qaçmağa çalıĢır. K.Yunq tərəfindən irəli sürülmüĢ ekstravert və introvert tipli xarakterlərin təsnifatı geniĢ yayılmıĢdır. Ekstravertlərə coĢqunluq, təĢəbbüskarlıq, uyuĢqanlıq, ünsiyyətlilik xasdır. Ġntrovertlər üçün öz daxili aləmində baĢ verənlərdə Ģəxsi maraqlarını güdməsi, ünsiyyətsiz, qapalı, özünü təhlilə meyl, uyğunlaĢmada çətinlik çəkmək xarakterikdir. Həmçinin xarakteri konform və sərbəst, hakim və itaətkar, normativ və anarxist tiplərə də ayırmaq olar. Psixoloq S.Məcidovanın iĢləyib hazırladığı tipologiya “69” adlanan xarakterin tipologiyası da maraq doğurur. Bu tipologiyanın əsasında Ģəxsiyyətin özünü dərk etməsinin səviyyələri durur. Onun tərəfindənm insanın inkiĢafının təkamül mərhələlərini ifadə edən özünüdərkin 3 səviyyəsi ayrılmıĢdır. Özünüdərkin birinci səviyyəsinə aid olan insanlar aĢağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunurlar: eqosentrizmlə, meyarlarından birinin – “mənim – mənimki – olmayan” münasibətlər sistemi olan ətraf aləmin fərqli qəbul edilməsilə; hər Ģeyə qarĢı istehlakçı, əĢyavi münasibətlə; mənəviyyat üzə-
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
166 166 rində bütün maddi olanın hakimliyi ilə. Özünüdərkin ikinci səviyyəsində olan insanlar onunla xarakterizə olunurlar ki, soyuqluğun, eqosentrizmin yerinə birliyin və cəmiyyətin müəyən hissəsi ilə tamlığın dərk edil- məsi gəlir. Köhnə, qalıq kimi saxlanan, ətraf mühitin “mənim” – “mənim olmayan”a ayrılmasına yeni fərqləndirmə ge- niĢlənir. ġəxsiyyətin zamanı “mən”im mövcudluğunun real zamanından kənara çıxaraq “biz”im mövcud olduğu zamanına daxil olur. Özünüdərkin üçüncü səviyyəsinin əsas xarakteristikası – fərqləndirmənin olmaması, məkan-zaman sonsuzluğu, ətraf- aləmə qarĢılıqlı münasibətlərin dərk edilməsi, onun birliyinin qəbul edilməsi, güclü Ģəxsiyyətin baĢqaları ilə konkret münasibətlərinin olmaması, ümumbəĢəri mənəvi prinsiplərə əməl etməkdir. Demək olar ki, tipologiyanın bütün müəllifləri qeyd edirlər ki, xarakter az ya çox ifadə edilə bilər. Əgər xarakterlərin təzahürlərinin intensivliyini göstərən ox təsəvvür etsək, onda aĢağıdakı 3 zonanı qeyd etmək olar: tamamilə “normal” xarakterlər zonası, seçilən xarakterlər zonası (onlar aksentuasiyalı xarakterlər adını alıb), və güclü dəyiĢikliyə məruz qalmıĢ, yəni psixopatiyalı xarakterlər zonası. Birinci və ikinci zonalar normaya uyğundur (geniĢ mənada), üçüncü zona isə xarakterin patalogiyasına aiddir. Müvafiq olaraq, xarakterin aksentuasiyasını normanın son variantları kimi nəzərdən keçirirlər. Onlar da öz növbəsində aĢkar və gizli aksentuasiyalara bölünürlər. Aksentuasiyalı patoloji və normal xarakterlər arasında fərq çox ciddidir.Ġkinci və üçüncü zonalara ayıran əlamətlərin bir tərəfində ümumi psixologiyaya məxsus fərqlər durur. Əlbəttə, əlamət çox yığcam səslənir. Buna baxmayaraq, onu xarakterin intensivliyi məhvərində təxmini olaraq lokallaĢdırmağa imkan verən meyarlar mövcuddur. Bu meyarlar üçdür və onlar QannuĢkin-Kerbikovun “psixopatiyanın meyarları” kimi məĢhurdur. Xarakteri patoloji www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
167 167
167 167
167 167
167 167
167 hesab etmək, yəni psixopatiya kimi qiymətləndirmək olar. A.E.Liçkonun fikrincə bu ilk əlamət atalar sözündə yaxĢı misal gətirilir (Necə gəlibsənsə elə də gedəcəksən). Ġkinci əlamət – xarakterin ümumilik əlamətidir; psixopatlarda xarakterin eyni bir xüsusiyyətinə hər yerdə rast gəlinir: evdə, iĢdə istirahət edərkən və tanıĢların da, özgələrinin də arasında. Əgər insan evdə bir cür, adamlar arasında baĢqa cürdürsə o psixopat deyil. Nəhayət, üçüncü, demək olar ki, psixopatiyanın ən güclü əlaməti – sosial uyğunsuzluqdur. Bu əlamət ondan ibarətdir ki, insan daima həyati çətin- liklərlə qarĢılaĢır. Normal xarakterlərin son variantları kimi xarakterin ak- sentuasiyasına gəldikdə isə, bu xarakterli insanlar üçün də bəzi problemlər və çətinliklər xarakterikdir. Buna görə də həm terminin özü, həm də aksentuasiyalı xarakterlərin ilk tətqi- qatları psixiatrların əsərlərində ilk dəfə iĢıq üzü görüb. Hər halda aksentuasiyalı xarakterlərin problemləri bəlkə də daha çox ümumi psixologiyaya aiddir. MəĢhur alman psixiatrı K.Leonqardın fikrincə, 20%-50% insanlarda xarakterin bəzi əlamətləri o qədər kəskinləĢir ki, (diqqəti cəlb edir) mübahisələrə və əsəb pozuntusuna gətirib çıxarır. Xarakterin aksentuasiyası onun ayrı-ayrı xüsusiy- yətlərinin, digərlərinin əksinə olaraq inkiĢafının ĢiĢirdilməsidir və bunun nəticəsində də ətrafdakı adamlarla qarĢılıqlı əlaqəni çətinləĢdirir.Leonqard aksentuasiyanın 12 tipini ayırır. Xarakterin aksentuasiyasına daha çox yeniyetmə və gənclərdə rast gəlinir (50-80%). Aksentuasiyanın tiplərini xüsusi psixoloji testlərin köməyi ilə müəyyən etmək olar. Leonqard aksentuasiyanın tiplərinin aĢağıdakı təsnifatını vermiĢdir.
həddindən artıq təmasda olmağı sevməklə, ifadəli jest, mimika və pantomimikaları, çox danıĢan, azdanıĢan, baĢladıqları söhbətdən spontan Ģəkildə uzaqlaĢmaları, həmiĢə birinci Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|