MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qabiliyyət və istedad.
- ġəkil 17 Ġstedadın növləri (Ə.Ə.Əlizadəyə görə)
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
180 180 psixologiyada ən çox yayılmıĢ yanaĢma tərzidir. Bu sahədə görkəmli rus psixoloqu B.M.Teplovun tədqiqatları xüsusilə diqqəti cəlb edir. B.M.Teplov «qabiliyyət» anlayıĢının üç əsas əlamətini qeyd etmiĢdir. 17
B.M.Teplova görə qabiliyyətlər altında, birincisi, insanları bir-birlərindən fərqləndirən fərdi-psixoloji xüsusiyyətlər baĢa düĢülür. Ġkincisi, ümumiyyətlə hər cür fərdi xüsusiyyəti deyil, yalnız hər hansı bir və ya bir neçə fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə icra etməyə imkan verən fərdi xüsusiyyəti qabiliyyət adlandırmaq olar. Üçüncü, «qabiliyyət» anlayıĢını hər hansı bir insanda artıq yaranmıĢ olan bilik, vərdiĢ və bacarıqlarla eyniləĢdirmək olmaz.
A.V.Petrovskinin və M.Q.YaroĢevskinin fikrincə qabiliyyətlər və bilik, qabiliyyətlər və bacarıq, qabiliyyətlər və vərdiĢlər eyniyyət təĢkil etmir. Bilik, bacarıq və vərdiĢlərə nisbətdə qabiliyyətlər bir növ imkan kimi çıxıĢ edir. Onların fikrincə psixologiya elmi qabiliyyətlər ilə fəaliyyətin mühüm komponentləri olan bilik, bacarıq və vərdiĢlərin eyni olmadıqlarını inkar etməklə yanaĢı, onların vəhdətini də xüsusi olaraq göstərir. Qabiliyyətlər yalnız fəaliyyətdə, özü də həmin qabiliyyətlər olmadan icrası mümkün olmayan fəaliyyətdə aĢkar olunur. Bəs qabiliyyətlərin bilik, bacarıq və vərdiĢlərlə vəhdəti nədə ifadə olunur? Qabiliyyətlər bilavasitə bilik, bacarıq və vərdiĢlərdə deyil, onların qazanılma dinamikasında, yəni bütün baĢqa Ģərtlər eyni olduqda, bu fəaliyyət üçün zəruri olan bilik və bacarıqlara yiyələnmə prosesinin nə qədər tez, dərin, asan və möhkəm icra olunmasında təzahür edir. Qeyd edilənlərdən aydın olur ki, qabiliyyətlər Ģəx- siyyətin fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri olub, hər hansı bir fəaliyyətin müvəffəqiyyətlə icrasına imkan yaradır və həmin
17 Теплов Б.М. Способность и одаренность. // Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии. – М., 1981, с. 32-33. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
181 181
181 181
181 181
181 181
181 fəaliyyət üçün zəruri sayılan bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmə dinamikasındakı fərqləri meydana çıxarır.
və istedad anlayıĢlarının fərqləndirilməsinə də diqqət yetirmək lazım gəlir. Psixoloji ədəbiyyatı nəzərdən keçirdikdə müasir psixologiyanın aktual problemləri içərisində istedad problemi xüsusi yer tutur. Psixoloqlar bunu hər Ģeydən əvvəl onunla bağlı hesab edirlər ki, qabiliyyətlərin fəaliyyət prosesində qarĢılıqlı əlaqəsinin təhlili təkcə elmi nəzəri məsələ olaraq qalmır. Onun mühüm praktik əhəmiyyəti də vardır. Təcrübə göstərir ki, insanın hər hansı bir fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə icra etməsi üçün tək bir qabiliyyət deyil, bir neçə qabiliyyət iĢtirak edir. Bu baxımdan qabiliyyətlərin bir və ya bir neçə fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrası üçün şərt olan özünəməxsus birliyi istedad adlanır. Professor Ə.S.Bayramov və prof. Ə.Ə.Əlizadənin qeyd etdikləri kimi, əgər müĢahidəçilik, poetik görmə, surət, hiss və hərəkət hafizəsi, yaradıcı təxəyyül, obrazlı təfəkkür, lüğət ehtiyatının zənginliyi və ifadəli dil, söz assosiasiyalarının zənginliyi kimi müxtəlif qabiliyyətlər ədəbi fəaliyyət daxi- lində üzvi surətdə birləĢib onu müvəffəqiyyətlə icra etməyə imkan verirsə, bu ədəbi istedaddır. Pedaqoji istedadı da bu cür xarakterizə etmək olar. Buraya müĢahidəçilik, didaktik, komunikativ, perseptiv, peda- qoji təxəyyül, yüksək nitq, suqqestik və s. qabiliyyətlərin məcmuu daxildir. Bu cür istedada malik olan müəllim pedaqoji fəaliyyəti yüksək müvəffəqiyyətlə yerinə yetirə bilir. Ġstedadın uĢaqlıq, yeniyetməlik və gənclik yaĢı dövr- ləri üçün səciyyəvi olan aĢağıdakı növlərini qeyd etmək olar:
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
182 182
Professor Ə.Ə.Əlizadə haqlı olaraq istedadı yaradıcılıq hadisəsi adlandırır. Onun hansı növü olursa olsun, ancaq və ancaq yaradıcılıq kontekstində nəinki dəyərləndirilməlidir, həm də öyrənilməlidir 1 . Qabiliyyətlərin mahiyyətini dərk etmək üçün onları keyfiyyət və kəmiyyət baxımından xarakterizə etmək zəruridir.
1 Ялизадя Я.Я. Истедадлы ушаглар. Психоложи мясяляляр. Есселяр, етьдляр. – Бакы, 2005, сящ. 29 Йарадыcы башланьыc Академик истедад Бядии истедад Конструктив (техники) истедад Психомотор истедад Сосиал истедад Педагоjи истедад Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|