MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CA Məsələn, ə
- Ümumi və xüsusi
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
186 186 tapĢırıqlar uĢaq üçün ya həddindən artıq asan, ya da çətin olurdu. Bu sahədə aparılan tədqiqatlar testalogiyada xronoloji
MA (Mental Aqe) anlayıĢından istifadə olunmağa baĢlandı. Onların bir-birinə üyğun gəlməməsi ya əqli geriliyin (MA CA-dan aĢağı olanda), ya da istedadın (MA CA-dan yüksək olanda) göstəricisi hesab olunurdu. 1912-si ildə V.ġtern onların nisbətini intellekt əmsalı (ĠQ) (ingiliscə - intelliqence quotient) adlandırdı. Əmsalı müəyyən edərkən, məsələn, nəzərə alınır ki, 11,5 yaĢ uĢaqlar üçün xalların orta yekunu 120-yə yaxınlaĢmalıdır. Buradanda belə bir sadə nəticə çıxarılar ki, 120 xal toplamıĢ hər bir uĢağın ağıl yaĢı 11 il yarıma bərabərdir. Onun əsasında əqli istedad əmsalı aĢağıdakı düsturla hesablanır:
Ağıl yaĢı x100 ĠQ=---------------------------------------------- UĢağın xronoloji yaĢı (faktik yaĢ)
MA ĠQ=---------.100 CA Məsələn, əgər testlərlə aparılan yoxlama nəticəsində iki uĢağın (10yaĢ yarım və 14 yaĢ) hər ikisi eyni (120) xal toplasa və beləliklə də onların hər birinin ağıl yaĢı 11,5 ilə bərabər olsa, onda həmin uĢaqların əqli istedad əmsalını bu cür hesablamaq olar: 11,5 Birinci uĢaq ĠQ =--------.100=109,5
Ġkinci uĢaq ĠQ =--------.100=82,1 14
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
187 187
187 187
187 187
187 187
187 Beləliklə birinci uĢağın əqli istedad əmsalı 109,5, ikinci uĢağınkı isə 82,5 olur. Bu isə o deməkdir ki, birinci uĢaq əqli cəhətdən ikinci uĢağa görə daha istedadlıdır (testologiya təcrübəsində ĠQ_130-a bərabərdirsə uĢaq istedadlı,180 dan çoxdursa ən istedadlı hesab olunur. Lakin psixoloqların apardıqları elmi psixoloji təhlil bu əqli istedad əmsalının bir növ fiksiya olduğunu göstərir. Əslində isə yuxarıda təsvir olunan priyomların cəmi insanın əqli qabiliyyətlərini deyil, onda bu və ya digər məlumat, bacarıq və vərdiĢlərin olduğunu göstərir ki, qabiliyyətlər onlarla qarıĢdırılmamalıdır. Qabiliyyətlərin mahiyyətini təĢkil edən bilik və bacarıqların qazanılması isə burada aydınlaĢdı- rılmamıĢ qalır. Heç də bütün bu deyilənlərdən qabiliyyətlərin kəmiyyətcə xarakteristikasının və ölçülməsinin mümkün olmadığı və müxtəlif diaqnostik metodlardan, test və yoxlamalardan istifadənin əvvəlcədən arzuedilməz olduğu haqda nəticə çıxarılmamalıdır. Bir çox sahələrdə, məsələn anadangəlmə qüsurları nəticəsində zehni cəhətdən geridə qalan uĢaqların müəyyənləĢdirilməsində, yüksək riyazi qabiliyyətə malik olan uĢaqların ixtisaslaĢmıĢ məktəbdə oxuması üçün seçilməsində, təyyarəçi və kosmanavtların seçilməsində testləĢdirmə aktual
bir məsələ
kimi əhəmiyyətlidir. Bu mənada nə qısa yoxlamalar, nə də onların nəticələrinin kəmiyyətcə təhlili heç bir etiraz doğurmur.
Əvvəlki bölmədə qeyd olunduğu kimi, qabiliyyət insanın hər hansı bir fəaliyyət sahəsi üçün daha çox yararlı olduğunu ğöstərən fərdi-psixi xassəsidir. Bu baxımdan qabiliyyətlər son nəticədə konkret fəaliyyətin tələbi ilə Ģərtlənir. Məhz buna görə də hər bir fəaliyyət növü müvafiq www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
188 188 qabiliyyətlər olmadan müvəffəqiyyətlə həyata keçirilə bilməz. Məsələn, müəllimin pedaqoji qabiliyyətlərin strukturuna pedaqoji fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmək üçün zəruri olan Ģəxsi pedaqoji qabiliyyətlər (müĢahidəçilik, uĢaqlara hüsn-rəğbət bəsləmək, dözümlülük, özünə sahib olmaq); didaktik qabiliyyətlər (izah edə bilmək, natiqlik, nəzəri); təĢkilati-kommunikativ qabiliyyətlər (təĢkilatçılıq, avtoritar, kommunikativ, perseptiv, pedaqoji mərifət, artistlik) və s. qabiliyyətlər daxil olur. Bunlardan bəziləri (uĢaqlara hüsn rəğbət bəsləmək, müĢahidəçilik, pedaqoji mərifət, izah edə bilmək, təĢkilatçılıq və s.) əsas, aparıcı, digərləri isə (natiqlik, artistlik və s.) yardımçı qabiliyyətlər kimi pedaqoji qabiliyyətin strukturuna daxil olur, təlim və tərbiyənin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsini təmin edir. Digər fəaliyyət növlərinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi üçün zəruri olan qabiliyyətlərin strukturunda da bu cür xüsusiyyəti müĢahidə etmək mümkün olur. Məsələn, ədəbi qabiliyyətlərin strukturuna estetik hisslərin inkiĢafı, əyani hafizə surətlərinin (eydetik surətlərin) olması, nitqi hiss etmək, fantaziya zənginliyi, insan psixologiyasını dərindən bilmək və s. qabiliyyətlər özünəməxsus Ģəkildə birləĢir. Ümumi və xüsusi qabiliyyətlər. Adətən, hər Ģeydən əvvəl insan üçün spesifik olan qabiliyyətlərin ümumi və xüsusi olmaqla iki növünü qeyd edirlər. Ümumi qabiliyyətlərə insanın müxtəlif fəaliyyət növlərinin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan qabiliyyətləri aid edirlər. Nitq qabiliyyəti, əqli qabiliyyətlər, hafizə, müĢahidəçilik və s. qabiliyyətləri ümumi qabiliyyətlərə aid etmək olar. Məsələn, müĢahidəçilik qabiliyyətini Ģagird, müəllim, yazıçı, rəssam, kəĢfiyatçı, alim və baĢqa fəaliyyət növlərini həyata keçirən insanlar üçün ümumi qabiliyyət hesab etmək olar. Xüsusi qabiliyyətlərə gəldikdə, bu cür qabiliyyətlər insanın hər hansı bir spesifik fəaliyyət növünü müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsi üçün zəruri olan Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|