MahirəNərimanqızı



Yüklə 5,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə142/219
tarix17.09.2017
ölçüsü5,95 Mb.
#20
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   219

www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



195 

195 


195 

195 


195 

195 


195 

195 


195 

AparılmıĢ tədqiqatlar və həyati faktlar bu fikri bir daha 

təsdiq  etmiĢdir.  Məktəb  təcrübəsində  bunu  aydın  görürük. 

Beləki  bəzi  müəllimlər  səmərəli  təlim  metodlarının  tətbiqi 

sayəsində  öz  siniflərində  oxuyan  bütün  Ģagirdlərin 

qrammatikanı,  riyaziyyatı  və  s.  mənimsəmələrinə  nail  ola 

bilirlər.  Adətən,  tətbiq  olunan  metodika  uğur  qazanmağa 

imkan vermədikdə qabiliyyətin anadangəlmə olmasına xüsusi 

diqqət  yetirirlər.  Bununla  belə,  Ģübhəsiz  təbii  imkanların 

səviyyəsindən  asılı  olaraq  uĢaqların  müəyyən  fəaliyyət 

növünü mənimsəmələri fərqli xarakter daĢıyacaqdır. Bir cəhəti 

də nəzərə almaq lazımdır ki, hətta yüksək təbii imkana malik 

olan insanlarda da müvafiq qabiliyyətlərin formalaĢması üçün 

onların  təlim  fəaliyyətinə  cəlb  olunmaları,  bu  zaman  lazımi 

təlim metodlarından istifadə olunması zəruridir. 

Qabiliyyətlər 

 

maraqlar

Qabiliyyətlərin 

formalaĢmasında  təlimlə  yanaĢı  davamlı  xüsusi  maraqlar  da 

mühüm  rol  oynayır.  Xüsusi  maraqlar  dedikdə,  psixologiyada 

insan  fəaliyyətinn  müəyyən  sahəsinin  məzmununa  aid  olan, 

bu  fəaliyyət  növü  ilə  əsaslı  məĢğül  olmaq  meylinə  çevrilən 

maraqlar  nəzərdə  tutulur.  Bu  baxımdan  insada  yaranan  idrak 

maraqları  onu  müvafiq  fəaliyyətin  üsullarına  yiyələnməyə 

təhrik  edir.  Nəticədə  idrak  maraqlarının  təsiri  altında 

fəaliyyətin mənimsənilməsi baĢ verir, insanın həmin fəaliyyəti 

müvəffiqiyyətlə icra etməsi üçün lazım olan imkanları təzahür 

edir.  Deməli,  hər  hansı  bir  fəaliyyət  sahəsinə  idrak 

maraqlarının  meydana  gəlməsi  bu  sahədə  qabiliyyətlərin 

oyanması ilə sıx bağlıdır. 

Bütün  yaĢ  dövrlərində  bu  cür  xüsusi  maraqların 

təzahürünü  müĢahidə  etmək  mümkündür.  Lakin  təcrübə 

göstərir  ki,  bu  cür  maraqlar  heç  də  həmiĢə  davamli  xarakter 

daĢımır.  Belə  olduqda  həmin  maraqlar  qabiliyyətlərin 

formalaĢmasına lazımi təsir göstərə bilmir. 

Qabiliyyətlərin  inkiĢafı.  Qabiliyyətlərin  digər  psixi 

hadisələrdən  fərqləndirici  xüsusiyyəti  onun  təbii  imkanlarla 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

196 



196 

sıx  bağlı  olmasından  ibarətdir.  Lakin  nəzərə  almaq  lazımdır 

ki, hər bir təbii imkanın qabiliyyətə çevrilməsi böyük inkiĢaf 

yolu  keçməli  olur.  Həyati  faktlar  göstərir  ki,  insan 

qabiliyyətlərinin  bir  çoxunda  bu  inkiĢaf  həyatın  ilk 

günlərindən  baĢlayır,  müvafiq  qabiliyyətlər  dayanmadan 

inkiĢaf  edir.  Qabiyyətlərin  inkiĢaf  prosesini  bir  neçə 

mərhələyə  ayırmaq  mümkündür.  Bu  mərhələlərin  bəzilərində 

gələcək  qabiliyyətin  anatomik-fizioliji  əsasına  hazırlıq  baĢ 

verir, digər mərhələdə isə təbii imkanların qeyri bioloji planda 

formalaĢması, üçüncü mərhələdə isə zəruri qabiliyyət müvafiq 

səviyyəyə  çatması  baĢ  verir.  Bütün  bu  proseslər  paralel 

Ģəkildə  çərəyan  edə,  bu  və  digər  Ģəkildə  bir  birinin  üzərinə 

düĢə, bir-birini tamamlaya bilər. 

AparılmıĢ tədqiqatlar göstərmiĢdirki, elementar Ģəkildə 

olsa  da,  əsasında  aydın  ifadə  olunan  anatomik  fizioloji 

imkanları  hiss  olunan  qabiliyyətlərin  ilkin  inkiĢaf 

mərhələsində  belə  zəruri  üzvü  strukturun  və  ya  onların 

əsasında  zəruri    funksional  üzvlərin  formalaĢması  tələb 

olunur. Bu, adətən, anadan olandan 6-7yaĢa qədər olan dövrü 

əhatə  edir.  Bu  zaman  bütün  analizatorların  təkmilləĢməsi 

beyinin  ayrı-ayrı  sahələrinin,  bünlarla  bağlı  olaraq  hərərət 

orqanlarının, xüsusilə əlin inkiĢafı tələb olunur. Bütün bunlar 

uĢaqda ümumi qabiliyyətlərin formalaĢması və inkiĢafı  üçün 

səmərəli Ģərait yaradır ki, bu da xüsusi qabiliyyətlərin inkiĢafı 

üçün zəmin rolunu oynayır. 

Xüsusi  qabiliyyətlərin  fəal  Ģəkildə  yaranması,  özünü 

göstərməsi  məktəbəqədər  dövrdə  müĢahidə  olunur,  kiçik  və 

orta məktəb yaĢı dövründə inkiĢaf tempi daha da yüksəlir. Ġlk 

dövrlər bu inkiĢafa uĢaqların müxtəlif tipli oyunları, sonra isə 

təlim və əmək fəaliyyəti əsaslı təsir göstərir. 

Psixoloji  tədqiqatlar  göstərmiĢdir  ki,  uĢaqlarda 

qabiliyyətlərin  inkiĢafında  kompleks  Ģəkildə  aparılan  iĢlər, 

baĢqa  sözlə  eyni  vaxtda  bir-birini  tamamlayan  bir  neçə 

qabiliyyətin inkiĢaf etdirilməsi daha səmərəli nəticə verir. 

Çoxplanlı  və  müxtəlif  fəaliyyət  növlərindən  istifadə 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



197 

197 


197 

197 


197 

197 


197 

197 


197 

edən  insanda  qabiliyyətlərin  kompleks  Ģəkildə  inkiĢafı  üçün 

Ģərait yaranmıĢ olur. 

Təcrübə  göstərir  ki,  əgər  uĢağın  fəaliyyəti  yaradıcı 

xarakter  daĢıyırsa,  o  daima  uĢağı  fikirləĢməyə  məcbur  edir, 

onun  üçün  cəzbedici  olur,  öz  qabiliyyətini  yoxlamaq  və 

inkiĢaf etdirmək vasitəsinə çevrilir. 

Əgər  yerinə  yetirilən  fəaliyyət  optimal  çətinlik 

zonasında, daha doğrusu onun imkanları səviyyəsində olarsa, 

bu  həmin  sahədə  uĢağın  qabiliyyətinin  inkiĢafını  da  öz 

arxasınca  aparacaqdır.  Bu  zonadan  kənarda  olan  fəaliyyət 

qabiliyyətin inkiĢafına lazim təsir göstərə bilməyəcəkdir. Əgər 

həmin  fəaliyyət  həddindən  artıq  sadə  olarsa,  o  sadəcə  olaraq 

yiyələndiyi  qabiliyyəti  həyata  keçirməyə  imkan  verəcəkdir. 

Əgər  yerinə  yetirilməli  olan  fəaliyyət  həddindən  artıq 

mürəkkəb  olarsa,  onda  həmin  fəaliyyət  optimal  çətinlik 

zonasını  aĢdığına  görə  yerinə  yetirilə  bilməyəcək,  nəticədə 

yeni  bacarıq  və  vərdiĢlərin  formalaĢmasına  səbəb 

olmayacaqdır. 

             

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar 

 

1.  Siz  qabiliyyət  haqqında  nə  bilirsiniz?  Onun  tərifini 

verin. 

2. B.M.Teplov qabiliyyətləri necə xarakterizə etmiĢdir? 



3.  Qabiliyyətlərin  bilik,  basarıq  və  vərdiĢlərlə  vəhdəti 

nədən ibarətdir

4. Ġstedad nəyə deyilir? 

5.  Ġstedadın  uĢaqlıq,  yeniyetməlik  və  gənclik  dövrü 

üçün xarakterik olan    hansı növləri vardır?                  

6. 


Qabiliyyətləri 

keyfiyyət 

baxımından 

necə 


xarakterizə etmək olar? 

7.  Qabiliyyətlərin  kompensasiya  imkanları  haqqında 

danıĢın. 



Yüklə 5,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   219




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə