MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Erkən uĢaqlıq yaĢının xüsusiyyətləri.
- Erkən uĢaqlıq dövründə müstəqillik meylinin formalaĢması.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
218 218 analizatorlar üzrə Ģərti refleksin yaranması uĢağın ətraf mühitlə əlaqəsini bir növ asanlaĢdırır. Anadan olandan bir yaĢa qədər olan dövrü çox vaxt iki yarımdövrə bölürlər: çağalıq dövrü (iki aya qədər olan dövr) və körpəlik dövrü (2 aydan bir yaĢa qədər olan dövr). Bu dövrdə sensor və hərəki funksiyalar, nitqə yiyələnməyə hazırlıq böyüklərlə bilavasitə qarĢılıqlı təsir prosesində intensiv imkanları əldə edir. Körpəlik dövründə böyüklərlə bilavasitə - emosional ünsiyyət aparıcı fəaliyyət kimi özünü göstərir. Ana və baĢqa yaĢlılarla bu cür ünsiyyət körpənin tələbatını ödəməklə onun fiziki və psixi inkiĢafında mühüm rol oynayır. Körpəlik dövründə uĢaqda hərəki fəallıq artır, hərəki vərdiĢlər sürətlə formalaĢmağa baĢlayır. Bir il ərzində uĢağın hərəkətlərinin inkiĢafında heyrətamiz dəyiĢikliklər baĢ verir. Bu dövrdə uĢaqlarda hərəki vərdiĢlər, xüsusilə əlin və ayağın mürəkkəb, tənzimlənmiĢ hərəkətləri sürətlə formalaĢır. Bu cür hərəkətlər sonralar uĢağın idrak və əqli qabiliyyətlərinin yaranmasında olduqca mühüm rol oynayır. Bir il ərzində uĢaq oturmağı, iməkləməyi, ayaq üstə durmağı və nəhayət böyüklərin köməyi ilə yeriməyi öyrənir. Bütün bunların sayəsində uĢağın ətraf aləm haqqında müvafiq məlumatlar əldə etməsi asanlaĢır. Nəticədə körpədə xarici aləm haqqında təsəvvürlər formalaĢmağa baĢlayır. Körpəlik dövründə uĢaqda temperatur, lamisə, görmə, iybilmə və dadbilmə duyğuları kompleks Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Bu, körpədə qavrayıĢın inkiĢafına imkan verir. Yeni doğulmuĢ uĢaq gözü ilə obyektləri izləyə bilsə də hələ iki-dörd aya qədər onun görməsi nisbətən zəif olur. Ġkinci aydan baĢlayaraq uĢaqda sadə rəngləri fərq- ləndirmək qabiliyyəti özünü göstərməyə baĢlayır. Ġki-üç aylıq körpə anasının gülümsəməsinə özünün gülümsəməsi və hərəkətlərinin ümumi fəallaĢması ilə reaksiya verir. Bu canlanma kompleksi adlanır. Psixoloqlar belə bir qənaətə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
219 219
219 219
219 219
219 219
219 gəlmiĢlər ki, yaĢlıların uĢaqla intensiv emosional ünsiyyəti uĢağın psixi inkiĢafına müsbət təsir etdiyi halda, laqeyd, ürəkdən gəlməyən ünsiyyət isə canlanma kompleksinin inkiĢafına mane olur və ümumi psixi inkiĢafı ləngidə bilir. UĢağın sifətindəki təbəssüm öz-özünə yaranmır. Buna anasının, onu əhatə edənlərin mehriban müraciəti səbəb olur. Ona görə də uĢaqla ünsiyyətdə olan adamların üzünün ifadəsi, mimikası xoĢ, fərəhli, səsi isə cəlbedici, emosional xarakter daĢımalıdır. Ġlk kompleks canlanma ünsürləri uĢağın həyatının ikinci ayında özünü göstərir. Bu – susmaq, təbəssüm, qığıldamaq Ģəklində baĢ verir. Üçüncü ayda bu ünsürlər bir sistem halında birləĢir və eyni vaxtda baĢ verir. Üçüncü-dördüncü ayda uĢaqlar öz davranıĢları ilə aydın Ģəkildə göstərirlər ki, onlar yalnız tanıĢ adamları, adətən, ailə üzvlərini görmək, eĢitmək və onlarla ünsiyyətdə olmağa üstünlük verirlər. Körpəlik dövrü nitqə yiyələnməyə hazırlıq dövrü adlanır. Birinci yaĢın sonunda uĢaq xeyli sözü baĢa düĢür, eyni zamanda tək-tək hecaları və sözləri tələffüz edə bilir. Körpədə hafizənin təĢəkkülü Ģərti reflekslərin meydana gəlməsi ilə əlaqədar baĢ verir. UĢaq ilk dəfə ancaq həyatında mühüm rol oynayan, üzvü tələbatı ilə bağlı olan cisimləri tanıyır. 5-6 aylıq uĢaqlar yaxın adamları tanımağa baĢlayırlar. 7-8 ayda isə adı çəkilən əĢyanı axtarırlar. UĢaqlarda emosiyalar çox erkən müĢahidə olunur. Bununla yanaĢı körpə uĢaqlarda emosiyalar çox dəyiĢkən olur.
dövrü 1 yaĢdan 3 yaĢa qədər olan dövrü əhatə edir. Bu dövrdə uĢaqlar öz tələbatlarını əĢyavi-manipulyativ fəaliyyətin köməyi ilə ödəyirlər. Erkən uĢaqlıq dövrü özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Bu dövrdə uĢaq nitqə yiyələnir və nəticədə Ģəxsiyyətin və fəaliyyət subyektinin formalaĢması üçün zəmin yaranır. Hələ körpəlik dövrünün sonunda (11-ci aydan) uĢaq nitqin fonetik quruluĢuna, yiyələnməyə baĢlayır, www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
220 220 getdikcə söz ehtiyatı artır və üçüncü yaĢın axırında 300-400-ə çatır. 1 yaĢ 10 aylıqdan baĢlayaraq uĢaq ayrı-ayrı sözləri cümlədə birləĢdirməyə baĢlayır. Nitqin inkiĢafı əsasında uĢaq əĢyaları ən parlaq zahiri əlamətlərinə görə qruplaĢdırmağa baĢlayır. Bunu ümumiləĢdirmənin ilkin mərhələsi kimi qeyd etmək mümkündür. Bu dövrdə psixikanın əsas formaları olan hafizə (tanıma Ģəklində), əyani-əməli təfəkkür, diqqət, qavrayıĢ fəal Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Ġkinci yaĢda uĢaq yaxın adamları və obyektləri qavradıqdan bir neçə həftə, üçüncü yaĢda bir neçə aydan sonra tanıya bilir. Tanıma ilə yanaĢı qavranılmıĢ əĢyaların xatırlanması da inkiĢaf edir. Erkən uĢaqlıq dövründə nitqin inkiĢafı ilə bağlı olaraq
bu dövrdə uĢaqlar öz fikirlərini sözlə ifadə edə bilsələr də, onların təfəkkürləri müəyyən hərəkətlərlə daha çox bağlı olub, bu hərəkətlərdə təzahür edir. Bu dövrdə uĢaqların fikri fəaliyyəti əsasən konkret cisim və hadisələrlə bağlı olur. Erkən uĢaqlıq yaĢında diqqətin yeni xüsusiyyətləri özünü göstərir. UĢağın böyüklərlə nitq ünsiyyəti burada mühüm rol oynayır. Söz siqnalları uĢağın diqqətinin müəyyən obyektə yönəlməsinə, qeyri-ixtiyari diqqətin davamlılığına və dəqiq- liyinə əsaslı təsir göstərir. Böyüklərin tələbi ilə uĢaqlarda ixtiyari diqqətin inkiĢafı üçün Ģərait yaranır. Ünsiyyət prosesində uĢağın biliyi, təcrübəsi tədricən artır. Nəticədə uĢaqda ixtiyari qavrayıĢın - müĢahidənin inkiĢafı üçün Ģərait yaranır. Burada böyüklərin uĢağın qavrayıĢını təĢkil etməsi əsas rol oynayır.
inkiĢafı üçün də zəmin yaranmıĢ olur. UĢaq özünü baĢqa əĢyalardan, onu əhatə edən adamlardan ayırmağa baĢlayır. Bu isə uĢaqda ilkin özünüdərketmə formasının meydana gəlməsinə səbəb olur. Üç yaĢında uĢaqda özü haqqında təsəvvür yaranır. Nəticədə uĢaq özünü adı ilə deyil, “mənim”, “mən” əvəzlikləri ilə adlandırmağa baĢlayır. Bununla bağlı
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|