MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

230 

230 

məktəbə  daxil  olan  uĢaqlarda  bu  cür  bacarıq,  baĢqa  sözlə, 

qavradıqları  cisimləri  məqsədəuyğun  təhlil  və  fərqləndirmə 

bacarığı  formalaĢmadığına  görə  təlimdə  ciddi  çətinliklərlə 

qarĢılaĢırlar. Ona görə də təlim fəaliyyəti prosesində uĢaqlarda 

həmin  bacarıqları  formalaĢdırmaq,  onları  müĢahidə  etməyə 

alıĢdırmaq 

zəruridir. 

UĢağın 

qavrayıĢının 

seçiciliyi, 

mənalılığı, predmetliliyi lazımi səviyyədə olmalıdır. 

Məktəbə  daxil  olan  vaxt  uĢağın  diqqəti  artıq  ixtiyari 

xarakter  daĢımalı,  onun  həcmi,  davamlılığı,  paylanması  və 

keçirilməsi  kifayət  qədər  inkiĢaf  etməlidir.  Altı  yaĢlı  uĢaq 

yalnız  o  zaman  uzun  müddət,  diqqəti  yayınmadan  hər  hansı 

bir  iĢlə  məĢğul  ola  bilər  ki,  həmin  iĢ  onu  maraqlandırsın, 

özünə cəlb etsin. Lakin bu yaĢ dövründə uĢaqda ixtiyari diqqət 

hələ  o  səviyyədə  formalaĢmamıĢdır  ki,  onun  üçün  maraqlı 

olmayan bir cismin və ya hadisənin üzərində mərkəzləĢməsini 

təmin etsin. Təlim fəaliyyəti isə ixtiyari diqqət olmadan keçə 

bilməz.  Burada  çox  vaxt  maraqlı  olmayan,  lakin  zəruri 

tapĢırıqları  da  yerinə  yetirmək  tələb  olunur.  Ona  görə  də 

təlimin  ilk  günlərindən  müəllim  Ģagirdlərdə  ixtiyari  diqqətin 

planlı Ģəkildə formalaĢdırılmasına fikir verməlidir.  

Altı  yaĢlı  uĢağın  hafizəsini  də  diqqətində  olduğu  kimi 

səciyyələndirmək lazım gəlir. UĢaq öz parlaqlığı, qeyri adiliyi 

ilə  diqqətini  cəlb  edən  cisim  və  hadisələri  asan  və  tez  yadda 

saxlayır.  Bu  o  deməkdir  ki,  bu  dövrdə  qeyri-ixtiyari  hafizə 

üstünlük  təĢkil  edir.  Təlim  fəaliyyətində  isə  ixtiyari  hafizəyə 

istinad olunması zəruridir. Məhz buna görə də məktəbə təzəcə 

daxil olan uĢağın hafizəsinə xüsusi tələb verilir. UĢağın tədris 

proqramını  yaxĢı  mənimsəməsi  üçün  onun  hafizəsi  ixtiyari 

xarakter 

daĢımaqla,  uĢaq  yaddasaxlamanın  səmərəli 

yollarından  istifadə  etməyi  bacarmalıdır.  Lakin  təcrübə 

göstərir  ki,  uĢaqlarla  xüsusi  Ģəkildə  iĢ  aparılmadıqda  bu  cür 

bacarıqlar çətin formalaĢır. 

Məktəbə  təzəcə  daxil  olan  uĢağın  hafizəsinə  xüsusi 

tələb  verilir.  UĢağın  tədris  proqramını  yaxĢı  mənimsəməsi 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

231 

231 

231 

231 

231 

231 

231 

231 

231 

üçün  onun  hafizəsi  ixtiyari  xarakter  daĢımaqla,  uĢaq 

yaddasaxlamanın  sadə  səmərəli  yollarından  istifadə  etməyi 

bacarmalıdır. 

Məktəbə  daxil  olarkən  uĢağın  təxəyyülü  də  inkiĢaf 

etməlidir. Xüsusilə uĢaqlarda təsvir əsasında təxəyyül surətləri 

yaratmaq  bacarığı,  baĢqa  sözlə,  bərpaedici  təxəyyül  müvafiq 

səviyyədə olmalıdır. 

UĢağın  məktəbə  psixoloji  hazırlığı  üçün  təfəkkürün 

inkiĢafı  xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  Məktəbə  yeni  gələn 

uĢaqlarda  təfəkkürün    əyani-əməli,    əyani-obrazlı    və    sözlü   

məntiqi növlərinin hər üçü lazımi səviyyədə inkiĢaf etməlidir. 

Bu  dövrdə  uĢaqlarda  təfəkkürün  prosesləri  də  müvafiq 

səviyyədə inkiĢaf etməlidir. UĢaqlar öz idrak obyektlərinə tən-

qidi yanaĢmağı və müstəqil fikirləĢməyi bacarmalıdırlar. 

UĢağın  nitqi  elə  səviyyədə  inkiĢaf  etməlidir  ki,  öz 

fikrini ifadə edə bilsin. UĢağın nitqindəki qüsurlar onun təlim 

fəaliyyətini çətinləĢdirir. 

UĢaqlarda  təlimə,  öyrənməyə  marağın,  idrak 

tələbatının  olması  da  məktəbə  psixoloji  hazırlığın  əsas 

Ģərtlərindəndir. Bununla yanaĢı olaraq uĢaqlarda təlim motivi 

kimi 

müvəffəqiyyət 

qazanmağa 

tələbat, 

müvafiq 

özünüqiymətləndirmə  və  iddia  səviyyəsinin  inkiĢafı  da 

zəruridir.  

Məktəbə  təzəcə  gələn  uĢaq  tamamilə  yeni  mühitə,  yeni 

əhatə dairəsinə daxil olur. Ona görə də burada uĢağın düĢdüyü 

yeni  mühitdə  həmyaĢıdları  və  böyüklərlə  ünsiyyətə  girə 

bilmək bacarığına yiyələnməsi də zəruridir. 

Bütün bunlarla yanaĢı uĢaqlarda müvafiq qabiliyyətlərin 

və  xarakter  əlamətlərinin  inkiĢafı  da  məktəbə  psixoloji 

hazırlıq üçün əsas Ģərtlərdən hesab olunur.  

 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

232 

232 

 

Bağça yaĢlı uĢaqların psixoloji xüsusiyyətləri (3-6 yaĢ) 

 

APARICI FƏALİYYƏT – OYUN, insanların davranış və fəaliyyət 

normalarının mənimsənilməsi 

-3-4  yaĢ  –  özünütəsdiq;  reaksiyaları:  sözə  qulaq  asmamaq, 

tərslik,  neqativizm,  höcətlik,  «böyükləri  məcbur  etmək»  («mən 

özüm», «mən özüm bilirəm», özünü öymə) 

TƏKBAġINA OYUN (əĢyavi, quraĢdırma, süjetli-rollu oyunlar) 

-5-6  yaĢ  –  böyüklərə  münasibətin  ahəngdarlığı,  uĢaqlara  mü-

nasibətin  inkiĢafı,  uĢaqlarla  birgə  oyun  (qaydalı,  süjetli-rollu 

oyunlar),  uĢaqlar  arasında  liderlik  və  tabeçilik  münasibətinin 

formalaĢması, «yarıĢ xarakterli oyunlar». 

-QuraĢdırma  oyunlarının  inkiĢafı,  PRAKTĠK  TƏFƏKKÜRÜN 

inkiĢafı. 

Rəsm  qabiliyyətinin,  musiqi  qabiliyyətinin  (musiqini  baĢa 

düĢmək, oxumaq, oynamaq) inkiĢafı, yaradıcılığın inkiĢafı. 

-Təfəkkürün EQOSENTRĠZMĠ. 

-QavrayıĢın  inkiĢafı  (perseptiv  iĢlərin,  perseptiv  etoalonların 

mənimsənilməsi), diqqətin, hafizənin qeyri-ixtiyaridən ixtiyariyə 

doğru inkiĢafı, iradənin inkiĢafı. 

-Hər Ģeylə maraqlanmaq (4-5 yaĢında «bu nədir?») 

-Təxəyyülün inkiĢafı (reproduktiv formadan yaradıcıya doğru). 

-BaĢqa  adamlarla  dialoji  nitqin  və  eqosentrik  nitqin  inkiĢafı, 

daxili nitqə keçid. 

-Məfhumların inkiĢafı (3-5 yaĢlarında sözlər cisim və hadisələri 

əvəz edən yerlik kimi, 6-7 yaĢlarında sözlərin əĢyaların mühüm 

əlamətini bildirməsi – konkret məfhumlar). 

-Təfəkkürün  əməliyyataqədərki  səviyyədə  (Piaje)    inkiĢafı,  təd-

ricən əməliyyat səviyyəsinə keçid. 

-Cins üzvlərinə, uĢaqların doğulmasına maraq: 

---