MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI.21.2. Yeniyetmə yaĢında Ģəxsiyyətin formalaĢması Ünsiyyət tələbatı.
- Yeniyetmələrin mənlik və əxlaqi Ģüuru.
- 1.Uşağın «özünüqiymətləndirməsi» ananın verdiyi qiymətin birbaşa təkrarı kimi özünü göstərir .
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
250 250 artım tez də aĢağı düĢür. 9 yaĢlı qızlarda boy artımı 3,8 sm, 10 yaĢda – 6,21 sm, 11 yaĢda – 7,17 sm, 12 yaĢda – 5,43 sm, 13 yaĢında təxminən 6 sm-ə çatır. Bu zaman artım əvvəlki illərə nisbətən az olsa da qənaətbəxĢdir. 14 yaĢında boy artımı 3,7 sm-ə, 15 yaĢında isə 2,3 sm-ə enir. Rəqəmlərdən göründüyü kimi, boy artımı qızlarda oğlanlara nisbətən tez baĢlasa da, sonradan əsaslı Ģəkildə aĢağı düĢür. Çəkinin artmasına gəldikdə bu dövrdə o boyun artmasından geri qalır. 9 yaĢlı oğlanların çəkisi orta hesabla 26,3 kq, 10 yaĢda – 29,0 kq (artım 2,7 kq), 11 yaĢda – 32,1 kq (artım 3,1 kq), 12 yaĢda – 36,0 kq (artım – 3,9 kq), 13 yaĢda – 39,2 kq (artım – 3,2 kq), 14 yaĢda – 45,5 kq (artım – 6,3 kq), 15 yaĢda – 51,9 kq (artım – 5,4 kq) olur. Rəqəmlərdən göründüyü kimi, yeniyetməlik dövründə oğlanlarda çəkinin artması qeyri-bərabər Ģəkildə gedir. 13 yaĢında çəkinin artımı aĢağı düĢür. Qızlarda da çəkinin artması təxminən eyni Ģəkildə gedir. 9 yaĢlı qızların çəkisi təxminən 25,28 kq, 10 yaĢda – 28,3 kq, 11 yaĢda – 32,0 kq, 12 yaĢda – 36,97 kq, 13 yaĢda – 41,9 kq, 14 yaĢda – 47,5 kq, 15 yaĢda – 50,6 kq-a bərabər olur. Qızlarda çəkinin ən az artımı 10 və 11 yaĢda özünü göstərir. Bu dəyiĢiklik xüsusilə cinsi yetiĢmənin baĢlanmasında özünü göstərir. UĢaqlara nisbətən yeniyetmələrin siması dəyiĢir, böyüklərə yaxınlaĢmıĢ olur. Əzələ kütləsi və əzələ gücü artır, nəticədə yeniyetmənin fiziki imkanı da artır. Yeniyetməyə elə gəlir ki, onun hər bir Ģeyə gücü çatar. Yeniyetmənin psixoseksual inkiĢafında xüsusi dəyiĢiklik baĢ verir. Bu dövrdə cinsi yetiĢmənin baĢlanması bir növ cinsi yetkinlik üçün baĢlanğıc rolunu oynayır. Bununla yanaĢı olaraq psixoloji yetkinliyin, eləcə də sosial yetkinliyin baĢ verməsi üçün müvafiq Ģərait yaratmıĢ olur. Yeniyetmələrdə sərvət sistemi dəyiĢir: ailə, məktəb, həmyaĢıdları yeni məna və əhəmiyyət kəsb etməyə baĢlayır.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
251 251
251 251
251 251
251 251
251 VI.21.2. Yeniyetmə yaĢında Ģəxsiyyətin formalaĢması
formalaĢmasında əsaslı dəyiĢiklik baĢ verir. Görkəmli psixoloq K.Levinin fikrincə keçid yaĢı olan yeniyetməlik dövründə mühüm proseslərdən biri onları istiqamətləndirən Ģəxsiyyətin həyati aləminin, ünsiyyət sahəsinin, qrup mənsubluğu və insanların tiplərinin geniĢlənməsindən ibarətdir. Burada yeniyetmədə ünsiyyət tələbatının meydana gəlməsi xüsusi rol oynayır. Bu dövrdə yoldaĢları ilə ünsiyyət səyi, həmyaĢıdlar kollektivinə meyl son dərəcə aydın təzahür edir. Ünsiyyət fəaliyyətinin obyekti həmyaĢıdlardan ibarət olur. Yeniyetmə ünsiyyət fəaliyyəti prosesində ictimai-əxlaqi münasibət normalarını mənimsəyir. Yeniyetmə yaĢında həmyaĢıd uĢaqların psixoloji intelektual cəhətdən bir-birinə uyğunlaĢmasını asanlaĢdıran Ģərait yaranır. Yeniyetmə yaxınlıq dərəcəsinə görə yoldaĢın üç tipini müəyyənləĢdirir: sadəcə olaraq yoldaĢ, yaxın yoldaĢ və Ģəxsi dost. Yeniyetmənin yaxın yoldaĢları və dostları ilə ünsiyyəti sadəcə olaraq təlim fəaliyyəti hüdudları ilə məhdudlaĢmır, həyatının bir çox sahələrini əhatə edir. Yeniyetmələrin həmyaĢıdları ilə ünsiyyəti təlimə olan münasibəti ikinci plana keçirir. Hətta yoldaĢları ilə ünsiyyətə nisbətən doğma adam- larla ünsiyyətin rolu xeyli azalır. Yeniyetmə belə hesab edir ki, həmyaĢıd uĢaqlarla münasibətlər onun Ģəxsi münasibətidir, heç kəsin buna qarıĢmağa haqqı yoxdur. Ona görə də yeniyetmənin dostları onun üçün referent qrupa çevrilir. Yeniyetmənin ünsiyyət fəaliyyətinin mühüm sahə- lərindən birini də “oğlan-qız” tipli münasibətlər təĢkil edir. Bu dövrdə oğlan və qızlar bir-birilə maraqlanmağa baĢlayırlar. Onlarda bir-birinin xoĢuna gəlmək arzusu yaranır. Bununla belə kiçik yeniyetməlik dövründə oğlan və qızların davranıĢı hələ ambivalent xarakter daĢıyır: onlar bir tərəfdən, bir-biri ilə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
252 252 maraqlanır, digər tərəfdən isə xüsusiləĢməyə meyl edirlər. Tədricən bu cür xüsusiləĢmə meyli aradan qalxır.
məktəblidən fərqli olaraq yeniyetmədə özünə, öz Ģəxsi həyatına, Ģəxsiyyətinin xüsusiyyətlərinə maraq yarandıqda, özünüqiymətləndirmə tələbatı, özünü baĢqaları ilə müqayisə etmə meyli əmələ gəlir. Nəticədə yeniyetmə özü üçün öz “mən”ini bir növ kəĢf edir. Mənlik Ģüurunun formalaĢmağa baĢlaması və sonrakı inkiĢafı yeniyetmənin bütün psixi həyatına, onun təlim fəaliyyətinin xarakterinə, ətrafdakılara münasibətinə öz təsirini göstərir. Yeniyetmənin mənlik Ģüurunun formalaĢması onun öz davranıĢını, mənəvi keyfiyyətlərini, xarakter və qabiliyyətlərini dərk etməsi ilə baĢlayır. Ġlk dövrlərdə yeniyetmənin mənlik Ģüurunun əsasını baĢqa adamların mülahizələri təĢkil edir. YaĢ artdıqca yeni- yetmə özünün Ģəxsiyyətini müstəqil təhlil etməyə və qiymətləndirməyə baĢlayır. Bu dövrdə yeniyetmələr öz müstəqilliklərini qoruyub saxlamağa çalıĢmaqla refleksiya əsasında mənlik Ģüurlarını, «mən» obrazını, «real» və «ideal mənin» əlaqəsini forma- laĢdırır və inkiĢaf etdirirlər. Bütün bunlarla yanaĢı olaraq yeniyetmələrdə özünü- qiymətləndirmə və özünəmünasibətin formalaĢması baĢ verir. Mövcud psixoloji ədəbiyyatda yeniyetmələrin özünü- qiymətləndirmələrinin aĢağıdakı tipləri qeyd olunur:
özlərində birinci növbədə valideynlərinin onlar haqqında qeyd etdikləri kefiyyətləri görürlər. Əgər valideynlər tərəfindən neqativ surət təlqin olunur və uĢaq bu nöqteyi nəzəri qəbul edirsə, onda özünün yararsızlıq, pislik hissinə üstün gəlməsinə qarĢı davamlı neqativ münasibət formalaĢır. UĢağın ailədən kənar sosial təmas dairəsinin məhdudluğu valideyninin güclü nüfuzu sayəsində verdiyi qiymət onun üçün yeganə daxili özünüqiymətləndirməsinə çevrilir.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|