MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI.21.4. Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti və onlarda idrak proseslərinin inkiĢafı
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
256 256 statusunun yaranmasına, bu da öz növbəsində onun özü haqqında təsəvvürlərinin dəyiĢməsinə gətirib çıxarır. Yeniyetmələrdə yaĢlılıq hissinin yaranmasında onun düĢdüyü referent qrup da müəyyən rol oynayır. Bu qrupda çox vaxt yaĢca böyük uĢaqların olması və onların yeniyetməni qəbul etməsi yaĢlılıq hissini bir daha gücləndirir. YaĢlılıq hissinin inkiĢafında yeniyetmənin özü üçün davranıĢ etalonu kimi seçdiyi nümunənin əhəmiyyəti böyükdür. Oğlanların formalaĢan kiĢi idealının məzmununda “əsil kiĢayə” xas olan keyfiyyətlər yer tutmağa baĢlayır. Bu cür keyfiyyətlərə bir tərəfdən qüvvət, iradə, digər tərəfdən dostluğa, yoldaĢlığa sədaqət aid olur. Yeniyetmə oğlanlar baĢqa adamları və özünü qiymətləndirərkən məhz həmin key- fiyyətləri əsas götürürlər. Yeniyetməlik dövründə qızların da sərvət meylləri əsaslı Ģəkildə dəyiĢir. Onların davranıĢ və rəftarlarında qadınlıq haqqındakı etalon və stereotiplər mühüm rol oynamağa baĢlayır.
Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti kiçik məktəblilərdən bir sıra xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Hər Ģeydən əvvəl, onlarla bir müəllim deyil, bir neçə müəllim məĢğul olmağa baĢlayır. Adətən, çox vaxt həmin müəllimlər öz davranıĢ, ünsiyyət üslublarına, eləcə də dərsi aparma tərzlərinə görə bir- birlərindən fərqlənirlər. Ayrı-ayrı müəllimlər yeniyetmənin qarĢısına müxtəlif tələblər qoyurlar. Bu isə yeniyetmələri hər bir yeni müəllimə fərdi olaraq uyğunlaĢmağa məcbur edir. Bununla yanaĢı olaraq yeniyetməlik yaĢı dövründə ayrı-ayrı müəllimlərə fərqləndirici münasibət özünü göstərməyə baĢlayır. Yeniyetmələr bəzi müəllimləri sevir, bəzilərindən zəhlələri gedir, bəzilərinə qarĢı isə laqeyd olurlar.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
257 257
257 257
257 257
257 257
257 Yeniyetmələr ciddi, lakin ədalətli, uĢaqlara xoĢ müna- sibət bəsləyən, materialı maraqlı və aydın izah edən, Ģagirdləri düzgün qiymətləndirən, hamıya eyni xeyirxah münasibət bəsləyən, demokratik ünsiyyət üslubuna malik olan müəllimləri daha yüksək qiymətləndirir və sevirlər. Yeniyetmələr müəllimin eridusiyasına, Ģagirdlərlə düzgün qarĢılıqlı əlaqə yaradan müəllimlərə daha çox üstünlük verirlər. Bununla yanaĢı artıq yeniyetmələr elmlərin əsasını sistemli Ģəkildə öyrənməyə, mənimsəməyə baĢlayırlar. Bunun üçün yeniyetmələrdən yüksək əqli inkiĢaf, idrak proseslərinin inkiĢafı tələb olunur. Yeniyetmələr yalnız dərsdə keçdiklərini deyil, eyni zamanda biliklərin yeni sahələrini müstəqil olaraq mənimsəməyə çalıĢırlar. Onlar müxtəlif dərnəklərdə iĢtirak etməyə can atırlar. Yeniyetmələr bütün fənlərə eyni seçici münasibət bəsləməyə baĢlayırlar. Lakin burada da sabitlik az olur. Bəzən bu və ya digər fənnə maraq dəyiĢə bilir. Onlarda peĢə marağının təĢəkkül etməsi sayəsində fənnləri “lazımlı” və “lazımsız” qruplara ayırırlar. Bunlardan asılı olaraq müəllimlərə münasibətləri də müxtəlif olur. Təlim fəaliyyətinin təsiri altında yeniyetmələrin idrak proseslərinn inkiĢafında da dəyiĢiklik baĢ verir. Təlim fəaliyyəti yeniyetmələrin qavrayışına əsaslı təsir göstərir və onun inkiĢafını sürətləndirir. Bu dövrdə Ģagirdlərin qavrayıĢı geniĢ əhatəli olmaqla ardıcıl və seçici xarakter daĢı- yır. Onların qavrayıĢı ən çox maraqlandıqları cisim və hadisələrlə bağlı olur. Yeniyetmələrdə zaman, məkan, hərəkət qavrayıĢı da xeyli inkiĢaf edir. Yeniyetməlik dövründə hafizə də xeyli inkiĢaf edir. Məntiqi hafizə fəal Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Yeniyetmələr məntiqi, eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun sayəsində mexaniki hafizənin inkiĢafı ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı yaxĢılaĢdır- maq yollarına maraq artır.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
258 258 Kiçik məktəblilərdən fərqli olaraq yeniyetmələr mate- rialı ümumiləĢdirməyə və sistemləĢdirməyə daha çox yer verməyə çalıĢırlar. Tədricən yeniyetmələr belə bir qənaətə gəlirlər ki, mənalı yaddasaxlama və yadasalma daha üstün əhəmiyyətə malikdir. ġübhəsiz, hələ elə materiallar da olur ki, onları hərfən yadda saxlamaq və yada salmaq lazım gəlir (tərifləri, teoremləri və s.). Bu kimi hallarda mexaniki yaddasaxlamaya ehtiyac hiss olunur. Lakin bu zaman mexaniki yaddasaxlama müəyyən dərəcədə məna əlaqəsi ilə Ģərtlənir. Məsələn, tarixi günləri yaxĢı yadda saxlamaq üçün Ģagirdlər onları müəyyən hadisələrlə əlaqələndirirlər. Təlim fəaliyyətinin təsiri altında məntiqi hafizə fəal Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢlayır. Yeniyetmələr müəllimin köməyi əsasında yaddasaxlamanın səmərəli yollarından istifadə etməyə baĢlayırlar. Beləliklə, yeniyetmələr məntiqi, eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun sayəsində mexaniki hafizənin inkiĢafı ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı yaxĢılaĢdırmaq yollarına maraq artır. Yeniyetməlik dövründə diqqətin inkiĢafında da özünəməxsus xüsusiyyətlər müĢahidə olunur. Bu dövrdə diqqətin tez-tez yayınması halları özünü göstərir. UĢağın təlim fəaliyyətindəki əsaslı dəyiĢikliklər, tələbat və maraq dairəsinin dəyiĢməsi, Ģagirdin ayrı-ayrı fənlərə, müəllimlərə münasibəti, keçirdiyi psixi hallar, yeni və rəngarəng təəssürat bolluğu, cinsi yetiĢmənin baĢlanması ilə əlaqədar güclü təəssüratlar, yaĢlılıq hissi ilə bağlı problemlər və s. diqqətin təzahür və inkiĢafına, burada mənfi halların özünü göstərməsinə səbəb ola bilir. Təlim və tərbiyənin təsiri altında yeniyetmələrdə sabit ixtiyari diqqət inkiĢaf etməyə baĢlayır. Diqqətin həcmi, davamlılığı, paylanması nisbətən məhsuldar xarakter daĢıyır. Yeniyetməlik dövründə təxəyyülün inkiĢafında xeyli irəliləyiĢ baĢ verir. Bərpaedici təxəyyül yüksək inkiĢaf səviy-
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|