MahirəNərimanqızı



Yüklə 5,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə161/219
tarix17.09.2017
ölçüsü5,95 Mb.
#20
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   219

www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

256 



256 

statusunun  yaranmasına,  bu  da  öz  növbəsində  onun  özü 

haqqında təsəvvürlərinin dəyiĢməsinə gətirib çıxarır. 

Yeniyetmələrdə  yaĢlılıq  hissinin  yaranmasında  onun 

düĢdüyü referent qrup da müəyyən rol oynayır. Bu qrupda çox 

vaxt  yaĢca  böyük  uĢaqların  olması  və  onların  yeniyetməni 

qəbul etməsi yaĢlılıq hissini bir daha gücləndirir. 

YaĢlılıq  hissinin  inkiĢafında  yeniyetmənin  özü  üçün 

davranıĢ  etalonu  kimi  seçdiyi  nümunənin  əhəmiyyəti 

böyükdür.  Oğlanların  formalaĢan  kiĢi  idealının  məzmununda 

“əsil  kiĢayə”  xas  olan  keyfiyyətlər  yer  tutmağa  baĢlayır.  Bu 

cür  keyfiyyətlərə  bir  tərəfdən  qüvvət,  iradə,  digər  tərəfdən 

dostluğa,  yoldaĢlığa  sədaqət  aid  olur.  Yeniyetmə  oğlanlar 

baĢqa adamları və özünü qiymətləndirərkən məhz həmin key-

fiyyətləri  əsas  götürürlər.  Yeniyetməlik  dövründə  qızların  da 

sərvət  meylləri  əsaslı  Ģəkildə  dəyiĢir.  Onların  davranıĢ  və 

rəftarlarında qadınlıq haqqındakı etalon və stereotiplər mühüm 

rol oynamağa baĢlayır.  

 

VI.21.4. Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti və onlarda  idrak 

proseslərinin inkiĢafı 

 

Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti kiçik məktəblilərdən bir 



sıra xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Hər Ģeydən əvvəl, onlarla 

bir müəllim  deyil, bir neçə müəllim  məĢğul  olmağa baĢlayır. 

Adətən,  çox  vaxt  həmin  müəllimlər  öz  davranıĢ,  ünsiyyət 

üslublarına,  eləcə  də  dərsi  aparma  tərzlərinə  görə  bir-

birlərindən  fərqlənirlər.  Ayrı-ayrı  müəllimlər  yeniyetmənin 

qarĢısına müxtəlif tələblər qoyurlar. Bu isə  yeniyetmələri hər 

bir  yeni  müəllimə  fərdi  olaraq  uyğunlaĢmağa  məcbur  edir. 

Bununla  yanaĢı  olaraq  yeniyetməlik  yaĢı  dövründə  ayrı-ayrı 

müəllimlərə  fərqləndirici  münasibət  özünü  göstərməyə 

baĢlayır.  Yeniyetmələr  bəzi  müəllimləri  sevir,  bəzilərindən 

zəhlələri gedir, bəzilərinə qarĢı isə laqeyd olurlar.  



www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



257 

257 


257 

257 


257 

257 


257 

257 


257 

Yeniyetmələr  ciddi,  lakin  ədalətli,  uĢaqlara  xoĢ  müna-

sibət bəsləyən, materialı maraqlı və aydın izah edən, Ģagirdləri 

düzgün  qiymətləndirən,  hamıya  eyni  xeyirxah  münasibət 

bəsləyən,  demokratik  ünsiyyət  üslubuna  malik  olan 

müəllimləri  daha  yüksək  qiymətləndirir  və  sevirlər. 

Yeniyetmələr  müəllimin  eridusiyasına,  Ģagirdlərlə  düzgün 

qarĢılıqlı  əlaqə  yaradan  müəllimlərə  daha  çox  üstünlük 

verirlər. 

Bununla  yanaĢı  artıq  yeniyetmələr  elmlərin  əsasını 

sistemli Ģəkildə öyrənməyə, mənimsəməyə baĢlayırlar. Bunun 

üçün yeniyetmələrdən yüksək əqli inkiĢaf, idrak proseslərinin 

inkiĢafı tələb olunur. Yeniyetmələr yalnız dərsdə keçdiklərini 

deyil, eyni zamanda biliklərin yeni sahələrini müstəqil olaraq 

mənimsəməyə  çalıĢırlar.  Onlar  müxtəlif  dərnəklərdə  iĢtirak 

etməyə  can  atırlar.  Yeniyetmələr  bütün  fənlərə  eyni  seçici 

münasibət bəsləməyə baĢlayırlar. Lakin burada da sabitlik az 

olur. Bəzən bu və  ya digər fənnə maraq dəyiĢə bilir. Onlarda 

peĢə  marağının  təĢəkkül  etməsi  sayəsində  fənnləri  “lazımlı” 

və  “lazımsız”  qruplara  ayırırlar.  Bunlardan  asılı  olaraq 

müəllimlərə münasibətləri də müxtəlif olur.  

Təlim  fəaliyyətinin  təsiri  altında  yeniyetmələrin  idrak 

proseslərinn inkiĢafında da dəyiĢiklik baĢ verir. 

Təlim fəaliyyəti yeniyetmələrin qavrayışına əsaslı təsir 

göstərir və onun inkiĢafını sürətləndirir. Bu dövrdə Ģagirdlərin 

qavrayıĢı geniĢ əhatəli olmaqla ardıcıl və seçici xarakter daĢı-

yır.  Onların  qavrayıĢı  ən  çox  maraqlandıqları  cisim  və 

hadisələrlə bağlı olur. Yeniyetmələrdə zaman, məkan, hərəkət 

qavrayıĢı da xeyli inkiĢaf edir.  

Yeniyetməlik  dövründə  hafizə  də  xeyli  inkiĢaf  edir. 

Məntiqi  hafizə  fəal  Ģəkildə  inkiĢaf  etməyə  baĢlayır. 

Yeniyetmələr  məntiqi,  eləcə  də  ixtiyari  hafizədən  istifadəyə 

üstünlük  verirlər.  Bunun  sayəsində  mexaniki  hafizənin 

inkiĢafı ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı yaxĢılaĢdır-

maq yollarına maraq artır. 



www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

258 



258 

          Kiçik  məktəblilərdən  fərqli  olaraq  yeniyetmələr  mate-

rialı  ümumiləĢdirməyə  və  sistemləĢdirməyə  daha  çox  yer 

verməyə  çalıĢırlar.  Tədricən  yeniyetmələr  belə  bir  qənaətə 

gəlirlər  ki,  mənalı  yaddasaxlama  və  yadasalma  daha  üstün 

əhəmiyyətə malikdir. ġübhəsiz, hələ elə materiallar da olur ki, 

onları  hərfən  yadda  saxlamaq  və  yada  salmaq  lazım  gəlir 

(tərifləri,  teoremləri  və  s.).  Bu  kimi  hallarda  mexaniki 

yaddasaxlamaya  ehtiyac  hiss  olunur.  Lakin  bu  zaman 

mexaniki  yaddasaxlama  müəyyən  dərəcədə  məna  əlaqəsi  ilə 

Ģərtlənir.  Məsələn,  tarixi  günləri  yaxĢı  yadda  saxlamaq  üçün 

Ģagirdlər onları müəyyən hadisələrlə əlaqələndirirlər. 

Təlim  fəaliyyətinin  təsiri  altında  məntiqi  hafizə  fəal 

Ģəkildə  inkiĢaf  etməyə  baĢlayır.  Yeniyetmələr  müəllimin 

köməyi  əsasında  yaddasaxlamanın  səmərəli  yollarından 

istifadə  etməyə  baĢlayırlar.  Beləliklə,  yeniyetmələr  məntiqi, 

eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun 

sayəsində 

mexaniki 

hafizənin 

inkiĢafı 

ləngiyir. 

Yeniyetmələrdə  yaddasaxlamanı  yaxĢılaĢdırmaq  yollarına 

maraq artır. 

Yeniyetməlik  dövründə  diqqətin  inkiĢafında  da 

özünəməxsus  xüsusiyyətlər  müĢahidə  olunur.  Bu  dövrdə 

diqqətin tez-tez yayınması halları özünü göstərir. UĢağın təlim 

fəaliyyətindəki əsaslı dəyiĢikliklər, tələbat və maraq dairəsinin 

dəyiĢməsi, Ģagirdin ayrı-ayrı fənlərə, müəllimlərə münasibəti, 

keçirdiyi  psixi  hallar,  yeni  və  rəngarəng  təəssürat  bolluğu, 

cinsi  yetiĢmənin  baĢlanması  ilə  əlaqədar  güclü  təəssüratlar, 

yaĢlılıq  hissi  ilə  bağlı  problemlər  və  s.  diqqətin  təzahür  və 

inkiĢafına,  burada  mənfi  halların  özünü  göstərməsinə  səbəb 

ola bilir. 

Təlim  və  tərbiyənin  təsiri  altında  yeniyetmələrdə  sabit 

ixtiyari  diqqət  inkiĢaf  etməyə  baĢlayır.  Diqqətin  həcmi, 

davamlılığı, paylanması nisbətən məhsuldar xarakter daĢıyır. 

Yeniyetməlik  dövründə  təxəyyülün    inkiĢafında  xeyli 

irəliləyiĢ baĢ verir. Bərpaedici təxəyyül  yüksək inkiĢaf səviy-



Yüklə 5,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   219




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə