www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
284
284
birinci növbədə bu cür məna maneələrinin yaranmasının
qarĢısını almağa çalıĢmalıdır. Bu cəhətdən müəllim üçün əsas
problem zəruri təsir vasitəsini seçmək deyil, həm də Ģagirdin
rəftar və davranıĢının motivlərini, onun baxıĢlarını,
münasibətlərini bilməkdir. Belə olduqda məna maneələrinin
yaranmasının qarĢısı alınır, tərbiyəvi tədbirin gücü artır.
Məktəbdə Ģagirdlərlə aparılan tərbiyəvi iĢlərin mühüm
yollarından biri əxlaqi söhbətlərdən ibarətdir. ġagirdlərin
əxlaq tərbiyəsində bu cür söhbətlərin səmərəli nəticə verməsi
üçün istər fərdi, istərsə də kollektiv Ģəkildə aparılan əxlaqi
söhbətlər zamanı aĢağıdakı prinsiplərə əməl olunmalıdır.
1.
Əxlaqi söhbətlərin məzmunu Ģagirdlərin yaĢ səviy-
yəsinə uyğun olmalıdır.
2.
Söhbət aparılan kollektivi, onların istiqamətini,
qarĢılıqlı münasibətini, təlimə, müəllimə münasibətlərini yaxĢı
bilmək və nəzərə almaq lazımdır.
3.
Söhbəti konkret bir səbəblə, ölkənin və kollektivin
həyatında baĢ verən bir hadisə ilə, yeni kitab və ya kinofilmlə
əlaqələndirərək, onlarla bağlı Ģəkildə təĢkil eləmək zəruridir.
4.
Söhbətə aydın, konkret misallardan baĢlamaq daha
münasibdir. Söhbət zamanı Ģagirdlər üçün yeni olan, inan-
dırıcı faktlardan, misallardan istifadə edilməlidir.
Bu zaman məharətlə çatdırılan, təhlil edilən mənfi
nümunələr də böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. Məsələn,
borc hissindən danıĢarkən eqoizimin nə qədər çirkin keyfiyyət
olduğunu konkret misallarla açıb göstərmək faydalı olur.
5.
Əxlaqi söhbət zamanı Ģagirdlərdə maksimum fəallıq
yaratmaq, onları canlı fikir mübadiləsinə cəlb etmək onlarda
fikir oyatmaq, əxlaq məsələləri üzərində düĢünməyə məcbur
etmək lazımdır.
6.
ġagirdlərin Ģüuruna çatdırılan məsələlərin yaxĢı
əsaslandırılması da böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu cəhətə
əməl olunması xüsusilə yeniyetmə və böyük məktəblilərlə iĢ
zamanı daha çox zərurət təĢkil edir.
7.
Əxlaqi söhbət zamanı Ģagirdlərdə dərin və aydın
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
285
285
285
285
285
285
285
285
285
emosiyaların yaranmasına nail olmaq lazımdır. Bu isə o
zaman mümkün ola bilər ki, müəllim söhbəti etinasız,
həvəssiz deyil, emosional və canlı keçirsin.
ġagirdlərin tərbiyəsində nəzərə alınması zəruri olan
yollardan biri də müəllimin, tərbiyəçinin şəxsi nümunəsindən
düzgün istifadə olunmasından ibarətdir. Adətən, kiçik
məktəblilər çox vaxt müəllimi təqlid edir, ona oxĢamağa
çalıĢırlar. Lakin bəzən bunu Ģüursuz, düĢünmədən edirlər.
Bəzən də özlərindən asılı olmayaraq onun xarici davranıĢ
tərzini bir növ yamsılayırlar. Yeniyetmələr və böyük
məktəblilər isə çox vaxt nümunədən Ģüurlu olaraq istifadə
edirlər. Özünü artıq böyük hesab etməyə baĢlayan yeniyetmə
böyüklərin hərəkət və davranıĢlarını təqlid etməyə cəhd
göstərir. Ona görə də yeniyetmələrdə onları əhatə edən
adamların (xüsusilə onlara yaxın və əziz olan adamların) dav-
ranıĢına qarĢı kəskin maraq və diqqət yaranır. Böyüklərin bu
və ya digər keyfiyyətini Ģüurlu Ģəkildə təqlid edən yeniyetmə
çox vaxt onların mənfi keyfiyyət və hərəkətlərini də təkrar
edir. Məhz buna görə də müəllimin özünü müsbət bir nümunə
kimi təqdim etməsi zəruridir.
ġagirdlərin Ģəxsiyyətini tərbiyə edərkən, Ģübhəsiz onun
birdən-birə, bütün hallarda düzgün davranıĢ forması
seçəcəyini gözləmək olmaz. Bəs onda Ģagirdin davranıĢı necə
təshih
olunmalıdır?
ġagirdlərin
davranıĢını
istiqa-
mətləndirmənin, təshih etmənin ən təsirli yolları onun
təriflənməsi və məzəmmət olunması, rəğbətləndirilməsi və
cəzalandırılmasından ibarətdir.
Təriflənmə, rəğbətləndirmə davranıĢın düzgün motiv və
formalarını möhkəmləndirməyə xidmət edir. Məzəmmət və
cəzalandırma isə, mənfi təhriklərin və düzgün olmayan
davranıĢ formalarının qarĢısını alır, onları ləngidir. Lakin
tərbiyə zamanı bunlardan düzgün istifadə olunmalıdır. Tərif-
lənmə, rəğbətləndirilmə nə ĢiĢirdilməməli, nə də lazım
olduğundan aĢağı səviyyədə olmamalıdır. Adətən, Ģagirdin bu
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
286
286
və ya digər davranıĢ tərzi həddindən artıq ĢiĢirdildikdə onda
yersiz bədgumanlıq, lovğalıq keyfiyyəti yarana bilər.
Məzəmmət və cəzalandırma da Ģagirdin günahının dərəcəsinə
uyğun, ədalətli olmalıdır.
Nəhayət tərbiyəvi iĢin mühüm formalarından biri də
özünütərbiyədir. Sonrakı bölmədə özünütərbiyədən geniĢ
bəhs etdiyimizə görə bir daha onun üzərində dayanmırıq.
Məktəblilərin tərbiyəlilik göstəriciləri və kriteri-
yaları. ġagirdlərin tərbiyə prosesini idarə etmək üçün
tərbiyənin təsiri altında onların Ģəxsiyyətində baĢ verən
dəyiĢiklikləri nəzərə almaq imkanının olması lazım gəlir.
BaĢqa sözlə, Ģagirdlərin tərbiyəlilik səviyyəsini aĢkara çıxar-
maq imkanımız olmazsa, tərbiyə prosesini idarə etməyimiz də
mümkün olmazdı. Tərbiyə psixologiyası və pedaqoqikasının
ən baĢlıca vəzifələrindən biri əxlaqi cəhətdən tərbiyəliliyin
kriteriyalarının məzmununu aĢkara çıxarmaq və müəllimləri
uĢaqda Ģəxsiyyətin formalaĢmasının gediĢi haqqında tam
dəqiq və etibarlı məlumat verə bilən metodlarla
silahlandırmaqdan ibarətdir.
Biz həyatda çox vaxt elə adamlara rast gəlirik ki, onlar
müəyyən Ģəraitdə əxlaqi cəhətdən düzgün davrana bilirlər.
Lakin bu adamların biz hələ əxlaqi cəhətdən tərbiyəli
olduğunu söyləyə bilmərik. Biz yalnız o adamın əxlaqi
tərbiyəliliyə malik olduğunu söyləyə bilərik ki, həmin adam
heç cür əxlaqsız hərəkətə yol verə bilməsin. Ona görə də
əxlaqi tərbiyəliliyin əsas kriteriyalarından biri əxlaqi tələ-
batların, hiss və adətlərin formalaşma səviyyəsindən
ibarətdir.
ġəxsiyyətin formalaĢmasının və tərbiyəliliyin mühüm
kriteriyalarından biri də davranışın ixtiyarilik səviyyəsindən
ibarətdir. Ġnsanın əxlaqi cəhətdən sabitliyi, çətinlikləri aradan
qaldıra bilmək bacarığı öz arzularını, istəklərini idarə edə
bilmək və öz niyyətini yerinə yetirə bilmək bacarığı, öz
davranıĢını idarə edə bilmək bacarığı olmadan mümkün
deyildir.
Dostları ilə paylaş: |