www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
293
293
293
293
293
293
293
293
293
uĢaqlar kimi böyüklərin rolunu oynamaq, özünü onlara
oxĢatmaq istəmir. Onlar böyük olmaq və baĢqaları tərəfindən
də böyük kimi qəbul edilmək istəyirlər. Buradan isə onların öz
Ģəxsiyyətinin sürətli inkiĢafı tələbatları meydana gəlir ki, bu
da özünütərbiyənin bir vasitə kimi həyata keçirilməsinə gətirib
çıxarır. Yeniyetmə öz üzərində iĢləməklə, birinci növbədə, öz
Ģəxsi davranıĢındakı qüsurları aradan qaldırmağa, özündəki
zəif cəhətləri ləğv etməyə, ikincisi, özünü güclü, bacarıqlı və
müstəqil aparmağa imkan verən Ģəxsiyyətin müsbət
keyfiyyətlərini
formalaĢdırmağa
çalıĢır.
AparılmıĢ
tədqiqatlardan aydın olur ki, yeniyetmələr birinci növbədə
özlərində olan iradi nöqsanları aradan qaldırmağa və özlərində
möhkəm iradəli adam üçün xas olan cəsarət, mərdlik, dözüm-
lülük, təkidlilik kimi iradi keyfiyyətləri tərbiyə etməyə can
atırlar.
Ġlk gənclik dövründə özünütərbiyə fiziki və iradi özü-
nütəkmilləĢdirmə ilə yanaĢı, mənəvi özünütəkmilləĢdirməyə
də xidmət edir. Özünütərbiyənin bu mərhələsində məktəblilər
ən çox özlərində düzlük,mehribanlıq, rəhmlilik, səxavətlilik,
dosta, yoldaĢa qarĢı sadiqlik, daima ona kömək etməyə hazır
olmaq və s. kimi keyfiyyətləri tərbiyə etməyə can atırlar.
ġagirdlərin özünütərbiyəsinin təĢkili. Özünütərbiyə o
qədər də asan proses deyildir. O, özünüidarənin yüksək
forması olduğuna görə Ģagirdlərin bu iĢi asanlıqla yerinə
yetirəcəklərini guman etmək olmaz. Ona görə də bu sahədə
onlara kənardan, tərbiyəçilər tərəfindən köməklik göstə-
rilməsi, istiqamət verilməsi zəruridir. Özünütərbiyənin,
bununla da əlaqədar ümumiyyətlə tərbiyənin səmərəliyi öz
üzərində iĢləyən Ģagirdlərlə həmin iĢin təĢkili, onlara istiqamət
verilməsi və köməklik göstərilməsindən çox asılıdır.
ġagirdlərin özünütərbiyəsini təĢkil edərkən, birinci
növbədə kollektiv qarĢısında bu cür məqsədin qoyulmasından
baĢlamaq lazımdır. Sosial psixologiyadan aydındır ki,
insanların ümümi iĢdə təması və vəhdəti nə qədər güclü
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
294
294
olarsa, onların qarĢılıqlı təsiri bir o qədər səmərəli xarakter da-
Ģıyar. Buradan isə aydın olur ki, əgər kollektivdəki bir neçə
adam, xüsusilə kollektiv üzvlərinin hamısının hüsni rəğbətini
qazanan adamlar öz üzərlərində iĢləməyə, özünütərbiyə ilə
məĢğul olmağa baĢlayarlarsa, bu hal kollektivin baĢqa
üzvlərinə də mütləq sirayət edəcəkdir.
Adətən, kollektiv vasitəsilə ayrı-ayrı Ģagirdlərin
qarĢısına özünütərbiyə öhdəliyi qoyulması da bu iĢin səmərəli
nəticə verməsinə səbəb olur. Bu tədbir o zaman daha çox
təsirli xarakter daĢıyır ki, yarıĢ Ģərtlərinə daxil edilsin və bu
iĢə sinfin fəalları nəzarət etsinlər.
Sinif kollektivi ilə özünütərbiyə iĢini təĢkil edərkən
təkcə onların qarĢısına özünütərbiyə məqsədi qoymaqla
məhdudlaĢmamalı, bu iĢin səmərəli yollarını tapmaqda da
onlara köməklik göstərməlidir. Birinci növbədə Ģagirdi uzun
və ya qısa müddət ərzində öz üzərində aparacağı iĢlə əlaqədar
vəzifələri dəqiq müəyyənləĢdirməyə, birinci növbədə özünü-
tərbiyənin həyata keçirəcəyi vəzifələri qeyd etməyə və həmin
iĢi dönmədən yerinə yetirməyi öyrətmək lazımdır. Əgər
Ģagirddə özününəzarət zəifdirsə, bu keyfiyyəti onda aĢılamaq
zəruridir. Çünki o, özünənəzarət edə bilməzsə özünütərbiyə də
istənilən səviyyədə həyata keçə bilməz. Bu iĢə kollektivin
dostcasına nəzarəti də köməklik göstərməlidir.
Heç olmazsa kiçicik bir müvəffəqiyyətin əldə edilməsi
özünütərbiyəni səmərələĢdirmək üçün oluqca böyük
əhəmiyyətə malikdir. Məhz ona görə də ilk dövrlər bu sahədə
kollektivə köməklik göstərmək olduqca vacibdir.
Kollektivdə özünütərbiyə məsələsi ilə əlaqədar müsbət
ictimai rəyin yaranması da bu iĢin müvəffəqiyyəti üçün
faydalıdır.
Nəhayət, Ģagirdlərin özünütərbiyəsinə istiqamət verən
müəllimin özünün bu sahədə nümunə göstərməsi, daim
özünün pedaqoji ustalığını və Ģəxsiyyətini təkmilləĢdirməsi
həmin iĢi müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsinə təkan verir.
Bütün dediklərimizdən aydın olur ki, müəllim Ģa-
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
295
295
295
295
295
295
295
295
295
girdlərin özünütərbiyəsinə ciddi rəhbərlik etməlidir. Bu zaman
o dörd vəzifənin həyata keçirilməsinə fikir verməlidir.
Birinci vəzifə, Ģagirdlərin özlərində Ģəxsiyyətin müsbət
keyfiyyətlərini inkiĢaf etdirmələri və öz davranıĢındakı bu və
ya digər nöqsanı aradan qaldırmalarına cəhd göstərməyi
oyatmaq (və ya dəyiĢmək). Əgər belə cəhd yoxdursa bunu
misallar əsasında Ģagirdə baĢa salmaq, onlarda inam yaratmaq
zəruridir.
İkinci vəzifə, Ģagirdin öz Ģəxsiyyətinə tənqidi yanaĢ-
masına, öz davranıĢının xüsusiyyətlərini təhlil edə bilməsinə,
öz qüsurlarını göstərməsi və dərk etməsinə köməklik
göstərmək.
Üçüncü vəzifə, müəllim, tərbiyəçi Ģagirdin özünütərbiyə
proqramını tərtib etməsinə, hansı keyfiyyəti inkiĢaf etdirmək
lazım gəldiyini, hansıları isə aradan qaldırmağın zəruri
olduğunu müəyyənləĢdirməsinə köməklik göstərməlidir.
Dördüncü vəzifə, müəllim, tərbiyəçi Ģagirdləri özünü-
tərbiyənin ən səmərəli, düĢünülmüĢ yolları, priyomları ilə
silahlandırmalıdır.
VI.23.5.ġagirdlərin əxlaq tərbiyəsinin psixoloji
əsasları
Əxlaqi Ģüur və əxlaqi davranıĢın formalaĢmasının
vəhdəti. Tərbiyə psixologiyasında diqqəti cəlb edən əsas
məsələlərdən biri Ģəxsiyyətin əxlaq tərbiyəsi, onda əxlaqi
sahənin formalaĢmasıdır. Adətən, məktəblinin tərbiyəsindən
danıĢarkən
birinci
növbədə
onun
əxlaqi
cəhətdən
formalaĢmasına nəzər yetirirlər. Buna görə də Ģəxsiyyətin
əxlaqi sahəsinin formalaĢmasının psixoloji əsasları ilə tanıĢ
olmaq tərbiyəçi üçün az əhəmiyyətə malik deyildir.
Hamıya məlumdur ki, uĢağın düĢdüyü yeni Ģəraitdə necə
Dostları ilə paylaş: |