MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gənc nəslin tərbiyəsində ailənin rolu.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
298 298 Ģəkildə deyil, qruplarda, kollektivdə yaĢayır və fəaliyyət göstərir. Ona görə də öz qrupunun hər bir üzvünün tərbiyəsində həmin qrupun, kollektivin rolu böyükdür. Məhz bu mənada uĢaq kollektivinin böyüməkdə olan Ģəxsiyyətin formalaĢmasında rolunu qeyd etməmək olmaz. Kollektiv bir növ uĢaq Ģəxsiyyətinin inkiĢafı üçün Ģərait və Ģərt rolunu oynayır. UĢaq kollektivi öz üzvlərinə qarĢı tərbiyələndirici funksiyanı yerinə yetirir. Kollektiv öz üzvlərinə təsir edir, onlardan müvafiq davranıĢ tərzinə əməl etməyi tələb edir. Kollektivin təqdiri və məzəmməti, sağlam tənqidi, iĢgüzar və ciddi tələbi öz üzvlərində Ģəxsiyyətin inkiĢafına təsir edir, qüsurların aradan qaldırılmasına səbəb olur. Məhz buna görə də müəllim və tərbiyəçilər Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢmasında, o cümlədən onların əxlaq tərbiyəsində kollektivin bu cür imkanlarından istifadə etməyə çalıĢmalıdırlar. Düzgün təĢkil olunmuĢ kollektiv yüksək tərbiyələndirici qüvvəyə malik olur. Xüsusilə yeniyetməlik və ilk gənclik dövründə Ģagirdlərin tərbiyəsinə kollektivin həlledici təsiri belə bir psixoloji cəhətlə də bağlıdır. Adətən bu dövrdə yaranan uĢaq kollektivləri eyni tələbata malik olan, müstəqilliyə can atan həmyaĢıdlardan ibarət olur. Ona görə də uĢaqlar ən çox yoldaĢları ilə qarĢılıqlı əlaqədə olur, onları anlayır, onlarla asanlıqla razılığa gəlirlər. Nəticədə kollektivin tərbiyələndirici təsir gücü daha real və faydalı olur. Bu cəhəti nəzərə alaraq müəllim və tərbiyəçilər tərbiyəvi tədbirin təĢkili zamanı kollektivin həmin imkanlarından lazımi dərəcədə istifadə etməlidir. YaxĢı təĢkil edilmiĢ Ģagird kollektivində ictimai həmrəylik, ictimai rəyə hörmət, yoldaĢlıq və dostluq, yüksək ideya inamı, humanizm və s. kimi yüksək əxlaqi hisslərin formalaĢmasına geniĢ imkan yaranır. Yüksək ictimai həmrəylik hissinin formalaĢması Ģagirdi kollektivin ümumi iĢində daha fəal Ģəkildə iĢtirak etməyə, kollektiv qarĢısında öz məsuliyyətini dərk etməyə yönəldir. Həmin hisslərin olması Ģagirdləri öz sinfinin, öz məktəbinin Ģərəfi uğrunda mübarizəyə təhrik edir. UĢaq kollektivində xüsusilə yoldaĢlıq və dostluq hissinin formalaĢması üçün geniĢ imkan yaranır. Burada Ģagirdlərin bir-birinə qarĢı həssaslığı, qayğıkeĢliyi xüsusi yer tutur. Kollektivdə yaranan bu cür hisslər Ģagirdləri bir-birinə qarĢı qayğı göstərməyə, lazımi köməklik etməyə yönəldir. Yaxınlıq, yoldaĢlıq münasibətləri dostluq hissinin formalaĢmasına, hər bir gəncin yaxın dostunun meydana gəlməsinə səbəb olur. Kollektiv möhkəm olduqda onun bütün normaları öz üzvlərinin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
299 299
299 299
299 299
299 299
299 normalarına çevrilir. O cümlədən kollektiv üzvlərində yüksək ideya inamı yaranmıĢ olur. Nəhayət kollektiv özü Ģagirdlərdə kollektivçilik hissinin formalaĢmasına da gətirib çıxarır ki, nəhayət həmin Ģagirdlərdə onları əhatə edən yoldaĢlarına qarĢı əsl humanist münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Onlarda empatiya (baĢqa adamların psixi halətlərini baĢa düĢmək və onların dərdinə Ģərik olmaq qabiliyyəti), identifikasiya, mehribanlıq və s. kimi keyfiyyətlər baĢ qaldırır.
olduğu ilk qrup ailədir. UĢaq ilk növbədə ailədə tərbiyə alır. Onun sonrakı taleyi, həyatda tutacağı mövqe həmin tərbiyədən çox asılıdır. Ailə tərbiyəsi məsələsi ta qədim zamanlardan Ģəxsiyyətin formalaĢmasında əsas vasitə olmuĢdur. Azərbaycanın görkəmli Ģairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi ailəni uĢağın ilk tanıĢ olduğu ictimai mühit adlandırmıĢdır. Nizamiyə görə uĢaqların həyatda düzgün mövqe tutması üçün ailə tərbiyəsi əsas olmalıdır. UĢaqlara ictimai borcu Ģüurlu mənimsətmək, ictimai mənafeyin pozulmasına qarĢı mübariz, ədalətli, əməksevər ruhda həyata vermək valideynin vətəndaĢlıq borcuna sadiq qalması ilə Ģərtlənir, onun özünün cəmiyyətə münasibətini, cəmiyyətdə tutduğu mövqeyi müəyyənləĢdirir. Məhz ailə uĢaq Ģəxsiyyətinin formalaĢmasının ilk məktəbi olur. Böyüklərlə ünsiyyət prosesində uĢaq tam bir əxlaqi sərvət və ideallar sistemini mənimsəyir. Bütün bunların formalaĢmasında böyüklərin Ģəxsiyyətinin –xüsusiyyətləri, ailə üzvlərinin qarĢılıqlı münasibəti əsaslı rol oynayır. BaĢqa sözlə, uĢağın tərbiyəsi, onun Ģəxsiyyətinin inkiĢafı valideynlərinin Ģəxsiyyətinin necə formalaĢmasından çox asılıdır. Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, sən valideynlərin üçün nə etmisənsə, övladlarından da onu gözləməlisən. Çünki onun Ģəxsiyyətinin formalaĢmasında sənin münasibətlərin öz əksini tapır. BaĢqa sözlə, uĢaq öz valideynini bir nümunə kimi qavrayır, onun bütün münasibətlər sistemini mənimsəyir və öz davranıĢına daxil edir. Burada görkəmli psixoloq L.S.Vıqotskinin bir fikrini xatırlamaq yerinə düĢərdi. L.S.Vıqotski göstərir ki, uĢağın gerçəkliyə münasibəti lap əvvəldən sosial münasibət xarakteri daĢıyır. UĢaq artıq körpəlik dövründən böyüklərdən özünün ətraf mühitlə əlaqəsi üçün vasitəçi kimi istifadə etməyə baĢlayır. Bu prosesdə o, dilə yiyələnir. Ailənin yaĢlı üzvləri əĢyaların simvolik iĢarələri barədə uĢağa biliklər verməklə həmin əĢyalara və hadisələrə qarĢı öz münasibətlərini də çatdırırlar. Beləliklə, tədricən uĢaqda bilik, münasibət və təəssürat sistemi yaranır
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|