MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI.23.6. “Çətin” uĢaqlar və onlarla aparılan iĢin xüsusiyyətləri
- Yüksək, idarə olunmayan səviyyəyə çatan emosi- onallığa malik olan tipə
- Hədsiz dərəcədə utancaq, hər şeydən tez təsirlənən , küsəyən, qorxaq, həyəcanlı
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
300 300 və uĢaq Ģəxsiyyətinin sonrakı inkiĢafı bu zəmindən çox asılı olur. Ona görə də ailədə uĢaqların tərbiyəsinə çox erkən, kiçik yaĢlardan baĢlamaq lazımdır. Bu vəzifə isə birinci növbədə ailənin üzərinə düĢür. Ġnsan anadan olduğu gündən ömrünün axırına kimi bir çox tərbiyəvi təsirlərin əhatəsində yaĢayır. Ona görə də valideynlər uĢağı ilk gündən elə tərbiyə etməlidirlər ki, onun hansı yaĢındasa yenidən tərbiyəsinə ehtiyac qalmasın. O, cəmiyyət üçün faydalı adam kimi böyüsün, ailə, kollektiv, ümumiyyətlə xalq üçün ağır yükə çevrilməsin. Adətən, Ģəxsiyyətində mənfi keyfiyyətlər formalaĢan adamdakı həmin keyfiyyətləri aradan qaldırmaq, onu yenidən tərbiyə etmək ağır və gərgin zəhmət tələb edir. Bu cəhəti nəzərə almaq uĢaqların ailədə tərbiyəsi zamanı birinci növbədə onların davranıĢ və rəftarlarında mənfi keyfiyyətlərin yaranmasının qarĢısını almaq, bu cür keyfiyyətlərin yaranması imkanlarını aradan qaldırmaq lazımdır. ġübhəsiz, biz burada ailə tərbiyəsinin bütün məsələlərini geniĢ əhatə etmək fikrində deyilik. Bu iĢlə tərbiyə nəzəriyyəsi sahəsində çalıĢan mütəxəssislər məĢğul olurlar. Lakin qısaca olaraq qeyd etmək lazımdır ki, ailədə uĢaqların tərbiyəsi onların Ģəxsiyyətinin formalaĢmasına xidmət etdiyinə görə onun bütün cəhətlərini də əhatə etməlidir. Bu mənada ailədə uĢaqların əqli, əmək, əxlaqi, fiziki, estetik tərbiyəsi məsələləri valideynlərin nəzərindən qaçmamalıdır. VI.23.6. “Çətin” uĢaqlar və onlarla aparılan iĢin xüsusiyyətləri
Psixoloji və pedaqoji ədəbiyyatda tez-tez «çətin uĢaqlar» sözünə rast gəlmək olur. Müəllim və tərbiyəçilər çox vaxt bəzi uĢaqların «çətinliyindən» Ģikayətlənirlər. Əksər halda «çətin» uĢaqların sırasına sözə baxmayan, Ģıltaq, tərs, intizamsız, kobud, tənbəl, yalançı və s. uĢaqları daxil edir və bunları asosial uĢaqlar kimi xarakterizə edirlər. Bu cür uĢaqların pedoqoji baxımsızlıqdan irəli gəldiyini xüsusilə qeyd edirlər. Adətən «çətin» uĢaqların xüsusiyyətləri ən çox yeni- yetməlik dövründə özünü göstərir. Bu dövr uĢaqlarda “çətinliyin” yaranmasına təkan verir. Psixoloji tədqiqatlar «çətin» yeniyetmələrin dörd qrupunu müəyyənləĢdirmək imkanı vermiĢdir: 1) davra- www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
301 301
301 301
301 301
301 301
301 nıĢındakı qüsurları onun emosional-iradi inkiĢaf səviyyəsi ilə Ģərtlənən yeniyetmə; 2) pedaqoji cəhətdən baxımsız və nəticədə əxlaqi təsəvvürlərə yiyələnməyən yeniyetmə; 3) əlveriĢli olmayan inkiĢaf Ģəraiti və ya tərbiyəçinin düzgün iĢ apara bilməməsinin təsiri ilə “çətin” böyüyən yeniyetmə; 4) uyğun gəlməyən münasibətlərlə Ģərtlənən və yaxud “xüsusi çətin tərbiyə olunanlar”. Psixoloqlar emosional sahəsində problemlərin olması ilə bağlı hələ kiçik məktəb yaĢı dövründə «çətin» uĢaqların meydana gəldiyini də qeyd edirlər. Bununla bağlı olaraq «çətin» uĢaqları üç qrupa ayırırlar (L.D.Stolyarenko): təcavüzkar uĢaqlar; yüksək emosionallığa malik olan uĢaqlar; hədsiz dərəcədə utancaq, hər Ģeydən tez təsirlənən, küsəyən, qorxaq, həyəcanlı uĢaqlar.
olmaz ki, həyatında heç olmazsa bir dəfə təcavüzkar hərəkət etməmiĢ olsun. Lakin bunların hamısını «təcavüzkar» adlandırmaq olmaz. Bu qrupa yalnız o uĢaqları aid etmək olar ki, onların təcavüzkar hərəkətləri, reaksiyaları özünün davamlılığı,affektiv davranıĢa səbəb olma xarakteri ilə fərqlənsinlər.
sərt reaksiya verirlər. Əgər onlar hər hansı bir sevinc, Ģadlıq hissi keçirirlərsə, öz ekspressiv davranıĢları sayəsində bütün sinfi hərəkətə gətirirlər; əgər onlar əzab, iztirab hissləri keçirirlərsə – onların iniltisi, ah-vayı, ağlamağı həddindən artıq uca və diqqəticəlbedici olacaqdır. Hədsiz dərəcədə utancaq, hər şeydən tez təsirlənən, küsəyən, qorxaq, həyəcanlı uĢaqlar isə öz hisslərini həddindən artıq ucadan və aydın ifadə etməyə utanır, baĢqalarının diqqətini cəlb etməkdən qorxduqlarına görə öz problemlərini sakit keçirirlər. Çox vaxt “çətin” uĢaqların meydana gəlməsi ailə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
302 302 tərbiyəsində yol verilən nöqsanlarla bağlı olur. Ailədə valideynlər arasında uĢaqların tərbiyəsində vahid tələbin olmaması, uĢağın tərbiyəsi və onun Ģəxsiyyətinin inkiĢafı üçün müvafiq Ģəraitin yaradılmaması, valideynlər arasında ciddi konfliktin olması, valideyinlərin davranıĢında uĢağa mənfi təsir edəcək qüsurların mövcudluğu, ailədə əxlaq, ictimai münasibət normalarına uyğun olmayan sərvət və normalar sisteminin formalaĢması və s. “çətin” uĢaqların yaranmasının baĢlıca səbəbləridir. Hələ kiçik məktəb yaĢı dövründə emosional sahəsində problemlərin olması ilə bağlı «çətin» uĢaqların meydana gəlməsi də özünəməxsus amillərlə bağlı olur. Kiçik məktəblilərdə emosional pozğunluğa səbəb olan amillərə aĢağıdakıları aid etmək olar: 1) təbii xüsusiyyətlər (məsələn, temperamentin tipi); xoleriklərdə oyanma çox vaxt yüksək olduğundan, onlarda təcavüzkarlıq yüksək olur; melanxoliklər ağlağan, hər Ģeydən tez təsirlənən, utancaq olurlar); 2) sosial amillər: – ailə tərbiyəsinin tipi (uĢağı rədd etmək, həyəcanlı- vasvası tərbiyə, hipersosial tərbiyə, eqoistik tərbiyə); – müəllimlərin münasibəti; – məktəb psixoloqunun təsiri. “Çətin” uĢaqlarla iĢ aparmaq və onlarda özünü göstərən qüsurları aradan qaldırmaq üçün bu cür uĢaqların əmələ gəlməsinin səbəblərini araĢdırmaq, psixoprofilaktika və psixokorreksiya vasitələrindən sistemli Ģəkildə istifadə etmək lazım gəlir. Bu sahədə məktəb psixoloqlarının üzərinə xüsusi iĢ düĢür. Burada birinci növbədə əsas diqqət Ģəxsiyyəti sosial cəhətdən deformasiyaya uğrayan, asosial uĢaqların vaxtında diaqnostikasını verməyə yönəldilməlidir. Bu zaman uĢaqda “çətinliyin” yaranması səbəblərinin aĢkara çıxarılmasına da xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bütün bunların əsasında və uĢağın fərdi xüsusiyyətini nəzərə almaqla onunla aparılacaq tərbiyəvi iĢ sistemi müəyyənləĢdirilməlidir.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|