MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Deməli, öyrənməyə qabillik insanın təlim prosesində bilik, bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və
- Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
315 315
315 315
315 315
315 315
315 onun müstəqil yerinə yetirə bildiyini ona öyrətmək qədər mənasızdır. Bununla yanaĢı təlim fəaliyyətinin səmərəliliyini təmin etmək üçün Ģagirdlərin mənimsəmə imkanlarının aĢkara çıxarılması da ən zəruri Ģərtlərindəndir. ġagirdlərin mənimsəmə imkanlarının aĢkara çıxarılmasında yaş həssaslığı haqqında psixologiyada toplanmıĢ məlumatların əhəmiyyəti böyükdür. UĢağın inkiĢafının ayrı-ayrı mərhələlərində psixikanın bu və ya digər istiqamətdə inkiĢafı üçün daha əlveriĢli Ģərait yaranır. Bunlardan bəzisi müvəqqəti, keçici xarakter daĢıyır. Görünür psixi fəaliyyətin ayrı-ayrı dövrlərinin olması və güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Bu cür yaĢ dövrləri bu və ya digər psixi xüsusiyyət və keyfiyyətin inkiĢafı üçün nisbətən optimal olar- sa, həmin dövrləri senzitiv dövrlər adlandıra bilərik. Məsələn, nitqin inkiĢafı üçün bir yaĢdan beĢ yaĢa qədər olan dövr, riyazi qabiliyyətlərin formalaĢması üçün 15-20 yaĢ senzitiv dövr hesab olunur. Psixi inkiĢafın senzitiv dövrlərinin əhəmiyyətini qeyd edərək L.S.Vaqotski yazırdı: “Bu dövrdə hissi həssaslıq inkiĢafda dərin dəyiĢikliklər əmələ gətirərək onun bütün gediĢinə müəyyən təsir göstərir. BaĢqa vaxtlarda həmin Ģərtlər özü tamamilə neytral olar, ya da inkiĢafın gediĢinə əks təsir göstərə bilər. Senzitiv dövrlər bizim təlimin optimal müd- dətləri adlandırdığımız anlarla tam uyğyn gəlir”. Ona görə də Ģagirdlərlə apardığımız təlim iĢini onların psixi inkiĢaflarının “senzitiv” dövrlərinə uyğunlaĢdırmaq təlim prosesini optimal- laĢdırmağın mühüm Ģərtlərindən biridir. VI. 24.3. Öyrənməyə qabillik problemi və mənimsəmə Öyrənməyə qabillik problemi. Bu problem Ģagirdlərin geridə qalma, mənimsəyə bilməmə səbəblərini aĢkara çıxarmaqla əlaqədar meydana çıxan problemdir. Təlim
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
316 316 materiallarının mənimsənilməsində geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xarakteristikası əsasında psixoloqlar “öyrənməyə qabillik” anlayıĢını irəli sürmüĢlər. Həmin anlayıĢ altında Ģagirdlərin bilikləri və təlim fəaliyyəti tərzlərini mənimsəməyə nə dərəcədə həssas, qabil olduqları nəzərdə tutulmuĢdur. Öyrənməyə qabilliyi Ģagirdin əqli inkiĢafı ilə qarıĢdırmaq olmaz. Yüksək əqli inkiĢaf səviyyəsinə malik olan adamda bəzən öyrənməyə qabilliyin aĢağı səviyyədə olduğunu müĢahidə etmək mümkündür. YaĢ artdıqca əqli inkiĢaf yüksək səviyyəyə qalxa bildiyi halda, öyrənməyə qabillik uzun müddət az və ya çox dərəcədə öz sabitliyini saxlaya bilər. Deməli, öyrənməyə qabillik insanın təlim prosesində bilik, bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və keyfiyyətinin fərdi göstəricisindən ibarətdir. Öyrənməyə qabilliyin ümumi və xüsusi növləri vardır. Öyrənməyə ümumi qabillikdən danıĢarkən hər cür materialı, bütün tədris fənlərini mənimsəməyə qabillik, öyrənməyə xüsusi qabillikdən söhbət gedərkən isə ayrı-ayrı materialları (müxtəlif elmləri, incəsənəti, yalnız bir fənni, tək bir praktik fəaliyyət növünü) mənimsəməyə qabillik nəzərdə tutulur. Bunlardan birincisi fərdin ümumi, ikincisi isə xüsusi istedadının göstəricisi hesab olunur. Öyrənməyə qabilliyin əsasında idrak proseslərinin, Ģəxsiyyətin iradi-emosional sahəsinin inkiĢaf səviyyəsi, eləcə də bunlardan doğan təlim komponentlərinin inkiĢafı dayanır. Lakin öyrənməyə qabillik təkcə fəal dərketmənin inkiĢaf səviyyəsilə, daha doğrusu, subyektin müstəqil olaraq dərk etmə və mənimsəmə bacarığı ilə deyil, onun artıq müvafiq bilik və bacarıqlara malik olan adamın köməyilə dərk edə və mənimsəyə bilmək bacarığı səviyyəsi ilə də Ģərtlənir. Ona görə də öyrənməyə qabillik təlim və mənimsəmə qabiliyyəti kimi müstəqil dərk etmə qabiliyyətlərindən fərqlənir və yalnız idrak qabiliyyətlərinin inkiĢafı kimi qiymətləndirilə bilməz. Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri. Psixoloqların geridə qalan Ģagirdlərlə apardıqları iĢlər zamanı www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
317 317
317 317
317 317
317 317
317 müəyyən edilmiĢdir ki, bu cür uĢaqlar deduktiv əqli nəticə apara bilmir, əsas əlamətləri, xüsusilə bir neçə belə əlamət olduqda, ayırmaq və onların əsasında ümumiləĢdirmə apar- maqda çətinlik çəkirlər. Bununla yanaĢı olaraq, geridə qalan Ģagirdlər təhlil aparmaqda da çətinlik çəkir, adətən onların mücərrədləĢdirmə və ümumiləĢdirmə səviyyələri problemin məhsuldar Ģəkildə həlli üçün lazım olan səviyyədən aĢağı olur. Təlimdə yetirməyən bu cür Ģagirdlərin sözlü-məntiqi təfəkkürünün inkiĢafı əyani-əməli təfəkkürlərindən geridə qalır. Ona görə də həmin Ģagirdlər ya qaydanın Ģərhini baĢa düĢmür, ya da qayda haqqında yalnız formal biliklər məsələnin düzgün həllinə gətirib çıxarmır. Psixoloji tədqiqatlar təlimdə geridə qalan Ģagirdlərin üç tipini müəyyənləĢdirməyə imkan vermiĢdir: birinci tip özünün öyrənməyə qabilliyinin aĢağı səviyyəsi ilə, lakin təlimə qarĢı müsbət münasibətləri və məktəbli mövqelərini saxlamaları ilə xarakterizə olunurlar;
yüksək keyfiyyətləri və məktəbli mövqelərini qismən və ya tamamilə itirmələri ilə fərqlənirlər;
olmaqla onlarda təlimə qarĢı mənfi münasibət və məktəbli mövqelərini qismən və ya tamamilə itirmə xüsusiyyətləri özünü göstərir. Psixoloji tədqiqatlar geridə qalan Ģagirdlərin bu cür tiplərinin özünəməxsus yarımtipləri olduğunu da aĢkara çıxarmıĢdır (N.Ġ.Muraçkovski). Hər bir tipi yarımtiplərə ayırmaq üçün aĢağıdakı iki göstəriciyə istinad olunmuĢdur: 1)
Ģagirdlərin təlimdəki müvəffəqiyyətsizliklərini əvəz etmələrinə imkan verən vasitələr; 2)
Gələcəkdə müəyyən fəaliyyətə qarĢı yönəlmənin olması və ya da olmaması.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|