MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- А.Н. Леонтьев.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
327 327
327 327
327 327
327 327
327 yənləĢdirmək o qədər də çətin deyildir. Burada verilmiĢ mənasız hecaların, rəqəmlərin və s. miqdarı materialın həcmini müəyyən edir. Mənalı yadda saxlanılacaq materialın həcmini müəyyənləĢdirmək isə çətindir. Burada fikri proseslərin iĢtirakı lazım gəlir. ġagirdin təcrübəsi və biliyindən asılı olaraq həmin material sistemləĢdirilir. Öyrənilən materialda ikinci dərəcəli məsələlər atılır, fikri dayaqlar– mətnin struktur vahidləri ayrılır, onun bütün bir hissəsi ümumiləĢdirilir. Ona görə də təlim materialının həcmini təkcə onun ünsürlərinin miqdarı ilə ölçmək olmaz. Çünki Ģagirdlər dərslikdə yazılanı olduğu kimi deyil, mətni fikrən iĢləmək əsasında onda alınan formada, öz təcrübəsinə uyğun Ģəkildə öyrənir, yadda saxlayırlar. ġagirdlərin hər birində bu proses özünəməxsus Ģəkildə gedir. Mənalı təlim materialının həcmini yalnız mənimsənilməsi tələb olunan yeni anlayış və iĢlərin miqdarı ilə ölçmək mümkündür. Bu cür materialın həcmini eyni zamanda onda müəyyənləĢdirilən əlaqələrin və mühakimələrin miqdarı ilə də ölçmək mümkündür. Təcrübə göstərir ki, məhz bu cəhətlər nəzərə alınmadıqda Ģagirdlərin öyrənməli olduqları mənalı materialların həcmi dərslik və dərs vəsaitlərində ya tələb olunduğundan artıq, ya da aĢağı səviyyədə olur ki, bunların hər ikisi Ģagirdlərin öyrənməsinə mənfi təsir göstərir. Materialın həcminin həddindən artıq ĢiĢirdilməsi, Ģagirdlərdə yorğunluq, materiala qarĢı ikrah hissi yaradır. ġagirdlər belə materialdan birtəhər yaxa qurtarmağa çalıĢırlar. Materialın həcmi az olduqda, daha doğrusu, buradakı yeni anlayıĢ və əlaqələrin miqdarı həddindən aĢağı olduqda material Ģagird üçün maraqsız olur. Nəhayət, təlim materialının emosionallıq dərəcəsi də Ģagirdlərin həmin materialı mənimsəmələrinə təsir edən xüsusiyyət kimi özünü göstərir. Buraya materialın cazibə- darlığı, Ģagirdlərdə müəyyən hiss və emosiya yarada bilmə xüsusiyyətlərini aid etmək olar. Adətən, Ģagirdlərdə qüvvətli
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
328 328 müsbət hissi hal yaradan material cansıxıcı materiala nisbətən asan öyrənilir və yadda saxlanılır. Mənfi emosional təsirə malik olan material isə bəzən pis, bəzən də cansıxıcı materiala nisbətən yaxĢı yadda saxlanılır.
Məktəb təcrübəsində, təlim fəaliyyətini həyata keçirərkən çox vaxt belə bir sual diqqəti cəlb edir: Ģagirdi yaxĢı oxumağa və ümumiyyətlə oxumağa yönəldən, təhrik edən nədir? BaĢqa sözlə, Ģagirdlərin təlim fəaliyyəti necə motivləĢir, onlar hansı motivlərin təhriki altında hərəkət edirlər? ġübhəsiz bu cür suallara düzgün cavab tapılması müəllimin həmin sahədə Ģagirdlərlə iĢ aparmasını, təlim fəaliyyətini idarə etməsini asanlaĢdıra bilər. Birinci növbədə, ümumiyyətlə, motivin və moti- vasiyanın nədən ibarət olduğunu nəzərdən keçirək. Motiv insanı hər hansı bir məqsədəyönəlmiĢ iĢə, fəaliyyətə təhrik edən səbəbdir. Ġnsan beynində əks olunaraq onu fəaliyyətə təhrik edən və həmin fəaliyyəti müvafiq tələbatların ödənilməsinə yönəldən Ģeyləri A.N.Leontyev həmin fəaliyyətin motivi adlandırmıĢdır 1 .
xarakterizə olunur. Onlar hər Ģeydən əvvəl bir-birlərindən tələbatların növlərinə görə fərqlənirlər. Ona görə də tələbatlarda olduğu kimi, motivlər təbii və ali (maddi və mənəvi) ola bilir. Bundan baĢqa, A.N.Leontyevə görə motiv obraz, anlayıĢ, fikir, ideal Ģəklində də çıxıĢ edə bilər. Motivasiyaya gəldikdə bu elə motivlər birliyidir ki,
1 А.Н. Леонтьев. Проблемы развития психики. М., 1972, с.342. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
329 329
329 329
329 329
329 329
329 Ģəxsiyyətin yönəliĢliyini müəyyən etməklə onun fəaliyyətinin səmərəliliyini də Ģərtləndirir. Motivasiya təhriklə fəaliyyətin məqsədi arasındakı əlaqə və münasibətlərin açılmasında ifadə olunur. Məlum olduğu kimi, onun həyata keçirilməsi prose- sində motivlərin məqsədə keçməsi və məqsədin motivə çevrilməsi baĢ verə bilər. Psixoloqlar belə bir qənaətə gəlmiĢlər ki, təlim uğurları təkcə Ģagirdin təlimə, öyrənməyə qabilliyi, bütövlükdə qabiliyyətləri və s. ilə deyil, həm də təlim motivasiyası ilə Ģərtlənir. BaĢqa sözlə, onun “yaxĢı oxuması” üçün bütün digər Ģərtlərlə yanaĢı həm də təlim motivasiyasının formalaĢması zəruridir (Ə.Ə.Əlizadə). Ġnsan fəaliyyətinin baĢqa sahələrində olduğu kimi, təlim fəaliyyətində də özünün xarakteri və fəaliyyət prosesində oynadığı rola görə motivlərin, o cümlədən təlim motivlərinin aĢağıdakı növlərini qeyd etmək olar: 1) sitüativ və geniĢ motivlər; 2) fəaliyyətin nəticəsinə yönələn və onun özünə doğru yönələn motivlər; 3) eqoistik və ictimai əhəmiyyətli motivlər. Motivləri təzahür xüsusiyyətlərinə görə psixoloji ədəbiyyatda geniĢ istifadə olunan iki qrupa ayırmaq müm- kündür: 1) geniĢ sosial motivlər və 2) idrak motivləri. Bununla yanaĢı olaraq, motivlərin xarici və daxili tipləri də qeyd olunur. Təlim fəaliyyətində bu cür motivlərin formalaĢması Ģagirdlərin tələbat sahəsinin formalaĢması ilə sıx bağlıdır. Müəyyən Ģeylər, hadisələr, Ģərait insanın müvafiq fəallığının mənbəyi kimi insan fəaliyyətinin motivinə çevrilir. Həmin mənbələri üç əsas kateqoriyaya ayırmaq mümkündür: daxili, xarici və Ģəxsi mənbələr. Birinci, daxili mənbələr insanın tələbat sahəsi ilə bağlı olur. Ġnsanda bu cür tələbatlar anadangəlmə və həyatda qazanılan xarakter daĢıya bilər. Birinci halda orqanizmin üzvü
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|