MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
57
Digər bir əsasa görə eksperimentin daha iki növünü qeyd edirlər: müəyyənedici eksperiment və öyrədici (formalaşdırıcı) eksperiment. YaĢ və pedaqoji psixologiyada eksperimentin bu növlərindən geniĢ istifadə olunur. Müəyyənedici eksperiment psixi hadisələrin fərdlərdə inkiĢaf səviyyəsini aĢkara çıxarmaq üçün istifadə olunur. Burada eksperimentator psixi hadisələrin gediĢinə təsir etmir. Öyrədici (formalaĢdırıcı) eksperimentə gəldikdə bu eksperimentatorun fəal, məqsədəyönəlmiĢ təsiri prosesində yoxlananlarda psixikanın inkiĢaf xüsusiyyətlərini aĢkara çıxarmasından ibarətdir. Bu cür eksperimentləri psixoloji- pedaqoji eksperiment adı ilə də adlandırırlar. Eksperimenti fərdi Ģəkildə, ayrıca bir adam üzərində və qrup Ģəklində, bir neçə adam üzərində eyni vaxtda aparmaq mümkündür. Psixoloji tədqiqatlar zamanı müsahibə metodundan da istifadə olunur. Bəzən müĢahidə və eksperiment zamanı bu və ya digər hadisənin baĢ verməsi səbəblərini aĢkara çıxarmaq mümkün olmur. Bunun üçün müsahibə metodu psixoloqun köməyinə çatır. Sual-cavab yolu ilə psixoloq ona lazım faktı əldə edir. Lakin müsahibə istintaqa çevrilməməlidir. Suallar düĢünülmüĢ və birmənalı olmalıdır. Müsahibə metodunu çox vaxt sorğu metodu kimi də qeyd edirlər. Sorğunun müxtəlif variantlarından istifadə etmək olar. Onların hər birinin üstün və çatıĢmayan cəhətləri vardır. Sorğunun üç əsas növünü qeyd edirlər: şifahi, yazılı və sərbəst sorğu. Şifahi sorğu, adətən, yoxlananın reaksiya və davranıĢı üzərində müĢahidə aparmaq tələb olunduqda həyata keçirilir. Yazılı sorğuya nisbətən Ģifahi sorğu insan psixologiyasına daha dərindən nüfuz etmək imkanı verir. Belə ki, tədqiqat zamanı yoxlanan adamın reaksiya və davranıĢından asılı olaraq
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 58 tədqiqatçı öz suallarını tənzim etmək imkanına malik olur. Lakin sorğunun bu variantının keçirilməsi üçün uzun vaxt və tədqiqatçının xüsusi hazırlığı tələb olunur. Belə ki, cavabların obyektivlik dərəcəsi çox vaxt tədqiqatçının özünün davranıĢ və Ģəxsi xüsusiyyətlərindən asılı olur. Yazılı sorğu daha çox adamı əhatə etməyə və buna nisbətən az vaxt sərf etməyə imkan verir. Bu cür sorğunun daha geniĢ yayılmıĢ forması anketlərdir. Lakin yazılı sorğunun qüsurlu cəhəti ondan ibarətdir ki, bu zaman yoxlananın suallara reaksiyasını görmək mümkün deyildir.
variantlarıdır. Lakin bunu fərqləndirən cəhət ondan ibarətdir ki, veriləcək suallar əvvəlcədən müəyyənləĢdirilmir. Bu cür sorğu zamanı tədqiqatın taktika və məzmununu asanlıqla dəyiĢdirmək mümkündür. Bu isə yoxlananlardan müxtəlif məlumatları əldə etməyə imkan verir. Psixologiyada yardımçı metod kimi
fəaliyyət metodlarının təhlilindən də istifadə olunur. Fəaliyyət məhsulu kimi Ģagirdlərin icra etdikləri yazı iĢlərini, onların bədii yaradıcılıq məhsullarını: yazdıqları Ģer və hekayələri, əl iĢlərini, çəkdikləri rəsmləri və s. aid etmək olar. Belə ki, Ģagirdlərin yazı iĢlərini yoxlamaq və təhlil etməklə onlarda yazı vərdiĢlərinin inkiĢaf xüsusiyyətlərini, digər fəaliyyət məhsullarını təhlil etməklə həmin sahədə bacarıq və qabiliyyətlərinin xüsusiyyətlərin aĢkara çıxarmaq mümkündür. Fəaliyyət məhsullarının təhlili daha çox yoxlananı əhatə etməyə imkan verir. Müasir psixologiyada psixodiaqnostik metodlardan da istifadə olunur. Bunlardan ən geniĢ Ģəkildə tətbiq olunanı testlərdir. Test qısa müddətli standartlaĢdırılmıĢ psixoloji sınaqdır. Testin köməyi ilə insanın psixologiyası və www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
59
davranıĢının kəmiyyət və keyfiyyətcə dəqiq qiymətləndirilməsi bir sıra əvvəlcədən verilmiĢ standartlara – test normalarına nə dərəcədə uyğun olmasının müqayisəsi əsasında həyata keçirilir. Testlərin müxtəlif növləri vardır. Onlardan ən geniĢ yayılanları aĢağıdakılardır: müvəffəqiyyət testləri, intellekt
konkret bilik bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmə dərəcəsi aĢkara çıxarılır.
aĢkara çıxarmağa xidmət edir. Ġntellekt testləri haqqında ilk fikir F.Qalton (1822-1911) tərəfindən irəli sürülmüĢdür. Sonralar fransız psixoloqu A.Bine ilk psixoloji testləri yaratmıĢdır(1905-ci il). «Əqli yaĢ » anlayıĢından istifadə edən alman psixoloqu V.ġtern əqli koeffisenti (ĠQ) aĢığıdakı formulla ölçməyi müəyyənləĢdirmiĢdir: 100
хроноложи йаш ягли IQ
Hal – hazırda psixodiaqnostik tədqiqatlarda D.Vekslerin Ģkalasından, «proqressiv Raven matrisasından», R.Amtxauerin əqlin (intellektin) strukturu testindən, Q.Y.Ayzenqin «öz qabiliyyətlərinizi yoxlayın», «özünüzün əqli
inkiĢaf koeffisentinizi yoxlayın» və s. geniĢ istifadə olunur. Ġntellekt testlərindən fərqli olan xüsusi qabiliyyət testlərindən də istifadə olunur. Bu cür testlərin köməyi ilə insanların nə kimi xüsusi qabiliyyətlərə (musiqi, riyazi, texniki və s.) malik olduqları aĢkara çıxarılır. Kreativ testlər insanlarda yaradıcılıq qabiliyyətlərini Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|