MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġnstiktiv davranıĢ
- Psixikanın yaranma və inkiĢafının öyrənilməsi tarixindən.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
63
Nemov R.S. Psixoloqiə. V 3-x kniqax, kn. 1. – M., 1998, s. 5-90. Maklakov A.Q. Obhaə psixoloqiə. – Piter, 2001, s. 12-69. RubinĢteyn S.L. Osnovı obhey psixoloqii. V 2-x tom – t. 1, M.,1989, s.12-89. Fress P., Piaje J. Gksperimentalğnaə psixoloqiə Vıp. 1-2 .M., 1966, s. 99-155
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 64 2 - c i F Ə S Ġ L PSĠXĠKANIN FĠLOGENEZDƏ ĠNKĠġAFI Qısa xülasə Psixikanın yaranma və inkiĢafının öyrənilməsi tarixindən. Hər cür materiyanın inikas qabiliyyətinə malik olması. Psixikanın filogenezdə inkiĢafı əksetdirmənin tropizm, instinktiv, həyatda qazanılan və intellektual davranıĢ formaları kimi. Tropizmlər bioloji amillərə orqanizmin özünəməxsus cavab vermə üsulu kimi. Tropizmlərin növləri: fototropizm, termotropizm, xemotropizm, topotropizm.
qarĢı anadangəlmə reaksiya forması kimi. Heyvanlarda vərdiĢlər həyatda qazanılan davranıĢ forması kimi.
Heyvanlarda intellektual davranıĢ forması və onun xüsusiyyətləri.
tarixindən. Psixikanın yaranması və inkiĢafının öyrənilməsi təbiət elmlərinin, o cümlədən psixologiyanın qarĢısında duran mürəkkəb, mühüm vəzifələrdən olmuĢdur. Hələ eramızdan əvvəl psixikanın (ruh) yaranması, mahiyyəti ilə bağlı iki fərqli www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
65
dünyagörüĢü: idealist və materialist dünyagörüĢü barədə fikirlər irəli sürmüĢdülər. Ġdealistlər hesab edirdilər ki, psixika (ruh) bədəndən asılı olmayaraq mövcuddur və materiyadan əvvəl yaranmıĢdır. Materialistlərə görə isə materiya obyektiv gerçəklikdir, bizim Ģüurumuzdan asılı olmayaraq mövcuddur və daim dəyiĢir, hərəkətdə olur, inkiĢaf edir. Psixika yüksək surətdə təĢəkkül tapmıĢ materiyanın məhsuludur. Psixologiya elminin baĢlıca vəzifələrindən biri də insan psixikasını öyrənməklə bağlıdır. Lakin insan psixikasının təbiətini öyrənmək üçün ilk növbədə pasixikanın necə yaranmasını, canlıların bioloji təkamülü nəticəsində onun necə inkiĢaf etdiyini və insanlarda necə yeni məzmun kəsb etdiyini müəyyənləĢdirmək lazımdır. Daha vacib məsələlərdən biri də insan psixikasının tarixi inkiĢafının öyrənilməsi ilə bağlıdır. Müasir insanların psixi xüsusiyyətləri heç də insan psixikası üçün əbədi olan bir keyfiyyət deyildir. Onlar ictimai mühitin, Ģəraitin inkiĢafı nəticəsində dəyiĢir. Sosial-iqtisadi Ģərait insan psixikasında əvvəlkilərdən fərqli yeni keyfiyyətlər yaradır. Yəni insan psixikası əbədi, dəyiĢməz olaraq qalmır. Ġstənilən konkret tarixi Ģəraitdə insan psixikasının bəzi xüsusiyyətləri inkiĢaf edir, Ģəraitlə ziddiyyət təĢkil edənlər isə sanki «dondurulur». Cansız, qeyri-üzvü materiyadan baĢlamıĢ ən ali mürəkkəb materiya olan insan beyninə qədər hər cür materiya maddi aləmin ümumi keyfiyyəti olan inikas (əksetdirmə), baĢqa sözlə, təsirə cavab vermə qabiliyyətinə malikdir. Ġnikasın forması materiyanın varlıq formasından asılıdır. Cansız maieriyada baĢ verən keyfiyyət dəyiĢikliklərinə əsasən canlı materiya yaranır və o, daha mürəkkəb xassəyə - qıcıqlanma xassəsinə malik olur. Bu xassə canlıların xarici təsirlərə fəal reaksiyalarına imkan verir. Qıcıqlanmanın inkiĢafı həyat Ģəraitinin mürəkkəbləĢməsi və orqanizmin anatomik quruluĢunun təkmilləĢməsi nəticəsində həssaslıq artmıĢ, www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 66 tədricən duyğular yaranmıĢdır. Psixikanın filogenezdə inkiĢafı əksetdirmənin tropizm,
formalarında təzahür etmiĢdir. Elementar qıcıqlanma sadə, birhüceyrəli orqanizmlərdə özünü göstərir və onların mühüm təsirinə hərəkətlə cavab verirlər. Mühit canlı orqanizmə bioloji təsir göstərə bilər ki, bunun nəticəsində həmin orqanizmin protoplazmasının xassəsi dəyiĢir. Bioloji amillərə özünəməxsus cavab vermək üsulları
Tropizmlərin aĢağıdakı növlərini fərqləndirirlər:
meyli; termotropizm - iĢığın təsiri ilə hərəkətetmə meyli; xemotropizm - müəyyən fiziki-kimyəvi mühiti seçməyə meyli; topotropizm - mexaniki qıcıqlandırıcıların təsir ilə hərəkət etmə meyli və s. Canlılarda psixikanın təĢəkkül tapması onların mühitə uyğunlaĢa bilmələri ilə bağlı olan dəyiĢikliklərdən yaranır. Yəni canlının xarici mühitin təsirinə uyğun davranıĢını meydana çıxır. Onların mühitə uyğunlaĢması anatomik dəyiĢikliklərə səbəb olmur, sadəcə olaraq onun davranıĢı dəyiĢir. Bir çox canlıların davranıĢı instinktiv davranıĢdır və təbii tələbatdan doğur. Mühitin müəyyən şəraitinə, təsirinə qarşı mürəkkəb anadangəlmə reaksiya forması instinktlər adlanır. Ġnstinktiv davranıĢ müəyyən bir növün hamısı üçün xarakterik olan anadangəlmə davranıĢdır. Bir çox alimlər hesab edirlər ki, instinktlər dəyiĢməzdir və canlıların fərdi qaydada mühitə uyğunlaĢması prosesində dəyiĢməz qalır. Lakin belə yanaĢma səhvdir. Ġ.P. Pavlov göstərir ki, canlıların inkiĢafının bütün dövrlərində fərdi uyğunlaĢma olmuĢdur. Bu canlıların (məsələn, bağırsaqboĢluqlarda) həyat prosesində ayrı-ayrı fərdlərdə müvəqqəti əlaqələr – Ģərti reflekslər yaranır. Məsələn, kağız parçasını aktiniyaya yaxınlaĢdırsaq onu tutub udar, lakin Kataloq: books rax books rax -> Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana books rax -> Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev books rax -> Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh books rax -> Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi books rax -> Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan müƏLLİMLƏR İnstitutu books rax -> ƏKBƏr qocayev, ġƏhla qulġyeva, sevda əLĠyeva books rax -> [] Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|