MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təlim fəaliyyəti
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 102 oyun, təlim və əmək fəaliyyətini aid edirlər. Fəaliyyətin bu növlərindən biri müəyyən yaĢ dövründə aparıcı fəaliyyət, digərləri isə köməkçi, yardımçı fəaliyyət kimi özünü göstərir. Belə ki, məktəbəqədər yaĢ dövründə oyun aparıcı fəaliyyət növü hesab olunur. Bu dövrdə uĢaqlar öz tələbatlarını əsasən oyunun köməyi ilə ödəyirlər. Bununla yanaĢı olaraq həmin dövrdə uĢaqlar həm öyrənir, həm də sadə özünəxidmət əməyindən istifadə edirlər. Məktəb yaĢı dövründə aparıcı fəaliyyət təlim fəaliyyəti olur. Bu dövrdə Ģagirdlər həm oyundan, həm də əmək məĢğələlərindən istifadə edirlər. YaĢlı adamlar üçün aparıcı fəaliyyət əmək fəaliyyəti olsa da bu dövrdə adamlar oyundan və təlim fəaliyyətindən də istifadə edirlər. Oyun, təlim və əməklə yanaĢı olaraq psixoloji ədəbiyyatda ünsiyyəti də əsas fəaliyyət növü kimi qeyd edirlər. Həqiqətən həyatının bütün dövrlərində insanlar ünsiyyətə hədsiz tələbat hiss edir, bir-biriləri ilə informasiya mübadiləsi, qarĢılıqlı təsir və bir-birini qavrama, anlama prosesini həyata keçirirlər. Sonrakı fəsildə ünsiyyətdən geniĢ bəhs olunduğuna görə burada oyun, təlim və əmək fəaliyyətinin psixoloji xüsusiyyətləri və onların insanın psixi inkiĢafında rolunu qısaca nəzərdən keçirək. Oyun – elə fəaliyyət növüdür ki, onun nəticəsində heç bir maddi və mənəvi məhsul əldə edilmir (yaĢlıların və uĢaqların iĢgüzar və quraĢdırma oyunlarından baĢqa). Oyun ən çox əyləncə xarakteri daĢıyır, istirahət məqsədi güdür. Oyunun məqsədi «fəaliyyətin» köməyi ilə əldə ediləcək praktik nəticələr deyil, yerinə yetiriləcək «fəaliyyətin» özü olur. Oyunun müxtəlif tipləri mövcuddur. Bunlara aĢağıdakıları aid etmək olar: əĢyavi və süjetli, hərəki və didaktik, fərdi və qrup halında, rollu və qaydalı oyunlar və s. ƏĢyavi oyunlar insanın oyun fəaliyyətinə hər hansı bir əĢyanı daxil etməsi ilə bağlıdır. ƏĢyalarla əlaqədar olaraq aparılan oyunlar insanların həmin Ģeylərə münasibətləri ilə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
103
bağlı funksiyaları kimi çıxıĢ etməyə baĢlayır. Süjetli oyunlar müəyyən ssenari üzrə aparılır və bu zaman həmin ssenarinin əsas detalları əks etdirilir. Bağça yaĢının sonunda uĢaqlarda sosial təcrübənin geniĢlənməsi süjetli oyunların məzmununun geniĢlənməsinə səbəb olur. Nəticədə tədricən oyunun məzmunu praktik iĢləri təkrar etməkdən insanların əlaqələrinin təsvirinə keçir. Hərəki oyunlar bilavasitə hərəkətlərlə icra olunur. Bu cür oyunlar hərəki vərdiĢlərin inkiĢafına kömək edir. Didaktik oyunlara gəldikdə bu cür oyunlar öyrətmə xarakteri daĢıyır. Məsələn, «nə yerini dəyiĢmiĢdir?», «səsindən tanı» tipli oyunların köməyi ilə uĢaqlarda müĢahidəçilik, dəqiq qavrama imkanları inkiĢaf etdirilir. Oyunlar fərdi və qrup halında da aparılır. Fərdi oyun ancaq bir nəfər tərəfindən həyata keçirilir. Qrup halında oyunlarda isə bir neçə nəfər iĢtirak edir. Rollu oyunlara gəldikdə bu zaman oynayan adam (uĢaq və ya yaĢlı) oyun zamanı müəyyən rolu öz üzərinə götürür və həmin rola uyğun hərəkət edir. Məsələn, uĢaq müəllim, həkim rollarını oynayır. Öz oyuncaqlarına «dərs deyir», onları «müalicə» edir və s. Bu zaman uĢağın iĢi onun indiki anda istifadə etdiyi Ģeylərin xüsusiyyətləri ilə deyil, müəllimin, həkimin vəzifəsi haqqında təsəvvürlə idarə olunur. Qaydalı oyunlar müvafiq qaydalara əsasən aparılır və oynayanlar bu qaydalardan kənara çıxa bilmirlər. Ġndi artıq iĢlər mücərrəd tələblər və qaydalarla tənzim olunur. Çox vaxt həyatda oyunun əĢyavi-rollu, süjetli-rollu, süjetli-qaydalı və s. kimi qarıĢıq tipinə də rast gəlmək olur. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, oyun məktəbəqədər dövrdə aparıcı fəaliyyət növü olub uĢaqların həm fiziki, həm də psixi inkiĢafında mühüm rol oynayır. M.Qorkinin qeyd etdiyi kimi, oyun uĢağın yaĢadığı və gələcəkdə dəyiĢdirilməli olduğu mühiti dərk etmə yoludur. Oyun uĢağın tələbatını ödəməklə yanaĢı, yaĢlılarla ünsiyyət saxlamaq, həyatı baĢa düĢmək, ətrafdakıları təqlid etmək və bu yolla bir növ gələcək həyata www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 104 hazırlaĢmaq iĢində mühüm vasitəyə çevrilir. Təlim fəaliyyəti - məktəblilərin və tələbələrin nəzəri bilikləri və onlarla bağlı bacarıq və vərdiĢləri mənimsəmələrinə yönəldilmiĢ fəaliyyət növlərindən biri, aparıcı fəaliyyətləridir. YaĢlı adamlarda təlim özünütəhsil xarakteri daĢıya bilər. Təlim insanın fəaliyyət və davranıĢını bəĢəriyyətin ictimai təcrübəsini mənimsəməsinə yönəldən fəal bir prosesdir. Təlim fəaliyyəti təkcə məktəblilərdə və tələbələrdə bilik, bacarıq və vərdiĢlərin formalaĢmasını təmin etməklə kifayətlənmir. Bu prosesdə onlarda psixi inkiĢafa, Ģəxsiyyətin formalaĢmasına da əsaslı təsir göstərir. Məhz buna görə də təlim fəaliyyətinin baĢlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, fərdin birbaĢa psixi inkiĢafı vasitəsi kimi xidməti həyata keçirir. Ġnsan fəaliyyəti sistemində əmək xüsusi yer tutur. Əmək fəaliyyəti son nəticədə özünün məhsuldarlığı ilə fərqlənir. Məhz buna görə də əməyi müəyyən ictimai- faydalı, maddi və ya ideal məhsullar istehsalına yönəldilmiĢ fəaliyyət kimi qəbul edirlər. Əmək fəaliyyəti təkcə insanın maddi və mənəvi tələbatlarını ödəməyə xidmət etmir, o, eyni zamanda insanın bir Ģəxsiyyət kimi formalaĢmasında aparıcı rol oynayır.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar 1.
Fəaliyyət nəyə deyilir? 2.
Tələbat nədir və onun hansı növləri vardır? 3.
Fəaliyyətin motivləri dedikdə nəyi baĢa düĢürsünüz? Motivləri təsnif edin. 4.
5.
ĠĢ və hərəkət nədir? Onları xarakterizə edin. 6.
Fəaliyyətin mənimsənilməsi dedikdə nəyi baĢa düĢürsünüz? 7.
VərdiĢlər və onların xarakteristikasını verin. Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|