www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
15
Pedaqoji fəaliyyətin nəticələri psixoloji diaqnostikanın köməyi
ilə aĢkara çıxarılır.
Bunlarla yanaĢı olaraq müasir psixologiya elmi öz
qarĢısında duran ümumi və xüsusi vəzifələri həyata keçirərkən
pedaqogika ilə yaxın təmasda fəaliyyət göstərir, pedaqogika
elminin əldə etdiyi nəticələrə istinad edir.
Müasir dövrdə psixologiya və dilçilik arasında da sıx
əlaqə özünə geniĢ yer tutmağa baĢlamıĢdır. Bunun aydın
təzahürünü psixolinqvistikanın meydana gəlməsində görürük.
Psixolinqvistika nitq davranıĢını psixoloq və linqvistlərin
kompleks Ģəkildə öyrənmələrini nəzərdə tutan elm sahəsidir.
Linqvistika və nitqin psixologiyası ilə müqayisədə
psixolinqvistika özünün müstəqil tədqiqat predmetinə malikdir.
Psixolinqvistikanı daha çox psixologiya «özününkü» hesab
edir. Doğrudur, psixologiyada hələ çoxdan mövcud olan sahə -
nitqin psixologiyası sahəsi vardır. Nitq psixologiyasınıın
predmeti psixolinqvistikanın obyekti və predmeti ilə üst-üstə
düĢür. Ona görə də çox vaxt bu iki fənni bir-biri ilə
qarıĢdırırlar. Bu cür eyniləĢdirməyə əsas olsa da, hər-halda bu
iki termini bir-birindən fərqləndirən cəhətlər də mövcuddur.
Onların fərqi baĢlıca olaraq öyrənmə predmetində özünü
göstərir. Psixologiya nitqin yaranması, anlaĢılması və
formalaĢmasının gediĢi zamanı öz diqqətini daha çox Ģüurun
psixi
funksiyalarının
xüsusiyyətlərinə
yönəldirsə,
psixolinqvistika bunlarla yanaĢı bu funksiyaların insanların nitq
fəaliyyətində və nitq davranıĢında ifadə vasitələrini (verbal və
qeyri-verbal) də nəzərə almağa çalıĢır.
Psixolinqvistika olduqca gənc elmdir. O, təxminən XX əsr
50-ci illərin sonu, 60-cı illərin əvvəllərində meydana gəlmiĢdir.
Sovet psixolinqvistika məktəbinin «atası» A.A.Leontyev
olmuĢdur.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
16
Elm sahəsinin geniĢlənməsi sayəsində psixolinqvisti-
kanın müxtəlif sahələri meydana gəlmiĢdir. Bunlardan ümumi
psixolinqvistika,
xüsusi
psixolinqvistika,
sosial
psixolinqvistika, yaĢ psixolinqvistikasını (ontolinqvistika)
göstərmək olar.
Psixologiya elminin əsas sahələri. Psixologiya çoxsahəli bir
elmdir. Müasir dövrdə psixologiya elminin nisbətən müstəqil
Ģəkildə inkiĢaf edən müxtəlif sahələri vardır. Məhz buna görə
də «psixologiya elmi» deyil «psixologiya elmləri» termininin
iĢlədilməsi daha çox yerinə düĢərdi. Belə ki, hər 4-5 ildən bir
psixologiya elminin yeni bir sahəsinin yaranmasının Ģahidi
oluruq.
Psixologiyanın çoxsaylı sahələrini təsnif etmək üçün
müxtəlif prinsiplərdən istifadə olunur. Hər Ģeydən əvvəl
psixoloji fənnləri fundamental və tətbiqi, ümumi və xüsusi
olmaqla təsnif etmək mümkündür.
Psixologiya elminin fundamental və ya baza sahələri
psixologiyanı və insanların davranıĢını kimliyindən və hansı
fəaliyyət sahəsində çalıĢmasından asılı olmayaraq hamının baĢa
düĢəcəyi Ģəkildə Ģərh etməyə yönəldilmiĢ sahələrdir.
Psixologiyanın bu sahələri psixologiya və insan davranıĢı ilə
maraqlanan adamların hamısı üçün eyni zəruri məlumatları
çatdırır. Bu cür universallığından asılı olaraq psixologiyanın
həmin sahəsi «ümumi psixologiya» adı altında iĢlədilir.
Psixologiyanın tətbiqi sahələrinə gəldikdə buraya onun
bilavasitə təcrübəyə tətbiq olunan sahələrini aid edirlər.
Psixologiyanın ümumi sahələri istisnasız olaraq bütün
elmi istiqamətlər üçün eyni dərəcədə əhəmiyyətli inkiĢaf
problemlərini qarĢısına qoyur və həll edir. Psixologiyanın xü-
susi sahələrinə gəldikdə o, öz qarĢısına hər hansı bir və ya bir
neçə qrup hadisələri öyrənmək məqsədini qoyur.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
17
Müasir psixoloji fənnləri təsnif etmək üçün mövcud
ədəbiyyatda aĢağıdakı üç prinsipdən də istifadə olunur:
1.
Konkret fəaliyyət sahələrinə görə;
2.
ĠnkiĢafın psixoloji aspektlərinə görə;
3.
Ġnsanın cəmiyyətə münasibətinə görə.
Həmin sahələrin hamısını əhatə etmək mümkün
olmadığına görə burada onlardan bilavasitə təhsillə bağlı
olanların bəzilərini qısaca nəzərdən keçirək.
Psixologiya elminin ən fundamental sahəsini ümumi
psixologiya təĢkil edir. Ümumi psixologiya fundamental
psixoloji bilikləri özündə cəmləĢdirir. Ümumi psixologiyanın
maraqlandığı və həll etməli olduğu qlobal məsələlər, cavab
verməli olduğu suallar aĢağıdakılardan ibarətdir: Psixika
nədir? Onun strukturu və funksiyaları nədən ibarətdir? Psixika
filogenezdə və ontogenezdə hansı qanunauyğunluqlara
malikdir? Psixikanın hansı inkiĢaf səviyyələri vardır və onları
hansı kriteriyalara əsasən müəyyənləĢdirmək olar? Psixika və
beyin arasında hansı əlaqə vardır? Psixi inkiĢafda anadangəlmə
və həyatda qazanılan bioloji və sosial amillərin rolu nədən
ibarətdir? Psixikanın normal və anomal inkiĢafını fərqləndirən
kriteriyalar hansılardır?
Bütövlükdə psixikaya aid problemləri öyrənməklə yanaĢı
ümumi psixologiya psixi proseslər, psixi hallar və xassələrlə
bağlı konkret məsələlərin öyrənilməsi ilə də məĢgul olur.
Psixologiyanın maraqlandığı əsas obyekt insan olduğuna görə
ümumi psixologiya birinci növbədə onun (insanın) Ģəxsiyyəti,
fəaliyyəti, ünsiyyəti idrak prosesləri ilə, münasibətlər sistemi
(hissləri) və iradi fəaliyyəti, iradi tənzimi ilə baglı məsələlərin
araĢdırılmasına diqqət yetirir, onları həm nəzəri, nəm də
eksperimental planda öyrənir. Deyilənlərdən aydın olur ki,
ümumi psixologiya psixi hadisələr haqqında hamı üçün eyni
dərəcədə maraq doguran ümumiləĢmiĢ bilikləri özündə əks
Dostları ilə paylaş: |