MahirəNərimanqızı



Yüklə 5,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə58/219
tarix17.09.2017
ölçüsü5,95 Mb.
#20
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   219

www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

157 


eyniləĢdirməklə  bağlı  bütün  sənədlərdə  onun  sifətinin  (üzünün)  Ģəkli 

olması  tələb  edilir.  Bununla  yanaĢı  olaraq  bizim  sifətimiz 

emosiyalarımızın, 

hisslərimizin, 

əhvalımızın, 

vəziyyətimizin, 

istəklərimizin ifadəçisinə çevrilir, o bizə təkcə verbal yolla deyil, qeyri- 

verbal  yolla  da,  zəngin  mimiki  imkanlarımızın  köməyilə  də  ünsiyyətə 

girmək imkanı verir. Dolayı mənada, insan Ģəxsiyyəti onun «ruhunun», 

baĢqa  sözlə,  onun  bütün  psixi  təzahürünün  «sifətidir».  Ġnsana  məxsus 

olan  fərdi-psixoloji  xassələrin  təzahür  xüsusiyyətlərinə,  onun  ünsiyyət 

üslubuna,  davranıĢına,  fikir  və  ideyalarına  görə  onu  aydın 

eyniləĢdirməyimiz  və  onun  gələcək  davranıĢının    istiqamətini 

proqnozlaĢdırmağımız heç kimdə Ģübhə doğura bilməz.  

  Bütün  yuxarıda  qeyd  olunanları  nəzərə  alaraq  deyə  bilərik  ki, 

şəxsiyyət  fərdin  özünü  cəmiyyətlə  eyniləşdirməsinə  imkan  verən 

davamlı fiziki və psixi xarakteristikasının məcmuundan ibarətdir. 

  ġəxsiyyət  insanın  psixoloji  siması  olub,  Ģüura,  mənliyə  malik 

olan,  öz  hərəkətlərinə  cavabdeh,  ictimai  münasibətlərin  fəal  iĢtirakçısı 

olan adamdır. Şəxsiyyət müəyyən ictimai-tarixi dövrdə yaşayıb fəaliyyət 



göstərən, gerçəkliyi dərk edib müəyyən istiqamətdə dəyişdirən, ünsiyyətə 

girməyi bacaran konkret canlı insandır. 

 

 

III.5.2. Ġnsan, fərd, Ģəxsiyyət və fərdiyyət 

 

 

İnsan,  fərd,  şəxsiyət  və  fərdiyyət    anlayıĢları  bir-  biri  ilə 

müəyyən  əlaqəyə  malik  olsa  da  onları  eyniləĢdirmək  olmaz.  Onların 

içərisində ən geniĢ anlayıĢ «insan» anlayıĢıdır. Həm fərd, həm Ģəxsiyyət, 

həm də fərdiyyət eyni zamanda insandır (bax Ģəkil 3). Ġnsan həyata insan 

kimi  gəlir.  Ġnsan  dölünün  genlərində  insan  üçün  zəruri  olan  əlamət  və 

keyfiyyətlərin  inkiĢafı  üçün  anadangəlmə  zəmini  qoyulmuĢ  olur.  Yeni 

doğulmuĢ uĢağın bədəninin konfiqurasiyası düz yerimək imkanı yaradır, 

beyinin  strukturu  intellektin  inkiĢaf  imkanını  təmin  edir,  əlin  quruluĢu 

gələcəkdə əmək alətlərindən istifadə prespektivləri yaradır. Bütün bunlar 

körpəni  özünün  imkanlarına  görə  bir  insan  kimi  heyvan  balalarından 

fərqləndirir.  Beləliklə  körpənin  insan  nəslinə  aidliyi  təsdiq  olunur  və 

fərd  anlayıĢının  aĢkara  çıxmasına  gətirib  çıxarır.  «Fərd»  anlayıĢında 

insanın  növə  mənsubluğu  öz  əksini  tapır.  Belə  ki,  hər  bir  insan  eyni 

zamanda fərd, hər bir fərd isə eyni zamanda  insandır. Ona görə də yeni 



www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 



158 

doğulmuĢ uĢaq da, ağlını itirmiĢ səfeh də, yaĢlı vəhĢi insan da, mədəni 

ölkələrin  yüksək  intellektə  malik  olan  insanları  da  fərd  hesab  olunur. 

Deməli,  bir  konkret  adamı  fərd  adlandırmaqla  onun  potensial  insan 

olduğunu təsdiq edirik.   

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

   


 

 

 



ġ

ƏKIL 


5.

 

«Ġ



NSAN

»,

 



«

ġƏXSIYYƏT

»,

 

«



FƏRD

»

 VƏ 



«

FƏRDIYYƏT

»

 

ANLAYIġLARININ HƏCMLƏRINƏ GÖRƏ QARġILIQLI ƏLAQƏSI 



 

(R.S.


 

N

EMOVA GÖRƏ



). 

 

 



Lakin  bütün  fərdləri  Ģəxsiyyət  adlandırmaq  olmaz.  Yeni 

doğulmuĢ  uĢaq,  ağlını  itirən  səfeh  Ģəxsiyyət  hesab  olunmur.  Bir  fərd 

kimi  doğulmuĢ  insan  tədricən  ictimai  münasibətlər  qovuĢuğunda, 

sosiallaĢma  nəticəsində  Ģəxsiyyətə  çevrilir.  Nəticədə  o  təkcə 

baĢqalarından  fərqlənmir,  eyni  zamanda  tarixi  prosesin  iĢtirakçısına 

çevrilir.  Hər  bir  Ģəxsiyyət  cəmiyyətdə  yaĢayan  konkret  canlı  insan 

olmaqla, gerçəkliyi dərk edib dəyiĢdirmək, fəallıq göstərmək, baĢqaları 

ilə ünsiyyətə girmək imkanına malik olur.  

  «Fərdiyyət»  anlayıĢına  gəldikdə,  hər  bir  adamın  Ģəxsiyyəti 



www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

159 


yalnız  ona  məxsus əlamət  və  xüsusiyyətlərin  məcmuuna  malik  olur  və 

onun fəaliyyətini təĢkil etməklə həmin adamı baĢqalarından fərqləndirir. 

Fərdiyyət  insanın  temperamentinin,  xarakterinin  əlamətlərində, 

adətlərində,  üstünlük  təĢkil  edən  maraqlarında,  idrak  proseslərinin 

keyfiyyətlərində,  qabiliyyətlərində,  fərdi  fəaliyyət  üslubunda    və  s.-  də 

təzahür  edir.  Ġki  elə  adam  tapmaq  mümkün  deyildir  ki,  onlarda  qeyd 

etdiyimiz  psixoloji    xüsusiyyətlər  eyni  olsun.  Ġnsan  Ģəxsiyyəti  özünün 

fərdiyyətliliyinə  görə  təkrarolunmazdır.  «Fərd»  və  «ġəxsiyyət» 

anlayıĢlarında  olduğu  kimi,  «fərdiyyət»  və  «Ģəxsiyyət»  anlayıĢlarını  da 

eyniləĢdirmək mümkün deyildir. Onlar yalnız vəhdət təĢkil edirlər.  



 

III.5.3. ġəxsiyyətin psixoloji strukturu 

 

ġəxsiyyətin  özünəməxsus  psixoloji  strukturu  vardır.  Psixoloji 



ədəbiyyatda  qeyd  olunduğu  kimi,  insanın  Ģəxsiyyətə  çevrilməsi  üç 

psixoloji  kateqoriyanın  nəticəsidir.  Bunlar:  inikas  –  ünsiyyət  – 



fəaliyyətdir.  Bu  baxımdan  Ģəxsiyyətin  psixoloji  strukturunun  əsasında 

birinci  növbədə  onun  idrak  prosesləri  durur.  Ġnsan  həyata  gəldikdən 

sonra  duyğu  olqanları  vasitəsilə  ətraf  mühit  cisim  və  hadisələrini  əks 

etdirərək  psixi  inkiĢafa  nail  olur.  Bu  prosesdə  onu  əhatə  edənlərlə 

ünsiyyət  xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  ġəxsiyyətin  strukturunda  onun 

idrak  prosesləri  əsasında  və  onunla  yanaĢı  aĢağıdakı  baĢlıca 

yarımstrukturları, komponentləri qeyd olunur:  

-

 



Şəxsiyyətin  istiqaməti.  Buraya  onun  dünyagörüĢü,  ictimai 

mövqeyi,  tələbatları,  maraq  və  meylləri,  əqidə  və  idealları,  adət  və 

ənənələri,  ideya  və  praktik  yönəliĢlik  sistemi  və  s.  daxildir.  Bu  zaman 

yönəliĢliyin  komponentlərindən  biri  dominantlıq  təĢkil  edir  və  aparıcı 

olur.  BaĢqaları  isə  istinad  rolunu  oynayır.  Dominantlıq  təĢkil  edən 

istiqamət Ģəxsiyyətin bütün psixi fəaliyyətini müəyyənləĢdirir.  

-

 

ġəxsiyyətin  strukturunda  sonrakı  mühüm  yarımstrukturunu 



onun hazırlıq  səviyyəsi  təĢkil edir.  Buraya Ģəxsiyyətin əldə etdiyi  bilik, 

bacarıq və vərdiĢlər sistemi daxildir.     

ġəxsiyyətin  strukturunda  mühüm  yer  tutan  yarımstrukturlardan, 

komponentlərdən  biri  də  onun  imkanlarını  müəyyənləĢdirən  və 

fəaliyyətin  müvəffəqiyyətini  təmin  edən  qabiliyyətlər  sistemindən 

ibarətdir.  

  ġəxsiyyətin  strukturunda  mühüm  yer  tutan  digər  komponenti 



Yüklə 5,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   219




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə