MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «mən
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 170 tutur. Bunlara K.Xorninin nevroz nəzəriyyəsini, E.Frommun konsepsiyasını, Q.S.Sallivenın interpersonal nəzəriyyəsini, E.Eriksonun eqo-psixologiyasını aid etmək olar. Amerika psixoloqu Kartin Xorni (1885- 1952) insan Ģəxsiyyətinin əsasında anadangəlmə narahatlaq hissini qoymuĢdur. Onun fikrincə uĢaq həmin hisslə doğulur. Doğulduğu gündən uĢaq üzvü səviyyədə narahatlaq hissi keçirməyə baĢlayır və həmin hisslər onun bütün sonrakı həyatına təsir edir, onu bəzəyir, psixi fəaliyyətin daxili xassəsi kimi özünü göstərməyə baĢlayır. Mövcud olduğu ilk saniyədən baĢlayaraq insan dünyaya qarĢı düĢmənçilik hissi keçirməyə baĢlayır. Məhz buna əsaslanaraq K.Xorni narahatlıq hissini insanın davranıĢının əsas motivasiyası hesab edir və onu «köklü həyəcan» adlandırır. Onun fikrincə «köklü həyəcan» insanı təhlükəsizliyə cəhd göstərməyə məcbur edir. ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsi konsepsiyasında Erik Frommun (1900 – 1980) da xidmətləri az olmamıĢdır. O, Almaniyada anadan olmuĢ, fəaliyyətə baĢlamıĢ, sonra Amerikaya, oradan da Meksikaya getmiĢdir. Froma görə ictimai inkiĢaf Ģəxsiyyətin daha çox fərdiləĢməsi ilə azadlığına gətirib çıxarır. Onun fikrincə yeni azadlıq inamsızlıq, öz gücünü duymamaq, Ģübhə, tənhalıq və həyəcanın meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Buradan da Ģəxsiyyətin «azadlıqdan qaçması» meydana gəlir. O, özünün «Azadlıqdan qaçıĢ» kitabında Amerikanı xəstə ölkə adlandırmıĢdır. Onun fikrincə kapitalizm cəmiyyətindəki rəqabət nevrotik Ģəxsiyyətlər, funksional nevroz yaradır. E.Fromm adamları bir Ģəxsiyyət kimi dörd yerə ayırır: mazoxist, sadist, konformist və tənha (tərk dünya).
daim uğursuzluqlarla qarĢılaĢan adamdır. Bu uğursuzluqda o yalnız özünü günahkar sayır.
adamlarda, cəmiyyətdə görür. O, adamları və dünyanı düĢmən kimi qavrayır və onları məhv etməyə cəhd göstərir. Daima hakimiyyətə, hökmranlığa, əzməyə, dağıtmağa can atır. Konformist tip ümumi kütləyə qarıĢır, baĢqaları necədirsə onlar kimi olmağa, onlardan fərqlənməməyə cəhd edir. O, həmiĢə mövcud Ģəraitə uyğunlaĢır.
situasiyadan kənar olmağa, ondan qaçmağa çalıĢır. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
171
ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsinin digər nümayəndəsi Amerika psixoloqu Q.S.Salliven (1892- 1949) olmuĢdur. O, əsasən K.Xorninin istiqamətini qəbul etmiĢdir. Onun fikrincə psixoloji tədqiqatların obyekti ayrı-ayrı subyektlər deyil, subyektlərin birgə fəaliyyətinin məhsulu olan Ģəxsiyyət olmalıdır. Salliven Ģəxsiyyətin inkiĢafının mexanizmini AĢa- ğıdakı Ģəkildə nəzərdə tutur: 1) incəliyə, əzizlənməyə tələbat, 2) həyəcandan qaçmaq cəhdi. Sallivenin fikrincə təhlükəsizliyə olan tələbat, həyəcandan qaçmaq cəhdi sosial xarakter daĢıyır, lakin bu sosiallıq uĢaq doğularkən onun üzvü tələbatına daxil olur. Salliven belə hesab edir ki, uĢaq doğularkən hər iki mexanizm mövcud olur və onlar Ģəxsiyyətin inkiĢaf mexanizmini təĢkil edirlər. Lakin insan yaĢadığı xarici aləmdə daima onu təmin etməyən və həyəcan doğuran hallarla rastlaĢır. Məhz xarici aləmlə həmin mübarizədə, baĢqa sözlə, narahatlıqla mübarizədə insan Ģəxsiyyəti formalaĢır. Salliven bunu «mən-sistem» adlandırır. O göstərir ki, «mən- sistem», daha doğrusu, Ģəxsiyyət, birincisi, Ģüursuzluq səviyyəsində narahatlıqla mübarizədə, ikincisi, həmin narahatlıqdan yaxa qurtarmaq üçün müxtəlif vasitələri tapma prosesində inkiĢaf edir. «Mən-sistem» uĢağı, yeniyetməni, sonradan isə yaĢlı adamları əvvəlcə ananın, sonra isə baĢqa adamların, məsələn, iĢ yerindəki həmkarlarının köməyinə qaçmağa məcbur edir. Beləliklə də Sallivenə görə Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər formalaĢan Ģəxsiyyətin mexanizmi kimi özünü göstərməyə baĢlayır. Nəhayət, Ģəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsində özünəməxsus yer tutan psixoloqlardan biri də Erik Erikson (1902- 1994) olmuĢdur. E.Erikson Almaniyada doğulmuĢ, 1927- 33- cü illərdə Venada Freydlə birlikdə iĢləmiĢ, 1933- cü ildən ABġ-a köçmüĢdür. O, eqo-psixologiya konsepsiyası yaradıcılarından biri olmuĢdur. Onun nəzəriyyəsi
inkiĢafı sosial aləmlə müəyyən edilir. O, «Ģəxsiyyətin identikliyi» anlayıĢını irəli sürmüĢ və həmin anlayıĢ altında insanın əhatə olunduğu sosial aləmlə qırılmaz əlaqəsi barədə ona məlumat verən mərkəzi keyfiyyəti nəzərdə tutmuĢdur. Həmin keyfiyyətlər aĢağıdakı parametrlərdə ifadə olunur: insanın özünə doğru mərkəzləĢməsində, sosial qrupla, onu əhatə edənlərlə eyniləĢdirmədə, insanın öz qiymətini, sosial rolunu müəyyənləĢdirməsində. ġəxsiyyətin eksperimental nəzəriyyəsi də psixologiya tarixində özünəməxsus yer tutmuĢdur. Burada birinci növbədə diqqəti cəlb edən
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|