MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

174 

Karl Rocersə görə hətta ən ilkin tələbat və cəhd insana o Ģəraitdə 

təsir  göstərə  bilər  ki,  onlar  müvafiq  normalara  uyğun  olsun.  Onun 

fikrincə  tələbat  müsbət  qiymətləndirildikdə  Ģəxsiyyətin  inkiĢafı  ilə 

yanaĢı həmin tələbatlar daha da əsaslı olmağa baĢlayır  və son nəticədə 

insan  öz      orqanizminin  tələbatlarının  ödənilməsindən  çox,  baĢqa 

adamların  onu  bəyənməsinə  və  ona  hörmət  etməsinə  ehtiyac  duymağa 

baĢlayır.  Hörmət  əsasında  özünəhörmət  baĢ  verir  ki,  bu  da  fərdin 

mühüm tələbatlarından birinə çevrilir.  

Humanist  psixologiyanın  ən  ifrat  nümayəndələrindən  biri 

amerikan  psixoloqu  Abraham  Maslau  (1908-  1970)  olmuĢdur.  O, 

Ģəxsiyyət tələbatlarının ierarxik quruluĢunu vermiĢdir. Bununla əlaqədar 

olaraq o, insan tələbatlarının yeddi səviyyəsini qeyd etmiĢdir (bax, Ģəkil 

8).    Bunu  həmin  tələbatların  ierarxik  piramidası  kimi  təsəvvür  etmək 

olar.  

ġəkildən  göründüyü  kimi  burada  ən  aĢağı    səviyyədə  olan 

fizioloji  tələbatlardan  baĢlayaraq  ən  ali  tələbat  olan  özü-

nüaktuallaĢdırmaya qədər ierarxik yüksəliĢ baĢ verir:   



 

Fizioloji (üzvü) tələbatlar 



 

Təhlükəsizliyə tələbat 



 

Mənsubiyyətə və məhəbbətə tələbat 



 

Hörmətə olan tələbat 



 

Ġdrak tələbatları 



 

Estetik tələbatlar. 



 

ÖzünüaktuallaĢdırmaya tələbat 

Nəhayət,  Ģəxsiyyətin  humanistik  nəzəriyyələrinə  R.Meyyin 

(1909-  1994)  ekzistensional  psixologiya  nəzəriyyəsi  də  daxildir.  Bu 

nəzəriyyə humanistik psixologiyanın istiqamətlərindən birini təĢkil edir. 

Ekzistensional  psixologiyanın  öyrəndiyi  sahələr  aĢağıdakılardan 

ibarətdir:  1) zaman, həyat və onun problemləri; 2) azadlıq, məsuliyyət 

və seçmə problemləri; 3) ünsiyyət, məhəbbət və tənhalıq problemləri; 4) 

yaĢamağın, mövcud olmağın mənasını axtarmaq problemləri.  

 

 

 

 

 

 

 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

175 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ġəkil 8. A.Maslauya görə insan tələbatlarının piramidası (ierarxiyası) 

Ю з ü н ü а к т у а л л а ш д ы р м а й а  

т я л я б а т  

Юз

üнüн 

мягсяд вя 

габилиййятля

рини щяйа-  

та кечирмəк, 

шяхсиййятинин инкишафы

 

Е с т е т и к

  т я л я б а т л а р  

Щармонийа, симметрийа 

(гайда), интизам, эюзяллик

 

И д р а к   т я л я б а т л а р ы  

Билмяк, баъармаг, анламаг, тядгиг 

етмяк (юйрянмяк)

 

Щ ю р м я т   ( е щ т и р а м )   т я л я б а т ы  

Сялащиййят, мьвяффягиййят ялдя етмяк, бяйянилмяк, 

танынмаг, н

üфуз

 

М я н с у б л у ü а   в я   м я щ я б б я т я  

о л а н   т я л я б а т  

Ъямиййятя мянсуб олмаг, инсанларла йанашы олмаг, онлар 

тяряфиндян гябул олунмаг, танынмаг

 

Т я щ л

ü к я с и з л и й я   т я л я б а т  

Юз

üнü мüдафия олунмуш щисс етмяк, горхудан вя уьурсузлугдан, 

тя

cавüзкарлыгдан йаха гуртармаг

 

Ф и з и о л о

j и   ( ü з в ü )   т я л я б а т л а р  

Аълыг, сусузлуг, истидян, сойугдан горунмаг вя с.

 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

176 

Ekzistensional  psixologiya  konkret  insanın  Ģəxsi  təcrübəsinin 

ümumi  sxemə  uyğun  gəlməməsinin  unikallığını  qeyd  edir. 

Ekzistensional  psixologiyanın  əsas  məqsədlərindən  biri  Ģəxsiyyətin 

autentiklik – onun həyatdakı varlığının onun daxili təbiətinə uyğunluğu 

probleminin  həllindən  ibarət  olmuĢdur.  Müasir  ekzistensional  psixo-

logiyanın  təcrübəsində  psixoanalizin  bir  çox  nailiyyətlərindən  istifadə 

olunmuĢdur.  

 

                          

III. 5. 5.   ġəxsiyyətin fəallığı və istiqaməti 

 

ġəxsiyyətin  fəallığı  və  onu  təmin  edən  amillər.  Əvvəl  qeyd 

edildiyi  kimi,  Ģəxsiyyət  gerçəkliyi  dərk  edib  dəyiĢdirməyi  bacaran, 

fəaliyyət  göstərən  konkret  canlı  insandır.  Deməli,  Ģəxsiyyət  ictimai 

münasibətləri  dərk  edən,  həmin  münasibətlər  qovuĢuğunda  formalaĢan 

subyekt,  daha  doğrusu  fəal  varlıqdır.  Məhz  onun  fəallığı  onun  üçün 

fərqləndirici  əlamət  rolunu  oynayır.  ġəxsiyyət  fəaliyyətin  köməyi  ilə 

gerçək aləmlə fəal qarĢılıqlı təsir prosesində təĢəkkül tapır.  

Bəs  insan  Ģəxsiyyətinin  fəallığı  nə  ilə  bağlıdır,  onu  təmin  edən 

amillər nədən ibarətdir? Bu sual uzun illər ərzində kəskin mübahisələrin 

meydana  gəlməsinə  səbəb  olmuĢdur.  Yuxarıda  Ģəxsiyyət  haqqında 

nəzəriyyələrdən  danıĢarkən  qeyd  olunduğu  kimi,  Ģəxsiyyətin 

davranıĢını,  onun  fəallığını  təmin  edən  amillər  müxtəlif  istiqamətdə  öz 

əksini tapmıĢdır. Bunu aydın görmək üçün görkəmli psixoloq K.Levinin 

təklif etmiĢ olduğu formulaya nəzər salaq

1

.    

K.Levin  Ģəxsiyyətin  davranıĢını  təmin  edən  amilləri  təhlil  etmək 

üçün    B=F  (P,  E)  formulunu  təklif  etmiĢdir.  Burada  B-davranıĢ;  F-

funksional  asılılıq  iĢarəsi;  P-  Ģəxsiyətin  daxili  subyektiv  xassələri;  E- 

sosial mühiti bildirir.  

K.Levinə  görə  Ģəxsiyyətin  davrvnıĢını,  fəallığını  psixodinamik 

istiqamətdən  izah  edən  istiqamətin  baxıĢlarını  həmin  formulaya  tətbiq 

etdikdə B= F(P) alınır. Bu isə o deməkdir ki, psixodinamik istiqamətdə 

Ģəxsiyyətin  davranıĢı  faktiki  olaraq  yalnız  fərdin  daxili  subyektiv 

psixoloji  xassələri  ilə  əlaqələndirilir  və  onunla  izah  olunur.  Burada 

sosial mühitin rolu nəzərə alınmır.  

                                                 

1

 Бах,Немов Р.С. Психология. В 3-х кн., кн. 1 – М., 1998, с. 342-343. 

---