MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrupda rəhbərlik və liderlik problemi
- Майерс Д.
- Rəhbərlik üslubu
- : avtokratik, avtoritar
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 208 qütbləĢməsi fenomeni» anlayıĢı ilk dəfə olaraq 1969- cu ildə S.Moskoviçi və M.Zavolloni tərəfindən irəli sürülmüĢdür. D.Mayersə görə qrup qütbləĢməsi qrupun təsiri altında onun üzvlərinin əvvəl mövcud olan ənənələrinin güclənməsi, qrupun rəyinin parçalanması əvəzinə orta ənənənin öz qütbünə köçürülməsindən ibarətdir. 1
D.Mayersin fikrincə, qrup qütbləĢməsi fərziyyəsi belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, qrupda aparılan müzakirə hər bir yarımqrup üzvləri üçün ümumi olan ilkin ustanovkanın güclənməsinə səbəb olur. Əgər adamlar əvvəlcədən nəyinsə «lehinə» fikir söyləməyə meyllidirlərsə, müzakirə onların
mövqelərini yalnız
möhkəmləndirir. Əgər onlar nəyinsə «əleyhinə» gedirlərsə, müzakirədən sonra öz etirazlarını daha güclü Ģəkildə göstərəcəklər.
strukturunu nəzərdən keçirdikdə onların daxilində Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin bərabərlik (paritet) əsasında qurulmadığı aydın olur. Hər bir qrupda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər bir növ qrup üzvlərinin sosial- psixoloji statusunu əks etdirir. Hər hansı qrupda kim isə hökm verir, müəyyən tələblərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edir, onun tələb və tapĢırıqları isə baĢqaları tərəfindən danıĢıqsız yerinə yetirilir. BaĢqa sözlə hər bir qrupda ona rəhbərlik edən «rəhbər iĢçi», «lider» və onun tapĢırıqlarına əməl edən adamlar: «tabe iĢçilər» mövcud olur. Qrupun fəaliyyətinin səmərəliliyində ona düzgün rəhbərliyin rolu olduqca böyükdür. Buradan isə qrup rəhbəri və liderinin həmin sahədəki peĢəkarlığı, baĢqa sözlə qrupa düzgün rəübərlik etmək məsələsi ortaya çıxır. Sosial psixologiyada «rəhbərlik» və
«liderlik» anlayıĢlarının oxĢar və fərqli cəhətləri qeyd olunur. Həm «rəhbər», həm də «lider» qrupa baĢçılıq edən adam kimi nəzərdə tutulur. Adətən, rəhbər nisbətən yüksək səviyyəli,
1 Майерс Д. Социальная психология. – Питер, 1997, с. 377 www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
209
səlahiyyətli təĢkilatlar tərəfindən qrupun idarə olunmasının təĢkilini təmin edəcək rəsmi adam kimi nəzərdə tutulur. Lider isə qrupun Ģəxsi nüfuzu sayəsində bir çox və ya bütün üzvlərinin davranıĢına qeyri-rəsimi ölçülərlə təsir göstərməyi bacaran üzvlərindən biri kimi qeyd olunur. Qeyd olunanlardan göründüyü kimi, «rəhbər» və «lider» anlayıĢının oxĢarlığı hər iki anlayıĢda qrup fəaliyyətinin təĢkilini həyata keçirməklə bağlılığında ifadə olunur. Fərqli cəhətlərinə gəldikdə, «rəhbər» rəsmi Ģəkildə təyin olunduğu halda, lider çox vaxt rəsmi Ģəkildə deyil, qrup üzvlərinin yüksək nüfuzunu qazanmaq ilə yaranır. Bir çox hallarda qrupun rəsmi rəhbəri qrup üzvlərinin nüfuzunu qazandığına görə eyni zamanda onun liderinə çevrilir. Belə olduqda həmin rəhbər rəsmi lider rolunu oynamaqla qrupun fəaliyyətini daha səmərəli Ģəkildə idarə etmək imkanına malik olur. Bütün bunlara baxmayaraq rəhbərlik və liderlik müxtəlif sosial-psixoloji fenomenlər kimi xarakterizə olunur. Mü- təxəssislərin fikrincə onların eyniləĢdirilməsi elmi cəhətdən səhv, praktik nöqteyi-nəzərdən isə zərərlidir. Sosial psixologiyada rəhbər iĢçi və lider arasındakı aĢağıdakı fərqlər qeyd olunur (Ġ.V.Parıqin): 1.
Rəhbərlik rəsmi əsasda meydana çıxan müxtəlif sosial təĢkilat və qurumlarda məqsədyönlü xarakter daĢıyan sosial prosesdir. Liderliyə gəldikdə, o, qrupdaxili, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər əsasında spontan Ģəkildə əmələ gələn prosesdir. O, təĢkilatın əsasən psixoloji səviyyəsini əks etdirir. Rəhbər iĢçi rəsmi Ģəkildə təyin olunduğu halda, lider qeyri-rəsmi Ģəkildə irəli sürülür. 2.
Rəhbərlik adətən makromühitin baĢlıca tələbatlarına və mənafeyinə uyğun Ģəkildə formalaĢdırılır və həyata keçirilir. O, qrupda yerinə yetirilən iĢlərin vəziyyəti və qrup fəaliyyətinin nəticələri üçün qanun qarĢısında məsuliyyət daĢıyır. Liderlik isə spontan bir proses kimi qrup və onun üzvlərinin tələbat və mənafelərinə müvafiq olaraq meydana www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 210 çıxır və mövcud olur. Lider qrupun fəaliyyəti üçün heç bir Ģəxsi məsuliyyət daĢımır. 3.
Rəhbərlik daha çox stabil xarakter daĢımaqla daha geniĢ sahəyə malikdir. Müəyyən reqlament daxilində makromühitlə əlaqə saxlayır. Rəhbər iĢçi baĢqa təĢkilatlarda öz qrupunu təmsil edir. Liderlik isə daha çox dinamik xarakter daĢıyır, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin formalaĢması xüsusiyyətlərindən köklü surətdə asılıdır. Liderin təsir sahəsi əsasən qrupdaxili münasibətlərlə məhdudlaĢır. 4.
və səlahiyyət verilir. Lider isə qanunla müəyyən edilmiĢ hüquqlara malik deyildir. 5.
qəbulu əsasən vasitəli xarakter daĢıyır. Onun geniĢ informasiya kanalları vardır. O, qərar qəbulu zamanı öz səlahiyyətini aĢağı pillə iĢçilərinə həvalə edə bilər. Lider isə qrup tərəfindən qərarın qəbul edilməsinə təsir göstərir və həmin qərarın çıxarılmasında bilavasitə iĢtirak edir. O, müəyyən bir informasiyanı qeyri-rabitə kanalları sistemi ilə əldə edir. Rəhbərlik üslubu. Təcrübə göstərir ki, qrup fəaliyyətinin səmərəliliyi rəhbərlik üslubundan əsaslı Ģəkildə asılıdır. Ġdarəetmə ilə bağlı olaraq sosial psixologiyada beĢ cür rəhbərlik üslubu qeyd olunur : avtokratik, avtoritar, demokratik, laqeyd (etinasız, liberal) və qeyri-sabit (ardıcıl olmayan) rəhbərlik üslubu. Avtokratik rəhbərlik üslubuna malik olan liderlər (rəhbərlər) bir növ müstəbid olur. Adətən avtokratik və avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olan liderlər qrup üzvlərinin fikir və ideyalarını nəzərə almadan, müstəqil hərəkət edirlər. Əmr, göstəriĢ, təlimat, töhmət, təĢəkkür onların qrup üzvləri ilə əsas əlaqə forması olur. O hər cür məlumatı bir növ özündə gizlədir, heç kəsin bundan xəbəri olmur, ona görə də ona tabe olanlar, adətən güman və Ģayiə aləmində olurlar. Avtoritar lider qrup üzvlərinin imkan və qabiliyyətlərini Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|