www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
6
6
bu sıralardan hansının Ģəxsiyyətlərarası seçmənin motivasiya
özəyini təĢkil etdiyini müəyyənləĢdirmək mümkündür.
Motivasiya özəyi üstünlüyünün müəyyənləĢdirilməsi daima
bu qrupda sosiometrik göstəricisinin nə üçün məhz bu cür
olması, nə üçün qrupun bu və ya digər cəhətə üstünlük
verməsi,
qrup
üzvlərinin
bir
qisminin
«ulduzlar»
kateqoriyasına, baĢqalarının isə «səfillər» kateqoriyasına aid
edilməsi sualları meydana çıxdıqda onlara cavab vermək,
qarĢılıqlı münasibətləri anlamağa imkan verir.
Psixoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuĢdur ki,
Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər strukturunda partnyorun
seçilməsinin motivasiya özəyinin məzmunu həmin qrupun
nail olduğu inkiĢaf səviyyəsinin göstəricisi rolunu oynaya
bilər. Qrupun formalaĢmasının ilk mərhələsində seçmə
bilavasitə emosional boyalıqla xarakterizə olunur, partnyorun
seçilməsi üçün orientasiya daha çox zahiri üstünlükləri ilə
bağlı olur (ünsiyyətlilik, zahiri cəlbedicilik, geyim üslubu və
s.). Daha yüksək inkiĢaf səviyyəsinə malik olan qrupda isə
seçmə təkcə ilk təəssüratdan doğan hisslər əsasında deyil,
birgə fəaliyyət zamanı aĢkara çıxan daha dərin Ģəxsi
keyfiyyətlərin qiymətləndirilməsi əsasında baĢ verir.
Qrupun inkiĢaf səviyyəsindən asılı olaraq Ģəxsiyyətin
dünyagörüĢünü, əməyə münasibətini xarakterizə edən
keyfiyyətlərin «qiyməti» artır.
ġəxsiyyətlərarası seçmənin referentometriya üsulu
ilə öyrənilməsi. Məlum olduğu kimi, qrupa sosiometrik
yanaĢma zamanı Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər sistemində
seçmə üçün əsas amil simpatiya və antipatiyadan ibarət olur.
Bu zaman adamlar bir-birlərini ona görə seçirlər ki, məhz
onlarla ünsiyyətdə olmaq, birlikdə iĢləmək, oxumaq, istirahət
etmək istəyirlər. Lakin psixoloqlar belə bir qənaətə gəlirlər ki,
yalnız simpatiyanı seçim üçün yeganə əsas hesab etmək düz-
gün olmazdı. Burada baĢqa amillər də seçim üçün əsas gö-
türülə bilər.
Ġnsanın qrupdakı ən mühüm xarakteristikası ondan
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
7
7
7
7
7
7
7
7
7
ibarətdir ki, o öz qrupuna ətraf aləmə bələdləĢmə mənbəyi
kimi müraciət edir. Buradan isə belə bir vacib sual ortaya
çıxır: görəsən sosiometrik araĢdırma zamanı insanların
referent qrupunu (Ģagirdlərlə aparılan iĢ zamanı onların
referent qrupunu) müəyyənləĢdirmək mümkündürmü?
Mütüxəssislər bu suala müsbət cavab verirlər. ġagirdlərin
referent qrupunun müəyyənləĢdirilməsinin pedaqoji effektinin
önəmli olması nöqteyi nəzərdən buna xüsusi yer verir və bu
həqiqəti dərk etmək nəticəsində referentometriya üsulunun
meydana gəldiyini göstərirlər (Ə.Əlizadə).
Referentometriya tədqiqat üsulu kimi E.V.ġedrina
tərəfindən
iĢlənmiĢdir.
Referentometriya
üsulunu
müəyyənləĢdirərkən referent qrup anlayıĢına istinad
olunmuĢdur. Əvvəlki bölmədə qeyd etdiyimiz kimi, referent
qrup özünün normaları, fikirləri, sərvətləri, qiymətləri fərdin
davranıĢ və motivlərinə çevrilən qrupdur. Referentometriya
üsulu məhz qrup üzvləri üçün «əhəmiyyətli Ģəxsiyyətlər»
dairəsini, baĢqa sözlə onlar üçün etalon olan qrupu müəyyən-
ləĢdirməyə imkan verir.
Referentometrik
üsulun köməyi ilə referentlik
hadisəsinin tədqiqi olduqca maraqlı nəticəyə gətirib
çıxarmıĢdır. Hər Ģeydən əvvəl bu yolla aparılan tədqiqatlar hər
bir qrupda əsasını referentlik təĢkil edən mühüm sistem və
seçimin olması fərziyyəsini aĢkar etmiĢdir. Bu cür əlaqə
sistemi sosiometriyada olan formal xarakteristikanı özündə
əks etdirir. Referentometrik yolla aparılan iĢ olduqca operativ
və yığcam xarakter daĢımaqla, qrupun status strukturu barədə
təsəvvür yarada bilir. Bununla yanaĢı əldə edilmiĢ faktların
riyazi yolla iĢlənməsinə, qrafik ifadəsinə, seçimlərin xəritəsi
və
matrisalarını tərtib etməyə imkan verir. Lakin
sosiometriyadan fərqli olaraq seçim simpatiya və antipatiya
əsasında deyil, qiymət amilləri əsasında aparılır. Sosiometrik
üsuldan fərqli olaraq referentometrik üsul qrupda emosional
münasibətlərin strukturunu deyil, Ģagirdlərin referent qrupunu
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
8
8
müəyyənləĢdirməyə imkan verir.
Referentometriya üsulunun müxtəlif metodik formaları
mövcuddur. Onlardan nisbətən geniĢ yayılmıĢ bir variantı
nəzərdən keçirək: «Ģagirdə belə bir təlimat verilir: tutaq ki,
sinif yoldaĢların müəyyən əlamətlərə (məsələn, intizamlı və ya
intizamsız və s.) görə sənə qiymət veriblər. Əgər sənə təklif
etsələr ki, onlardan 3 (və ya beĢ) nəfərinin cavabları ilə tanıĢ
ol, onda sən kimin cavabları ilə tanıĢ olmaq istərdin? Onların
adının sənin üçün əhəmiyyətinə görə qeyd et. Hansı Ģagirdin
cavabı ilə daha çox tanıĢ olmaq istəyirsənsə, onun adını birinci
qeyd et».
Referentometrik seçmə yolu ilə əldə edilmiĢ faktlar
sosiometriyada olduğu kimi təhlil olunur.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar
1.
Qrup nəyə deyilir?
2.
Sosial qruplar və onların adi insan birliyindən fərqini
izah edin.
3.
Sosial qruplar hansı funksiyaları həyata keçirir?
4.
Qrupların təsnifatını verin.
5.
Kiçik qrupların növləri hansılardır?
6.
Kiçik qrupların fenomenologiyasını Ģərh edin.
7.
Kommunikasiya kanallarından asılı olaraq kiçik
qrupların hansı növləri vardır?
8.
MərkəzləĢdirilmiĢ kommunikasiya kanalının hansı
variantları vardır?Onları səciyyələndirin.
9.Kiçik qruplarda psixoloji uyuĢma nədir? Onun
istiqamətləri hansılardır?
10. « Qrup təzyiqi» fenomeni nədir?
11.Qrup qütbləĢməsi dedikdə nəyi baĢa düĢürsünüz?
12.Qruplarda rəhbərlik və liderlik anlayıĢlarını
səciyyələndirin.
13.Qruplarda rəhbərlik üslubunun hansı tipləri vardır?
Onları səciyyələndirin.
Dostları ilə paylaş: |