MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. 7. 3. Diqqətin növləri
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
13 13
13 13
13 13
13 13
13 onun üzərinə yönəldir və onun ətrafında mərkəzləĢdirir. Bu zaman ikinçi dərəçəli, kənar təsirlərə əhəmiyyət vermir. ġübhəsiz bu çür seçmə halı olmasa insanın lazımi obyektləri aydın qavraması mümkün olmazdı. Əhəmiyyətli və əhəmiy- yətsiz obyektləri bir birindən ayırmaq məhz diqqətin seçmə funksiyasının köməyi ilə həyata keçir. Diqqətin həyata keçirdiyi ikinçi mühüm funksiya saxlama finksiyasıdır. Ġnsanın hər hansı bir obyekti lazımı Ģəkildə dərk etməsi üçün psixi fəaliyyətini, diqqətini müəyyən vaxt ərzində həmin obyektin üzərində saxlaması tələb olunur. Bu baxımdan diqqətin həmin funksiyanı yerinə yetirməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Nəhayət, diqqətin üçünçü mühüm funkiyası fəaliyyətin gediĢini tənzim etmək və ona nəzarət etməkdir. Bu funksiyanı yerinə yetirməklə diqqət insanın fəaliyyətini bir növ tənzim edir.
Diqqətin insanın həyat və fəaliyyətində rolu əvəzolunmazdır. Diqqət olmadan insan nə duya, nə qavraya, nə fikirləĢə, nə də hər hansı bir iĢi, hərəkəti yerinə yetirə bilməzdi. Təlim prosesində diqqətin oynadığı rol xüsusilə böyükdür. Dərs zamanı tədris materiallarını qavrama, anlama və mənimsəmə müxtəlif amillərdən asılıdır. Onların içərisində əsas yeri diqqət tutur. Hətta əyani vəsaitlərlə təchiz olunan, məzmun baxımından fərqlənən bir dərsdə müəllim Ģagirdlərin diqqətini səfərbər edə bilməzsə, o təlim materiallarını yaxĢı mənimsədə bilməz. Materialın ilkin qavranılması, onunla aparılan iĢ, onun hafizədə möhkəmlənməsi Ģagirdin diqqətinin davamlı olmasını tələb edir. K.D.UĢinskinin sözlərilə desək, diqqət ruhumuzun elə yeqanə qapısıdır ki, Ģüurumuzda olan hər bir Ģey mutləq buradan keçir. Ona görə də UĢinski müəllimlərə dərs zamanı Ģagirdləri həmin qapını açıq saxlamağa alıĢdırmağı məsləhət bilirdi. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
14 14
Digər psixi proseslər kimi diqqət də öz fizioloji mexanizimlərinə malikdir. Diqqəti adətən sinir sistemlərinin müxtəlif səviyyələrində yerləĢən «süzgəcə» bənzədirlər və bu funksiyanı əsasən retikulyar formasiyanın-yəni törəməli Ģaxənin həyata keçirdiyi təsdiq olunmuĢdur. Hələ vaxtilə akademik Ġ.P.Pavlov diqqətin fizioloji əsasını birinci növbədə bələdləşmə refleksi ilə izah etmiĢdir. Adətən, qarĢılaĢdığımız hər bir yeni cisim və ya hadisə, yenilik bizi maraqlandırır, onunla tanıĢ olmağa, bələdləĢməyə sövq edir. Ona görə də diqqətimizi özünə cəlb edir. Diqqətin fizioloji əsaslarını baĢa düĢməyə Ġ.P.Pavlovun kəĢf etdiyi «optimal oyanma ocağı» haqqında təlim də xüsusi rol oynayır. Bu təlimə görə baĢ beyin yarımkürələrində hər an oyanma üçün optimal Ģəraitin olması ilə xarakterizə olunan yüksək oyanma ocağı mövcud olur. Sinir proseslərinin induksiyası qanununa görə isə beynin bir sahəsində yaranan oyanma prosesləri baĢ beynin digər sahələrində ləngimə yaradır və əksinə. Diqqətimiz məhz həmin oyanma sahəsilə bağlı olur. Oyanma nə qədər güclü olursa onun ətrafındakı ləngimə də bir o qədər güclü olur. Məsələn, çox vaxt hər hansı bir maraqlı kitabı oxuduğumuz zaman ona o qədər aludə oluruq ki, bizi çağırdıqlarını hiss etmirik. Bundan
baĢqa diqqətin fizioloji əsaslarının aydınlaĢdırılması üçün A.A.Uxtomskinin irəli sürdüyü
sahəsi optimal oyanma sahəsindən yüksək davamlılığı ilə fərqlənir. Belə dominant oyanma ocağı nəinki yeni yaranan oyanma ocaqlarını ləngdir, həm də onların hesabına güclənir. Məsələn, gərgin zehni fəaliyyətlə məĢğul olan Ģəxslərə kənar qıcıqlandırıcı təsir etdikdə onların əvvəlki problem üzərinə yönəlməsi daha da güclənir. Bu halda sanki bütün qüvvələr
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
15 15
15 15
15 15
15 15
15 səfərbərliyə alınır, diqqətin mərkəzləĢməsi artır. Ġstər optamal oyanma sahəsi, istərsə də dominantlıq haqqında təlim ixtiyarı diqqətin mexanizmlərini kifayət qədər aydınlaĢdırmağa imkan vermir. Çünki ixtiyarı diqqət zamanı insan qarĢısına məqsəd qoyur, öz diqqətini tənzim edir, istədiyi obyektə keçirir. Müxtəlif neyrofizioloji tədqiqatlar göstərir ki, diqqətin fizioloji əsasını passiv oyanıqlıqdan fəal oyanıqlığa keçidi təmin edən ümumi fəallaĢma təĢkil edir. Bu isə müxtəlif bələdləĢmə reaksiyalarında təzahür edir. BələdləĢmə refleksi orqanizmin əksər üzvlərinin fəaliyyətində dəyiĢikliklərə səbəb olur (baĢın, gözün qıcıqlandırıcıya tərəf çevrilməsi, maddələr mübadiləsi, ürək-damar sisteminin və s-nin fəaliyyətində). Bir çox klinik tədqiqatlar göstərir ki, ixtiyarı diqqət mexanizmlərinin idarə olunmasında beynin alın payı xüsusilə böyük rol oynayır. Beynin alın payı zədələnmiĢ xəstələrdə davamlı gərgin ixtiyarı diqqətin yaradılması əslində mümkin deyildir.
Psixoloji ədəbiyyatda yönəliĢlik və mərkəzləĢmənin xarakterindən asılı olaraq diqqətin 3 növünü qeyd edirlər:
ixtiyari diqqət diqqətin daha sadə növüdür, o heç bir iradi cəhdlə, məqsədlə bağlı olmayan diqqətdir. QarĢıya məqsəd qoymadan psixi fəaliyyətimizin müəyyən obyekt üzərinə yönəlməsi qeyri-ixtyari diqqət üçün xarakterik haldır. Bu zaman bizi əhatə edən cisim və hadisələr diqqətin seçiciliyini təmin edir. Qeyri-ixtiyari diqqətin yaranması üçün qıcıqlandırıcılar bir sıra
xüsusiyyətlərə malik
olmalıdırlar. Bura
qıcıqlandırıcıların intensivliyini, gözlənilmədən təsirini, onlar Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|