MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Diqqətin mərkəzləşməsi
- Diqqətin yayınmasına
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
20 20 Diqqətin keçirilməsi Ģüurlu surətdə diqqəti bir obyektdən digər obyektə, bir fəaliyyət növundən digərinə keçirməkdə təzahür edir. Məsələn, müəllim dərs zamanı diqqətini müxtəlif Ģagirdlərə, öz fəaliyyətinə, gözlənilmədən baĢ verən hadisələrə kecirir və eyni zamanda da o dərsin əsas məzmunundan, planından yayınmır. Keçirilmə hər hansı bir dəyiĢən, mürəkkəb situasiyaya daha tez bələdləĢmə qabiliyyəti ilə bağlıdır. Əlbəttə, diqqətin keçirilməsi bütün insanlarda asan baĢ vermir və çox Ģərtlərdən asılıdır. Bunlara əvvəlki və sonrakı fəaliyyətin qarĢılıqlı əlaqəsini və subyektin onlara münasivətini aid etmək olar. Ġnsan asan iĢdən çətin isə keçdikdə keçirilmənin göstəriçiləri aĢağı düĢür. Diqqətin keçirilməsi bir fəaliyyətdən digər fəaliyyətə keçmə tezliyində ifadə olunur və o həm də sinir sisteminin bəzi xassələrindən - dinamiklik və rigidlikdən asılıdır.
obyekt və ya fəaliyyətə yönəlir. Fizioloji baxımdan mərkəzləĢmə beyində olan dominant oyanma ocağının fəaliyyətilə bağlıdır. MərkəzləĢmənin masksimal intensivliyi yalnız bir obyektin qavranılması zamanı baĢ verir. Diqqətin həcmi artıqça, o mərkəzləĢmənin səviyyəsinin aĢağı düĢməsinə səbəb olur. MərkəzləĢmə dərk etdiyimiz cism və hadisələrin daha dərindən öyrənilməsinin, mürəkkəb əĢyavi fəalliyyətin yerinə yetirilməsinin psixoloji Ģərti kimi çıxıĢ edir.
Diqqətin qeyd olunan xassələri ilə yanaĢı bir sıra pozulma hallarına da rast gəlmək mümkündür. Bunlara diqqətin tərəddüdünü, yayınmasını, dalğınlığı aid etmək olar.
fəaliyyət zamanı diqqətmizin gah bu, gah da baĢqa obyektə yönəlməsi, az və çox müddət onun üzərində mərkəzləĢməsidir. Hətta çox davamlı və mərkəzləĢmiĢ diqqət zamanı biz onun intensivlik dərəcəsinin qısa müddətli qeyri-ixtiyarı dəyiĢmələri ilə rastlaĢırıq. Bu diqqətin tərəddüdüdür. Diqqətin tərəddüdü N.N.Lanqe tərəfindən öyrənilmiĢdir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
21 21
21 21
21 21
21 21
21 Onun eksperimentlərində yoxlanılanlar saatın tiqqiltisini eĢidirdilər. Müəyyən zaman intervalı keçəndən sonra saatın səsi fluktiasiyaya uğqayırdı. N.N.Lanqe qöstərdi ki, tərəddüd dövrü təqribən 2-3 saniyə təĢkil edir. Diqqətin tərəddüdünün səbəblərinə yorğunluğu və hiss üzvlərinin adaptasiyasını aid etmək olar. Diqqətin tərəddüdü onun davamlılığına əks olan bir xüsusiyyətdir. Diqqətin yayınmasına gəldikdə bu, hər hansı bir fəaliyyət zamanı diqqətin qeyri-ixtiyari olaraq əsas iĢlə əlaqəsi olmayan kənar cisim və ya hadisəyə yönəlməsindən ibarətdir. Diqqətin yayınması ilə mübarizə tədbirlərindən biri iĢlədiyimiz yerdə kənar qıcıqların mümkün qədər olmamasına çalıĢmaqdır. Lakin buna həmiĢə nail olmaq mümkün olmur. Bəzən istər-istəməz bir sıra yayındırıcı qıcıqlandırıcıların təsir göstərdiyi Ģəraitdə iĢləməli oluruq. Ona görə də diqqətimiz yayınır. Bu cəhəti nəzərə alaraq insan özündə həm sakit Ģəraitdə, həm də kənar qıcıqlandırıcıların təsir göstərdiyi Ģəraitdə iĢləmək bacarığı aĢılamağa çalıĢmalıdır. Diqqətin yayınması hallarından birini də dalğınlıq təĢkil edir. Dalğınlıq insanın öz diqqətini mərkəzləĢdirə bilməməsində ifadə olunur. Dalğınlıq halının iki Ģəklini ayırd edirlər. Birincisi, ixtiyari diqqətin zəifliyində ifadə olunan dalğınlıqdır. Bu zaman insan öz diqqətini müəyyən bir obyekt üzərində mərkəzləĢdirə bilmir, onun diqqəti davamsız olur və tez-tez yayınır. UĢaqlarda və yaĢlı adamlarda bu cür dalğınlığa tez-tez rast gəlmək olur. Bunun səbəbi çox yorulmaq, insana təsir edən güclü emosional amillər, xəstəlik, uĢaqda ixtiyari diqqətin tərbiyəsinin düzgün təĢkil edilməməsi ola bilər. Ġkinci halda dalğınlıq diqqətin hər hansı bir obyekt üzərində çox güclü, gərgin Ģəkildə mərkəzləĢməsində ifadə olunur. Bunun sayəsində kənar qıcıqlandırıcılar onu yayındıra bilmir, insan sanki ətraf aləmi «unudur». Bu nöqsan diqqəti paylamağı və bir obyektdən digərinə vaxtında keçirməyi bacarmamaqda ifadə olunur.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
22 22
səmərəli təĢkili haqqında
Diqqət də digər psixi proseslər kimi öz inkiĢaf mərhələlərinə malikdir. L.S.Viqotski diqqətin inkiĢafı haqqında yazırdı ki, uĢağın diqqətinin inkiĢaf tarixi onun davranıĢının təĢkili ilə çulğalaĢır. Genetik planda uĢağın diqqətinin köklərini onun daxilində yox, uĢaq Ģəxsiyyətindən kənarda axtarmaq lazımdır. Əlbəttə biz uĢaqların həyatının ilk aylarında yalnız qeyri-ixtiyari diqqətlə rastlaĢırıq. Ġxtiyari diqqət rüĢeymləri 1 yaĢın axırında, 2-ci yaĢın əvvəllərində təzahür etməyə baĢlayır. Ġxtiyari diqqətin inkiĢafında biz xüsusilə oyun fəaliyyətinin rolunu qeyd etməliyik. Oyun situasiyasında uĢaq öz hərəkətlərini oyunun qaydalarına uyğunlaĢdırmağı öyrənir. Məktəbəqədər yaĢlı uĢağın ixtiyari diqqəti öz davamsızlığı, emosionallığı ilə fərqlənir. Lakin tədricən iradi cəhd və təlim sayəsində uĢaq öz diqqətini idarə etməyi öyrənir. Qeyd etmək lazımdır ki, məktəb təlimi ixtiyari diqqətin inkiĢafında xüsusilə böyük əhəmiyyətə malikdir. Əgər kiçik məktəblilər öz davranıĢlarını idarə edə bilmirlərsə və onlarda qeyri- ixtiyari diqqət üstünlük təĢkil edirsə, artıq yuxarı siniflərdə məktəbli uzun müddət hər hansı fəaliyyət növü ilə məĢğul ola, öz davranıĢına nəzarət edə bilir. Lakin 13-14 yaĢlarında müĢahidə olunan və yorğunluğa, əsəbiliyə səbəb olan bəzi fizioloji dəyiĢikliklər yenidən diqqətin bəzi xüsusiyyətlərinin aĢağı enməsinə gətirib çıxarır. Lakin bu hadisə nəinki uĢağın orqanizmində baĢ verən fizioloji dəyiĢikliklərlə, həm də təəsürat bolluğunun təsiri ilə baĢ verir. Qeyd etmək lazımdır ki, məktəbdə təlim-tərbiyə iĢinin təĢkili zamanı hər bir Ģagirdin diqqətinin yaĢ və fərdi xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Təlim və tərbiyə prosesində
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|