MahirəNərimanqızı



Yüklə 5,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə91/219
tarix17.09.2017
ölçüsü5,95 Mb.
#20
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   219

www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



35 

35 


35 

35 


35 

35 


35 

35 


35 

i n t e n s i v l i y i   i l ə   q ı c ı ğ ı n   q ü v v ə s i   a r a s ı n d a k ı  

o l a n  

a s ı l ı l ı ğ ı  

a Ģ a ğ ı d a k ı  

d ü s t u r l a  

i f a d ə  

e t m i Ģ d i r :  

                                     

                                              S   =   K   L g   J   +   C  

 

Burada S-duyğunun intensivliyi, J-qıcığın quvvəsi, K və 

C  isə  sabit    kəmiyyətləri  ğöstərir.  Bu  düstur  göstərir  ki, 

duyğunun 

intensivliyi 

qıcıqlandırıcının 

qüvvəsinin 

loqarifmasına mütənasibdirBaĢqa cür desək qıcığın qüvvəsi 

həndəsi  silsilə  üzrə  artdıqda  duyğunun  intensivliyi  ədəbi 

silsilə ilə artır. Bu qanuna Veber-Fexner qanunu deyilir.  

Duyğulara  aid  qanunauyğunluqlardan  adaptasiya,  sen-



sibilizasiya,  sinesteziya,  ardıcıl  surətlər  haqqında  da 

danıĢmaq lazımdır.    



Adaptasiya  (alıĢma)  duyğu  üzvlərinin  qıcıqlandırıcılara 

uyğunlaĢması  nəticəsndə  həssaslığın  dəyiĢməsinə  deyilir. 

Məsələn    qaranlıq  otağa  daxil  olarkən  ilk  saniyələrdən  heç 

nəyi  görmürük,  getdikcə  otaq  sanki  iĢıqlaĢır,  artıq  otaqdakı 

əĢyaları  görə  bilirik.  Bu  o  deməkdir  ki,  duyğu  üzvümüz-

gözümüz  qıcıqlandırıcıya,  qaranlığa  uyğunlaĢır  və  nəticədə 

onun həssaslığı artır. 

Adaptasiya  hadisəsilə  bağlı  həssaslıq  azala  bilər. 

Məsələn  sinif  otağında  tədricən  hava  ağırlaĢır.  Otaqdakılar 

adaptasiya  prosesi  baĢ  verdiyinə  görə  bunu  duymurlar,  ancaq 

otağa yenicə daxil olan adam otağın havasının ağır olduğunu 

söyləyir.  Bu  isə  iy  duyğusu  orqanının  həssaslığının  aĢağı 

düĢməsi ilə bağlıdır. Adaptasiya hadisəsi üç Ģəkildə baĢ verir: 

1.

 



Qıcıqlandırıcıların  fasiləsiz  təsiri  nəticəsində  duy-

ğunun tamamilə yoxa çıxması kimi; 

2.

 

Güclü 



qıcıqlandırıcıların 

təsiri 


nəticəsində 

duyğuların kütləĢməsi kimi; 

3.

 

Zəif  qıcıqlandırıcıların  təsiri  altında  həssaslığın 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

36 



36 

artması kimi. 



Duyğuların  qarĢılıqlı  təsiri  və  sensibilizasiya. 

Duyğuların intensivliyi təkcə qıcıqlandırıcının qüvvəsindən və 

adaptasiya  səviyyəsindən  asılı  deyil,  eyni  zamanda  həmin 

vaxta  baĢqa    qıcıqlandırıcıların    hiss  üzvlərinə  olan 

təsirlərindən  də  asılıdır.  BaĢqa  hiss  üzvlərinin  qıcıqlanması 

nəticəsndə  digər  analizatorun  həssaslığının  dəyiĢməsinə 



duyğuların  qarĢılıqlı  təsiri  deyilir.  Ümumiyyətlə,  bizim 

analizatorlar  sistemimiz  az  və  çox  dərəcədə  bir-birinə  təsir 

edir,  bir  vəziyyətdə  həssaslığın  aĢağı  düĢməsinə,  baĢqa 

vəziyyətdə  həssaslığın  artmasına  səbəb  olur.  Məsələn, 

müəyyən olunmuĢdur ki, eĢitmə qıcıqlanmasının təsiri altında 

görmə analizatorlarının həssaslığı dəyiĢir. Eyni  zamanda gözə 

iĢığın təsiri səslərin daha gur eĢidilməsnə səbəb olur. 

Analizatorun   qarĢılıqlı təsiri ilə yanaĢı mümarisələr də 

həssaslığın  artmasına  səbəb  olur.  Analizatorların  qarşılıqlı 

təsiri  və  mümarisələr  nəticəsində  həssaslığın  artmasına 

sensibilizasiya deyilir

Sinesteziya.  Duyğu  ilə    bağlı  bu  qanun  daha  az 

ümumiliyə  malikdir.  Bu  hadisə  ən  çox  özünü    rəngli  eĢitmə 

deyilən  xüsusiyyətə  malik  insanlarda  göstərir.  Rus  bəstəkarı  

A.N.Skryabin  musiqiyə  qulaq  asarkən  onun  gözü  qarĢısında 

rəng  çalarları  yaranır,  rəng  duyğusu  əmələ  gəlirmiĢ. 

Duyğularımızda    sinesteziyanın  olmasını  dilimizdə  olan, 

«yumĢaq səs», «soyuq rəng» kimi ifadələrdə də görə bilərək. 

Ardıcıl  surətlər.  Həyati  faktlardan  aydın  gördüyümüz 

kimi,  duyğular  qıcıqlandırıcıların  təsiri  kəsildikdən  sonra 

dərhal  yox  olub  getmir.  Həmin  qıcıqlandırıcıları  bu  və  ya 

digər səviyyədə hələ də duymaqda davam edirik, baĢqa sözlə 

onların  surəti  bizim  tərəfimizdən  hələ  də  duyulur.  Bu  hadisə 

elmdə  ardıcıl  surətlər  adı  ilə  qəbul  olunmuĢdur.  Ardıcıl 

surətlər  həm  müsbət,  həm  də  mənfi  xarakter  daĢıya  bilir. 

Adətən  müsbət  ardıcıl  surətlər  özlərinin  aydınlığı  və 

rəngarəngliyinə  görə  ilkin  qıcığa  uyğun  gəlir.  Məsələn,  bir 

üzündə  quĢ,  o  biri  üzündə  qəfəs  Ģəkli  çəkilmiĢ  kardon 




www.elmler.net

 - 


Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 



37 

37 


37 

37 


37 

37 


37 

37 


37 

parçanın iki ucundan  bağlanmıĢ iplə fırlatsaq biz quĢu qəfəsin 

içində duymağa baĢlayarıq.  Bu ona ğörə baĢ verir ki, kardon 

parçasının  o  biri  üzü  gələnə  qədər  hələ  bizim  gözümüzün 

tozlu qiĢasında quĢun Ģəkli qalır. Nəticədə qəfəs  Ģəkli ilə üst-

üstə düĢdüyünə görə biz quĢu qəfəsdə görməyə baĢlayırıq. 



Mənfi  ardıcıl  surətlərə  gəldikdə  bunu  rəngli  görmə 

duyğularında  aydın  müĢahidə  edirik.  Məsələn,  əgər  ağ  vərəq 

üzərinə  qırmız  rəngli  kağız  parçasını  qoysaq  və  müəyyən 

müddət gözümüzü  ona dikdikdən sonra qırmızı rəngli kağızı 

götürsək  onun  yerində  açığı  göy  yaĢıl  rəng  görməyə 

baĢlayacağıq.  Bu  ona  görə  baĢ  verir  ki,  ağ  rəng  üzərindəki 

qırmızı  rəngə  baxdıqda  gözün  tozlu  qiĢasında  həmin  rəngi  

duyan  qəbuledicilər  yorulur,  daha  az  həssas  olmağa  baĢlayır. 

Ona  görə  də  sonradan  torlu  qiĢanın  həmin  hissəsinə  ağ  iĢıq 

düĢdükdə  digər  qəbuledici  elementlər  yüksək  duyma 

qabiliyyətlərini  saxladıqlarına  görə  biz  göy-yaĢıl  rəng 

görürük. Bu  halı neqativ Ģəkillərə baxdıqda  da müĢahidə edə 

bilirik.  Məsələn,  neqativ  insan  Ģəklinə  baxdıqdan  sonra  ağ 

lövhəyə  baxsaq  orada  adamın  həqiqi  pozitiv  surətini  görə 

bilərik. 

Ardıcıl  surətlər  hadisəsi  təkcə  görmə  deyil,  eĢitmə, 

temperatur, ağrı, dadbilmə duyğularında da qıcıqlandırıcıların 

təsiri kəsildikdən sonra da özlərini göstərə bilirlər.          

 

 

              Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar

    


   1. Duyğu nəyə deyilir? 

   2. Duyğuların insan həyatındakı əhəmiyyətindən 

danıĢın. 

   3. Analizator nədir və onun hansı hissələri vardır? 

   4. Duyğular haqqında bildiyiniz  nəzəriyyələri Ģərh 

edin. 


   5. Duyğuları hansı prinsiplərə görə təsnif edirlər? 


Yüklə 5,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   219




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə