MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MüĢahidə və müĢahidəçilik.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
48 48 öz əyriliyini dəyiĢir. Məsələn, yaxında olan cisimlərə baxdıqda əzələ yığılması baĢ verir və nəticədə göz büllurunun gərilmə dərəcəsi azaldığına görə onun forması daha qabarıq olur. Qavradığımız cisim uzaqda olduqda isə əksinə hal baĢ verir. Bu hal yaxında və uzaqda olan cisimlərin həcmini düzgün qavramağa imkan yaradır. Adətən, yaĢ artdıqca büllur cismin elastikliyi tədricən azalır və göz özünün akkomodasiya qabiliyətini itirir. Nəticədə uzaqgörmə inkiĢaf edir. Ona görə də göz büllurunun həmin funksiyasını (gərilmə və açılma funksiyasını) eynəkdə qoyulan linzalarla əvəz etmək lazim gəlir.
Akkomodasiya hadisəsi konvergensiya ilə əlaqədardır. Konvergensiya görmə oxlarının qavranılan cismin üzərinə düĢməsindən ibarətdir. Adətən müəyyən akkomodasiya vəziyyəti görmə oxlarının müvafiq qovuĢma dərəcəsini tələb edir və əksinə, müəyyən akkomodasiya dərəcəsi görmə oxunun bu və ya digər kəsiĢməsinə uyğun gəlir. Bunlar olmadan cisimlərin həcmini düzgün qavraya bilməzdik.
mövcudluq formalarından biridir. Zaman qavrayıĢı gerçəkliyin hadisələrinin obyektiv müddətinin, sürətinin və ardıcıllığının inikasından ibarətdir. Zaman qavrayıĢı obyektiv gerçəkliyi əks etdirməklə insana, ətraf mühitə bələdiləĢmək imkanı verir. Zaman qavrayıĢında müxtəlif analizatorlar iĢtirak edir, bununla belə kineztesik (hərəki) və eĢitmə duyğuları əsas rol oynayır. Hərəkət duyğuları hadisələrin müddətini, surətini, ardıcıllığını daha dəqiq əks etdirməyi təmin edir. Bu duyğu ritmin qavranılmasında da mühüm rol oynayır. Ritmin qavranılması, adətən hərəkətlə müĢayət olunur. Psixoloqlardan B.M.Teplovun yazdığına görə «ritm hissi öz əsasına görə hərəki təbiətə malikdir». Ritmi eĢitmək mümkün deyil. Biz ritmdən o zaman təsirlənirik ki, biz onu icra edirik. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
49 49
49 49
49 49
49 49
49 Zaman obyektiv mövcudluqdur, lakin onun qavranılması subyektiv xarakterdə olur. Əgər qavradığımız zaman maraqlı hadisələrlə zəngindirsə, bizə elə gəlir ki, vaxt əslində olduğundan sürətlə keçir. Əksinə, həmin vaxtda baĢ verən hadisələr maraqsızdırsa biz vaxtın çox ağır, ləng keçdiyini zənn edirik. Hadisələrə münasibətimiz keçirdiyimiz hisslər də zamanın qavranılmasına təsir edir. Hadisələr bizdə müsbət hisslər yaradırsa vaxt sürətlə keçir. Deməli, zaman qavrayıĢı çox dəqiq olmur, ona subyektiv amillər təsir göstərir, adam vaxtı qiymətləndirməkdə ciddi səhvlərə yol verir. Elə buna görə də vaxtı düzgün qiymətləndirmək üçün saatdan istifadə edirik.
həm də zaman amillərindən - cismin uzaqlığından, onların yerdəyiĢmə sürətindən, həm də qavrayanın özünün məkanda hərəkətindən asılıdır. Məsələn, saatın əqrəbinin hərəkətini bilavasitə görmək olmur. Onun əvvəlki yeri ilə hazırki yerini müqayisə etməklə hərəkət etdiyini söyləyirik. Həddən artıq surətli hərəkətləri də qavramaq mümkün olmur. Hərəkətin qavranılması bir sıra analizatorların fəaliyyəti ilə bağlıdır. Belə ki, görmə, hərəkət, eĢitmə analizatorları hərəkətin qavranılmasında iĢtirak edir. Hərəkətin qavranılmasında hərəkətin müxtəlif xassə və xüsusiyyətləri əks olunur. Məsələn, hərəkətin səciyyəsi (əyilmə, qalxma), forması (düzxətli, əyrixətli), istiqaməti (aĢağı, yuxarı, sola, sağa), müddəti (uzun, yoxsa qısa müddət), sürəti (cəld, ağır və s.).
qavrayıĢın iki növü mövcuddur: 1) Qeyri ixtiyari qavrayış 2) İxtiyari qavrayış QarĢıya xüsusi məqsəd qoymadan hər hansı bir obyektin www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
50 50 qavranılmasına qeyri-ixtiyari qavrayış deyilir. Öz qeyri- adiliyi, yeniliyi, cazibədarlığı ilə fərqlənən bu cür obyektləri xüsusi niyyət olmadan qavrayırıq. QarĢıya qoyduğumuz məqsədə müvafiq olaraq bir obyekti baĢqalarından ayıraraq qavradıqda baĢ verən inikas prosesinə ixtiyari qavrayış deyilir. Müəllimin mühazirəsini dinlədikdə, teatr tamaĢasına baxdıqda, kitab oxuduqda biz bu cür hərəkət edirik.
təsir edən cisimlər bəzən olduğu kimi deyil, təhrif edilmiĢ Ģəkildə qavranılır. Belə təhrif edilmiĢ, düzgün olmayan qavrayıĢa illuziya deyilir. (bax: Ģəkil 13).
Görmə qavrayıĢında illuziya daha çox özünü göstərir. ġəkildə göründüyü kimi, üfüqi düz xəttlər fondan asılı olaraq, əyri xəttlər kimi qavranılır. Ġlluziyalar təkcə görmə ilə bağlı deyil, hərəkət, lamisə, ağırlıq, temperaturun qavranılmasında da baĢ verə bilir. Ġnsanın psixoloji haləti ilə bağlı olaraq da qavrayıĢ təhrif olunur. Məsələn, diqqətin zəifləməsi, affekt halı zamanı illuziya hadisəsi özünü göstərir.
nümunəsi müĢahidədir. MüĢahidə hər hansı fəaliyyət sahəsində müəyyən plan üzrə cərəyan edən davamlı və müntəzəm qavrayıĢa deyilir. Təlim iĢində, elmi-tədqiqat iĢlərində, bədii yaradıcılıqda
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|